وصیت و‌انواع آن 

وصیت، تعیین تکلیف شخص نسبت به اموال یا امورش برای بعد از وفاتش وصیت نام دارد وصیت عمل حقوقی است که اثار ان بعد از فوت ایجاد می شود.

وصیت ذاتا عقد نیست بلکه قالبی است که عقود و ایقاعات مختلفی را می توان در ان ریخت و اثار ان عقد را برای بعد از فوت محقق کرد اگر ان چه که در قالب وصیت ریخته می شود عقد باشد وصیت عقد می شود و‌ به قبولی کسی که برای او‌ وصیت شده است نیاز دارد. برای مثال وصیت به إبرا: به این معنی که طلب کار وصیت کند که بعد از فوت او مدیونش (کسی بهش بدهکار است) بری الذمه شود یعنی بدهکاری او را می بخشد.

وصیت به بخشش طلب: به این معنی که طلبکار طلب خود را برای بعد از فوتش به مدیونش ببخشد که این عقد می باشد زیرا بخشش طلب به قبول مدیون نیاز دارد.

وصیت به وقف: به این معنی که شخصی اموال خود را برای بعد از فوتش وقف کند این نیز عقد‌می باشد زیرا به قبول موقوف علیهم نیاز دارد( کسی که به نفع او‌وقف شده است).

اقسام‌وصیت

• وصیت تملیکی: به معنی تملیک‌ مال به شخصی برای بعد از فوت است. شخص وصیت کننده را موصی و شخصی را که به نفع او‌ وصیت شده موصی له و‌مالی را که مورد وصیت واقع شده موصی به گویند.
• وصیت تملیکی خود به دو‌دسته تقسیم می شود:
• وصیت تملیکی خاص : وصیتی که موصی لهم محصور باشند به این معنی که تعداد انها مشخص باشد .
• وصیت تملیکی عام: یعنی وصیتی که موصی لهم عام است مانند وصیت برای دانشجویان دانشگاه تهران.
• وصیت عهدی (وصایت) : ایجاد تعهد برای شخصی برای بعد از فوت موصی، یعنی شخصی برای بعد از فوت خود وصیت کند و تعهداتی را مول سرپرستی فرزندان صغیرش یا اداره ی امور و اموالش را بر عهده ی اشخاصی گذارد. شخص وصیت کننده را موصی  و شخصی که به واسطه ی این وصیت متعهد شده وصی گویند.

طبق ماده ی ۲۷۶ قانون امور حسبی وصیتنامه بر سه نوع است:

• خودنوشت
• رسمی
• سری

تنظیم وصیت‌نامه خود نوشت عبارت است از نوشته شدن تمام وصیت به خط موصی داشتن تاریخ روز ماه و سال و خط موصی امضای وصیتنامه در تنظیم وصیت‌نامه خود نوشت امکان توکیل به غیر وجود ندارد یعنی موصی نمی‌تواند به شخص دیگری وکالت دهد که برای او وصیت‌نامه بنویسد مهر و اثر انگشت موصی جایگزین امضای او نمی‌شود و وصیت‌نامه خود نوشت یا سری را کامل نمی‌کند.

وصیت‌نامه خود نوشت سند عادی محسوب می‌شود. تغییرهایی که بعد از امضای وصیت‌نامه در آن داده می‌شود در واقع وصیت‌نامه جدیدی است که باید امضا شود و دارای تاریخ باشد وگرنه اعتبار وصیت‌نامه خودنوشت را نخواهد داشت.

طبق ماده ۲۹۴ قانون امور حسبی که مقرر می‌دارد «اگر وصیت‌نامه خود نوشت ظرف مدت سه ماه از تاریخ آگهی تصدیق حصر وراثت به دادگاه آگهی کننده تحویل داده نشود از درجه اعتبار ساقط است اما شورای نگهبان محدود نمودن اعتبار وصیت‌نامه ابرازی به مدت ۳ ماه مذکور را خلاف شرع دانسته و این قسمت از ماده ۲۹۴ را ابطال نموده است بنابراین در حال حاضر اعتبار وصیت‌نامه خودنوشت به مانند وصیت سری و رسمی مقید به مهلت نیست. امکان تنظیم وصیت‌نامه خودنوشت و سری برای بی‌سوادان وجود ندارد بی‌سوادان چاره‌ای جز تنظیم وصیت‌نامه رسمی ندارند. نامه سری ترکیبی از وصیت‌نامه خودنوشت و رسمی است زیرا از یک سو در نزد مامورین رسمی تنظیم نشده است اما باید به ترتیبی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اصل مقرر گردیده در اداره ثبت امانت گذاشته شود. ضرورتی نداره که وصیت‌نامه سری به خط موصی باشه یا تاریخ داشته باشه بلکه کافی است به امضای او برسد مگر اینکه موصی قدرت تکلم و حرف زدن نداشته باشد که در این صورت باید تمام وصیت‌نامه را به خط خود نوشته و امضا کند. تنظیم وصیت‌نامه رسمی یعنی وصیت نامه‌ای که موصی در دفترخانه می‌نویسد و امضا می‌کند. وصیت باید کتبی باشد و وصیت شفاهی در مراجع رسمی پذیرفته نمی‌شود و یا با شهادت نمی‌توان آن را اثبات کرد هر وصیتی که بدون رعایت تشریفات قانونی تنظیم شود در مراجع اصلی پذیرفته نمی‌شود.

اهلیت موصی (وصیت کننده)

در این خصوص موارد زیر قابل توجه است :

•  موصی در وصیت تملیکی باید دارای اهلیت باشد اگر اهلیت نداشته باشد ولی یا قیم او نمی‌توانند از جانب او وصیت نمایند زیرا وصیت عملی است که تماماً به شخصیت و اراده موصی بستگی دارد و اصطلاحا قائم به شخص است و این قابلیت را ندارد که توسط شخص دیگری نوشته شود.
• وصیت شخص دیوانه و صغیر غیر ممیز ( کودکی که به سن رشد نرسیده است)به دلیل فقدان قصد کاملاً باطل است.
• نکته قابل توجهی که وجود دارد این است که اهلیت موصی در زمان وصیت لازم است و لازم نیست که تا زمان فوت اهلیت او باقی بماند یعنی اگر موصی بعد از وصیت دیوانه شود وصیت او به قوت خود باقی است.
• وصیت شخص ورشکسته صحیح است زیرا هیچ خللی به حقوق طلبکاران وی وارد نمی‌کند زیرا ابتدا دیون متوفی پرداخت می‌شود و سپس نوبت به اجرای وصایای او می‌رسد بنابراین وصیت خلاف حقوق طلبکاران نیست.

وصیت در حال خودکشی:

اگر شرایط زیر با هم جمع باشند وصیتی که در حال خودکشی صورت گرفته باطل است:

• اگر شخصی خود را مجروح یا مسموم کند یا اعمالی از این قبیل که موجب مرگ است مرتکب شود.
• در ارتکاب این اعمال قصد خودکشی داشته باشد نه قصد اموری مانند قدرتنمایی و حرکات آکروباتیک و …
• خودکشی او به مرگ منجر شود 
• در فاصله بین انجام عملیات خودکشی تا مرگ وصیت کرده باشد بنابراین اگر موصی ابتدا وصیت بنویسد و بعد خودکشی کند وصیت او صحیح است.

وصیت برای محروم کردن برخی از ورثه از ارث

نکته قابل توجهی که در این مورد وجود دارد این است که اگر کسی به موجب وصیت یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند وصیت او به طور کلی باطل است چه این وصیت بیش از ثلث ترکه باشد و چه کمتر از ثلث ترکه بنابراین نمی‌تواند ورثه خود را از ارث محروم کند.

سوالات متداول