وجه التزام چیست 

وجه التزام یکی از مواردی است که در خسارات قراردادی طبق توافق طرفین در قرارداد ذکر می‌گردد که در این مقاله به توضیح و انواع آن می‌پردازیم

خسارات قراردادی

اگر شخصی نقض تعهدات قراردادی نماید یعنی تعهدات قراردادی خود را اجرا نکند برای او مسئولیت قراردادی ایجاد می‌شود یعنی باید خسارات ناشی از این نقض را بر عهده بگیرد و جبران نماید که یکی از زیرمجموعه های این خسارات وجه التزام می‌باشد

وجه التزام

یعنی طرفین مبلغی مقطوع را به عنوان خسارت ناشی از نقض عهد در قرارداد تعیین کنند به این نحو که در صورت نقض عهد متعهد باید آن مبلغ مقطوع را بپردازد چه خسارت کمتر از آن میزان باشد و چه خسارت بیشتر از آن میزان باشد چنین شرطی در حقوق ما جایز است که به آن وجه التزام می‌گوییم

وجه التزام دو حالت دارد

وجه التزام ناشی از عدم انجام تعهد

• اگر رابطه تعهد و زمان انجام تعهد به نحو وحدت مطلوب باشد و تعهد توسط متعهد در مورد مقرر انجام نشود خسارت عدم انجام تعهد قابل دریافت است رابطه تعهد و زمان انجام تعهد وقتی به نحو مطلوب است که تعهد باید در زمان خاصی اجرا شود و اگر در آن زمان خاص اجرا نشود دیگر قابلیت اجرایی ندارد یا به عبارت دیگر انجام تعهد در یک زمان خاص مدنظر باشد ولا غیر مانند سفارش ۱۰۰ خوراک غذا برای یک مهمانی در شب مقرر که اگر صاحب رستورانی تعهد خود را در شب مقرر و در ساعت مقرر انجام ندهد نمی‌تواند در زمان دیگری آن تعهد را انجام دهد و خوراک سفارش شده را در شب‌های آتی به ما تحویل دهد مانند خسارت مقطوعی که برای عدم انجام یک پروژه در قرارداد مقرر می‌شود

وجه التزام ناشی از تاخیر در انجام تعهد

• اگر رابطه تعهد و زمان انجام تعهد به نحو تعدد مطلوب باشد و متعهد در موعد مقرر تعهد را اجرا نکند می‌توان از یک سو او را ملزم به انجام تعهد کرد و از سوی دیگر خسارت تاخیر در انجام تعهد را از او دریافت کرد رابطه تعهد و زمان انجام تعهد وقتی به نحو تعدد مطلوب است که اگر متعهد تعهد خود را در موعد مقرر انجام ندهد گرچه نقض عهد کرده اما این تعهد در سایر زمان‌ها قابلیت اجرا را دارد در این حالت به دلیل آنکه تعهد متعهد همچنان قابلیت اجرا دارد می‌توان وی را به اجرای تعهدات قراردادی اجبار کرد و در عین حال به دلیل عدم رعایت موعد انجام تعهد از او خسارت تاخیر در انجام تعهد دریافت کرد مانند مبلغ روزانه‌ای که برای تاخیر مستاجر در تخلیه ملک مقرر می‌شود

مثال دیگری که قابل ذکر است این است که بررسی کنیم ببینیم در قرارداد فروش خودرو از سوی کارخانه خودرو می‌توان وجه التزام درج کرد

درج وجه التزام امکان‌پذیر است اما با دو حالت مواجه هستیم

• اگر وجه التزام مندرج از میزان خسارتی که به بار آمده است بیشتر باشد این وجه التزام ملاک عمل است و خسارت به میزان همان وجه التزام باید جبران شود
• اگر وجه التزام مندرج از میزان خساراتی که به بار آمده است کمتر باشد این وجه التزام صحیح نیست و خسارت باید به میزان واقعی که وارد شده جبران شود زیرا بیان شد که هیچ شرطی نمی‌تواند مسئولیت عرضه کننده خودرو را محدود یا منتفی کند

در قرارداد فروش خودرو از سوی یک فروشنده معمولی می‌توان وجه التزام درج کرد

• در پاسخ به این سوال باید گفت که بله درج وجه التزام امکان‌پذیر است و چون فروشنده مزبور عرضه کننده عمده خودرو نیست بلکه یک فروشنده معمولی است بنابراین با محدودیتی مواجه نیستیم

بررسی وجه التزام در حالات متفاوت

در قرارداد پیش فروش آپارتمان می‌توان وجه التزام درج نمود

اگر وجه التزام مندرج از مبالغ که در قانون آمده است بیشتر باشد درج وجه التزام امکان‌پذیر است و با هیچ مانعی روبرو نیست اما اگر وجه التزام کمتر از مبالغی که در قانون پیش فروش ساختمان‌ها آمده است باشد باطل است

در صورت وجود قوه قاهره و عدم اجرای تعهدات قراردادی به دلیل قوه قاهره باید بررسی نمود که می‌توان وجه التزام مندرج در قرارداد را از متعهد دریافت نمود

به نظر می‌رسد که پاسخ این سوال خیر می‌باشد زیرا وجه التزام مبلغ مقطعی است که به عنوان جایگزین خسارت تعیین شده است بنابراین در صورت وجود قوه قاهره از آنجا که نقض عهدی متوجه شخص متعهد نیست و عدم اجرای تعهد به واسطه قوه قاهره بوده است همانطور که خسارتی قابل مطالبه نیست وجه التزام مندرج در قرارداد نیز قابل مطالبه نیست

اگر به واسطه نقض عهد هیچ خسارتی به متعهد له وارد نشده باشد آیا متعهد باز هم ملزم به پرداخت وجه التزام مندرج در قرارداد می‌باشد

بله وجه التزام از یک طرف مبلغ مقطوع جایگزین خسارت است و از طرف دیگر جنبه قراردادی دارد از آنجایی که میزان وجه التزام ارتباطی با میزان خسارت واقعی وارده ندارد در صورت عدم ورود خسارت نیز وجه التزام قابل مطالبه است

آیا می‌توان در قراردادی شرط کرد که علاوه بر مبلغ وجه التزام خسارات ناشی از اخذ عهد نیز دریافت شود

بله طبق ماده ۱۰ قانون مدنی و اصل آزادی اراده چنین شرطی صحیح و الزام آور است در این حالت بابت جبران خسارت مبلغ خسارت محاسبه و دریافت می‌شود و وجه التزام مقرره نیز صرفاً نوعی جریمه طرف مقابل قرارداد است که به دلیل نقض عهد باید به طرف دیگر پرداخت کند البته برخی از حقوقدانان این ترتیب را قبول ندارند و معتقدند که با وجود درج وجه التزام به هیچ وجه حتی در صورت شرط کردن در قرارداد نمی‌توان خسارت دیگری مطالبه کرد

آیا وجه التزام جایگزین اصل تعهد است به عبارت دیگر آیا درج وجه التزام در یک قرارداد به متعهد این اختیار را می‌دهد که با پرداخت وجه التزام خود را از انجام اصل تعهد معاف کند

خیر وجه التزام برای آن است که اگر متعهد از انجام تعهد امتناع کرد متعهد له وجه التزام را از او دریافت کند اما این به این معنی نیست که متعهد له مجبور به قبول وجه التزام باشد و نتواند الزام متعهد را به انجام اصل تعهد بخواهد به عبارت دیگر درج وجه التزام این اختیار را برای متعهد ایجاد نمی‌کند که بتواند با پرداخت وجه التزام خود را از انجام تعهدات قراردادی معاف بداند

سوالات متداول