حق العمل کار یک عمل تجاری است که اشخاص به بهانه‌های متفاوتی به استفاده از حق العمل کار روی می‌آورند مثلاً شخصی تخصص در رشته مورد نظر ندارد یا اینکه اعتبار خود را در بازار از دست داده و نمی‌خواهد طرف معامله قرار بگیرد میاد از حق العمل کار کمک می‌گیرد.
بر طبق ماده ۳۵۷ قانون تجارت حق العمل کار به نام خود و حساب دیگری معامله می‌کند که حق العمل کاری تابع مقررات وکالت می‌باشد مگر مواردی که قانون تجارت استثنا کرده باشد که در این مقاله به ذکر این موارد می‌پردازیم
وکالت نوع شایع‌تر و قدیمی‌تر مداخله و وساطت در معاملات است اما بازرگانان بنا به ضرورت انواع دیگری از وساطت را مطرح نمودند در این مثال حق العمل کاری شکل دستکاری شده وکالت است و حق العمل کار در عین حال که به وکالت معامله می‌کند تعهدات موکل در برابر طرف معامله را شخصا پذیرفته و در واقع در برابر وی نقش اصیل را ایفا می‌کند
قرارداد حق العمل کاری میان امر( دستور دهنده) و حق العمل کار منعقد می‌شود پس از انعقاد این قرارداد حق العمل کار وارد انجام معامله با شخصی می‌شود که آن را طرف معامله می‌نامیم.
عملکار در مقابل طرف معامله اصیل(طرف اصلی) محسوب می‌شود و چون حق العمل کار اصیل محسوب می‌شود مسئول اجرای تعهدات در مقابل طرف معامله می‌باشد و همچنین تسلیم (دادن مال مورد معامله)موضوع معامله و پرداخت وجه باید توسط او یا در وجه او انجام شود.
حق العمل کار در مقابل امر مسئول انجام شدن و نشدن تعهدات طرف معامله نیست زیرا معامله به حساب امر منعقد می‌شود و نفع و ضرر معامله برای امر است مثلاً اگر در عقد بیعی طرف معامله که خریدار است پول را پرداخت نکند امر نمی‌تواند آن را از حق العمل کار مطالبه کند نتیجه معامله چه سود باشد چه ضرر متعلق به امر است و حق العمل کار اگر تقصیر و کوتاهی کرده باشد باید جبران خسارت کند.
رابطه آمر و طرف معامله
میان آمر و طرف معامله هیچ رابطه قراردادی وجود ندارد قاعده کلی این است که طرف معامله و آمر حق رجوع به یکدیگر را ندارد فرض کنید نام آمری که دستور خرید اتومبیل داده جمشید و نام فروشنده طرف معامله فرزاد است می‌توان حالتی را فرض کرد که حق العمل کار تعهدات ناشی از معامله را از طرف معامله یعنی فرزاد مطالبه نکند مثلاً تسلیم اتومبیل را از فرزاد نخواهد در این صورت چون معامله به حساب جمشید منعقد شده و همچنین با توجه به ماده ۲ قانون آیین دادرسی مدنی جمشید ذینفع محسوب می‌شود می‌تواند به طرف معامله رجوع کند در رابطه با امکان مراجعه طرف معامله به امر اختلاف نظر وجود دارد مثلاً در صورتی که حق العمل کار پول را ندهد آیا فرزاد می‌تواند به جمشید که امر است مراجعه کند به نظر می‌رسد که امکان مراجعه طرف معامله به امر وجود دارد.
وظایف حق العمل کار
- ١-تکلیف به اطلاع رسانی
- ٢- حفظ ادله ورود خسارات ظاهری
- ٣- فروش اموال سریع الفساد
- ۴-فروش اموال به جای مانده
- ۵-رد وجه به امر
تکلیف به اطلاع رسانی
«به موجب ماده ۳۵۹ قانون تجارت حق العمل کار باید آمر را از جریان اقدامات خود مستحضر داشته و مخصوصاً در صورت انجام ماموریت این نکته را به فوریت به او اطلاع دهد» حق العملکار در مقابل آمر تکلیف اطلاع رسانی از وضعیت معامله دارد به خصوص در صورتی که ماموریت خود را تمام کرده باشد باید این نکته را به اطلاع آمر برساند ضمانت اجرای اطلاع ندادن به آمر از انجام معامله در ماده ۳۷۵ قانون تجارت آمده است «در هر موردی که حق العمل کار شخصا می‌تواند خریدار یا فروشنده واقع شود اگر انجام معامله را به آمر بدون تعیین طرف معامله اطلاع دهد خود طرف معامله محسوب خواهد شد »در این حالت حق العمل کار در مقابل امر مسئول اجرای تعهدات می‌باشد.
حفظ ادله ورود خسارت ظاهری
به موجب ماده ۳۶۱ قانون تجارت «اگر مال التجاره‌ای که برای فروش نزد حق العمل کار ارسال شده دارای عیوب ظاهری باشد حق العمل کار برای محفوظ داشتن حق رجوع بر علیه متصدی حمل و نقل و تعیین میزان خسارات آواری و محافظت مال التجاره اقدامات لازمه به عمل آورد و امر را از اقدامات خود مستحضر کند و الا مسئول خسارات ناشی از این غفلت خواهد بود»
اگر مالی که برای حق العمل کار ارسال می‌شود دارای عیوب ظاهری باشد نه پنهانی مانند یخچال‌هایی که خراشیدگی ظاهری داشته باشند نه عیب پنهانی مانند نقص موتور، حق العمل کار‌دو تا تکلیف بر عهده دارد تا حق رجوع به متصدی و تعیین میزان خسارت را داشته باشد:
- ١- اقدامات لازم برای حفاظت از مال التجاره
- ٢-اطلاع رسانی به امر
فروش اموال سریع الفساد
به موجب ماده ۳۶۲ قانون تجارت «اگر بیم فساد سریع مال التجاره رود که نزد حق العمل کار برای فروش ارسال شده حق العمل کار می‌تواند و حتی در صورتی که منافع امر ایجاب کند مکلف است مال التجاره را با اطلاع دادگاه محلی که مال و تجاره در آنجاست یا نماینده او به فروش برساند» برخی از اموال سریعاً در معرض خطر از بین رفتن هستند مانند سبزی و میوه اگر این اموال را برای فروش نزد حق العمل‌ها ارسال کنیم و ترس از بین رفتن اموال برای حق العمل کار وجود داشته باشد می‌تواند مال التجاره را بفروشد یعنی حق فروش ایجاد می‌شود.
فروش اموال به جا مانده
طبق ماده ۳۷۲ قانون تجارت «اگر فروش مال ممکن نشده و یا آمر از اجازه فروش رجوع کرده و مال و تجاره را بیش از حد متعارف نزد حق العمل کار بگذارد حق العمل کار می‌تواند آن را با نظارت دادستان محل یا نماینده او به طریق مزایده به فروش برساند اگر آمر در محل نبوده و در آنجا نماینده نیست نداشته باشد فروش بدون حضور او یا نماینده او به عمل خواهد آمد ولی در هر حال قبلاً باید به او اخطاریه رسمی ارسال گردد اینکه اموال از جمله اموال سریع الفساد باشد»
ممکن است اموالی که برای حق العمل کار ارسال می‌شود ناممکن برای فروش شود مثلاً وضعیتی به وجود آید که مشتری این مال در بازار کم شود یا اینکه امر از اجازه فروش مال رجوع کند و مال التجاره را بیش از حد متعارف در نزد حق العمل کار باقی گذارد در این صورت حق العمل کار می‌تواند با نظارت دادستان یا نماینده او مال را به فروش برساند
رد وجه به امر
ماده ۳۶۵ قانون تجارت حالتی را عنوان می‌کند که حق العمل کار به مصلحت امر عمل می‌کند حکم معامله نیز صحت است به عنوان مثال آمر به حق العملکار اعلام می‌کند مالی را به مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان بفروشد اما او ۱۲۰ میلیون تومان می‌فروشد یا اینکه مالی را به قیمت ۱۰۰ میلیون تومان بخر ولی ۸۰ میلیون تومان خریداری می‌کند در این حالت ۲۰ میلیون تومان متعلق به امر است چون معامله به حساب امر منعقد می‌شود.
حقوق حق العمل کار
به موجب ماده ۳۶۹ قانون تجارت حق العمل اجرت تعیین شده حق العمل کار در قرارداد است حق العملکار زمانی مستحق حق العمل می‌شود که معامله اجرا شده باشد.
حال اگر معامله اجرا نشود دو حالت را می‌توان در نظر داشت :
- حالت اول عدم اجرای معامله که به خاطر دستور امر باشد یعنی امر بگوید معامله را انجام نده در این صورت حق العملکار مستحق حق العمل است
- دوم معامله اجرا نشود به هر دلیلی غیر از دستور عامه در این حالت حق العمل کار مستحق اجرت المثل یعنی اجرت طبق عرف و بازار می‌باشد.
سوالات متداول
آیا حق العملکار می‌تواند مخارجی را که برای انجام معامله کرده است از امر دریافت کند؟
بله حق العمل کار می‌تواند تمام مخارج و کمک‌هایی که لازم بوده و انجام داده است را دریافت کند.
آیا حق العمل کار وظیفه دارد که موضوع معامله را بیمه کند؟
بر طبق ماده ۳۶۰ قانون تجارت حق العملکار اصولاً مکلف بیمه کردن مال التجاره نیست مگر آنکه امر دستور داده باشد.