شرایط تعلق گرفتن نفقه به زن

نفقه زن یکی از وظایفی است که به موجب عقد نکاح برای مرد به وجود می آید و در مقابل زن نیز یکسری وظایفی دارد که باید رعایت کند تا نفقه به او تعلق گیرد که در این مقاله به توضیح این موارد می پردازیم.

در ابتدا لازم است با انواع تمکین اشنا شویم تمکین دارای معنی خاص و معنی عام است.

تمکین به معنی خاص آن است که زن نزدیکی جنسی با شوهر را به طور متعارف بپذیرد و جز در مواردی که مانع موجهی داشته باشد از برقراری رابطه جنسی با او سر باز نزند البته این وظیفه ویژه زن نیست شوهر نیز مکلف است در حدود متعارف رابطه جنسی با زن داشته باشد در غیر این صورت برخلاف وظیفه حسن معاشرت رفتار کرده است

تمکین معنی عام آن است که زن وظایف خود را نسبت به شوهر انجام دهد و از او در حدود قانون و عضو اطاعت کند و ریاست شوهر را در خانواده بپذیرد پس اگر شوهر توقعات نامشروع یا نامتعارفی از زن داشته باشد زن مکلف به اطاعت از او نیست مثلاً اگر شوهر زن را از ادای فرایض مذهبی باز دارد یا از زن بخواهد که  اموالش را به او انتقال دهند زن می‌تواند قبول نکند. 

عدم تمکین در اصطلاح حقوقی نشوز و زنی که از شوهر اطاعت نمی‌کند ناشزه نامیده می‌شود نشوز در لغت به معنای ارتفاع و بلند شدن و در اصطلاح حقوقی نافرمانی یکی از زوجین است .

ضمانت اجرای تمکین

هرگاه زن تمکین نکند و ناشزه باشد شوهر می‌تواند به دادگاه مراجعه کرده الزام زن را به تمکین بخواهد به نظر می‌رسد که حکم دادگاه به تمکین که در عمل دادگاه‌ها هم دیده می‌شود اشکالی ندارد اما الزام مادی و فیزیکی زن به تمکین در مقام اجرای حکم دادگاه هم با شخصیت زن و هم با حقوق مربوط به شخصیت وی منافات دارد.

نکته قابل توجهی که وجود دارد این است که زن در صورت عدم تمکین نمی‌تواند از شوهر خود تقاضای نفقه کند یعنی زمانی زن مستحق نفقه است که با شوهر خود تمکین کند.

ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی در این زمینه مقرر می‌دارد «هرگاه زن بدونی مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود» بنابراین اگر زن مانع مشروع و عذر موجهی در عدم تمکین داشته باشد حق وی نسبت به نفقه از بین نخواهد رفت مثلاً اگر زن به علت خطری که از جانب شوهر متوجه اوست از ماندن در خانه شوهر خودداری کند یا به علت ابتلای شوهر به مریضی‌های مقاربتی از نزدیکی با او امتناع نماید این امتناع مانع حق نفقه نخواهد بود.

نشوز شوهر یا عدم ایفای وظایف زناشویی از جانب وی نیز دارای ضمانت اجرای حقوقی است و زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه الزام شوهر را به انجام وظیفه درخواست نماید به علاوه اگر از مصادیق عسر و حرج باشد میتواند درخواست طلاق نماید.

بنابر ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی در عقد دائم نفقه زن بر عهده شوهر است این مزیتی است که قانونگذار ایران برای زن قائل شده است و به موجب آن زن می‌تواند از شوهر مطالبه نفقه کند و در صورت لزوم از طریق مدنی و کیفری او را برای پرداخت نفقه تحت تعقیب قرار دهد فلسفه این قاعده آن است که در اکثر خانواده‌های ایرانی زنان مال و درآمد کافی برای تامین مخارج خود و شرکت در هزینه خانواده ندارند و معمولا اداره خانه و امور داخلی خانواده که وظیفه بسی بزرگ است به عهده زن است و زنان به کار اقتصادی دیگری که منبع درآمدی برای آنان باشد اشتغال ندارند که چنانچه در فوق بیان شد زن در صورتی استحقاق نفقه خواهد داشت که از مرد تمکین کند و به تعبیر دیگر وظایف زناشویی را انجام دهد.

ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نفقه زوجه را شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن دانسته و چنین مقرر داشته است «نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه غذا اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض»

به هر حال در نفقه زن همانطور که از ماده 1110 قانون مدنی برمی‌آید وضعیت و احتیاجات زن به طور متعارف ملاک عمل است نه وضعیت مرد پس اگر زن از خانواده‌ای باشد شوهر به ناچار باید وسیله زندگی او را آنچنان که شان و وضع اجتماعی و خانوادگی او اقتضا می‌کند فراهم آوردبه هر حال در نفقه زن همانطور که از ماده 1110قانون مدنی برمی‌آید وضعیت و احتیاجات زن به طور متعارف ملاک عمل است نه وضعیت مرد پس اگر زن از خانواده‌ای باشد شوهر به ناچار باید وسیله زندگی او را آنچنان که شان و وضع اجتماعی و خانوادگی او اقتضا می‌کند فراهم آوردبه هر حال در نفقه زن همانطور که از ماده 1110 قانون مدنی برمی‌آید وضعیت و احتیاجات زن به طور متعارف ملاک عمل است نه وضعیت مرد پس اگر زن از خانواده‌ای باشد شوهر به ناچار باید وسیله زندگی او را آنچنان که شان و وضع اجتماعی و خانوادگی او اقتضا می‌کند فراهم آورد

 دیوان عالی کشور در رای شماره ۲۳/۲۹۲ این نظر را نیز به شرح زیر تایید کرده است: 

«ماده ۱۱۰٧قانون مدنی کیفیت نفقه را که بر عهده شوهر است به طریق متناسب با وضعیت زن مقرر داشته و در صورت عادت داشتن زن به داشتن خادم یا احتیاج به هزینه بیشتر برای مسکن و غذا در این صورت حق مطالبه آن را از شوهر خود خواهد داشت»

ویژگی‌های نفقه زن

نفقه زن در مقایسه با نفقه اقارب (خویشاوندان نسبی ) دارای ویژگی‌ها و مزایایی به شرح زیر است:

• نفقه زن مقدم بر نفقه اقارب است اگر کسی توانایی مالی نداشته باشد که هم به زن و هم به خویشاوندان نسبی خود نفقه دهد زن بر دیگران مقدم خواهد بود.
• زن می‌تواند نفقه زمان گذشته خود را که دریافت نکرده است مطالبه کند و برای وصول آن در دادگاه اقامه دعوا نماید در حالی که اقارب فقط نسبت به آینده می‌توانند مطالبه نفقه کنند.
• نفقه زن مشروط به فقر یا عدم تمکن مرد نیست زن اگرچه ثروتمند باشد می‌تواند از شوهر تقاضای نفقه کند در صورت خودداری شوهر از دادن نفقه و عدم امکان الزام او به انفاق قانون به زن حق می‌دهد که از دادگاه تقاضای طلاق نماید.
• نفقه زن تکلیف یک جانبه است و در حقوق ایران زن هیچگاه مکلف به دادن نفقه به شوهر خود نیست.
• طلب زن بابت نفقه طلب ممتاز است و در صورت ورشکستگی یا فوت شوهر و عدم کفایت اموال او برای پرداخت بدهی‌هایش بر سایر بدهی‌ها مقدم است. و اول باید نفقه زن پرداخت شود.

سوالات متداول