سرقت به معنی ربودن مال متعلق به غیر، به دو نوع حدی و تعزیری تقسیم می‌شود و برای تشخیص آن باید ابتدا شرایط سرقت حدی را بررسی کرد و در صورت وجود این شرایط حکم سرقت حدی داده می‌شود اما در صورت عدم وجود شرایط سرقت حدی نوبت به سرقت تعزیری می‌رسد
نکات مشترک بین سرقت حدی و سرقت تعزیری
- سرقت فقط در مورد اموال منقول امکان‌پذیر است اموالی که ماهیتاً منقول هستند ولی به دلیل نصب در یک مال غیرمنقول غیرمنقول محسوب می‌شوند مانند پنجره که منقول است ولی اگر در خانه نصب شود غیرمنقول خواهد بود پس از جدا شدن از اعمال غیرمنقول مال منقول محسوب شده و در نتیجه قابل سرقت هستند
- بردن مال به طور موقت را نمی‌توان سرقت دانست بلکه اینم مصداق جرم ربایش است فقط ربایش عین اموال مشمول سرقت است و ربایش حقوق حقوق مالی نظیر حق حبس سرقت نیست
- صرف رضایت ظاهری مالک در دادن مال باعث عدم تحقق سرقت نیست مثلاً اگر الف در نتیجه تهدید مال خود را به ب بدهد یا اینکه یک طلا فروش برای دیدن یک انگشتر آن را به مشتری بدهد و مشتری آن را برباید سرقت است البته در مورد اخیر اگر عنصر سپردن قابل احراز باشد مانند اینکه طلا فروش مال را به مشتری داده تا آن را به منزل ببرد و آن را آزمایش کند تا اگر مناسب بود خریداری کند در اینجا خیانت در امانت رخ داده است
- اگر شیا شرعاً مالیات نداشته باشد مانند حشره یا اکسیژن ربایش آن سرقت نیست اما اگر شرعاً مالیت داشته باشد ولی دولت خرید و فروش آن را ممنوع کرده باشد مانند ماهواره یا کالاهای عتیقه ربودن آن سرقت است
سرقت حدی
سرقت حدی در ماده ۲۶۷ و ۲۶۸ قانون مجازات اسلامی به طور کامل توضیح داده شده است بدین شرح که سرقت در صورتی که دارای تمام شرایط زیر باشد موجب حد است
- شی مسروق شرعاً مالیات داشته باشد
- مال مسروق در حرز باشد
- سارق هتک حرز کند
- سارق مال را از حرز خارج کند
- هتک حرز و سرقت مخفیانه باشد
- سارق پدر یا جد پدری صاحب مال نباشد
- ارزش مال مسروق در زمان اخراج از حرص معادل ۴.۵ نخود طلای مذکور باشد
- مال مسروق از اموال دولتی عمومی وقف آن یا وقف در جهت عامه نباشد
- سرقت در زمان قحطی صورت نگیرد
- صاحب مال از سارق نزد مرجع قضایی شکایت کند
- صاحب مال قبل از اثبات سرقت سارق را نبخشد
- مال مسروق قبل از اثبات سرقت تحت ید مالک قرار نگیرد
- مال مسروق قبل از اثبات جرم به ملکیت سارق در نیاید
- مال مسروق از اعمال سرقت شده یا مغضوب نباشد
که نکات آن به شرح زیر است
- هتک حرز و سرقت باید توسط یک نفر انجام شود وگرنه سرقت حدی محقق نمی‌شود مثلاً اگر الف هتک حرز نمود و ب مال را از حرز خارج می‌کند اقدام الف و ب سرقت حدی نیست .هتک حرز به معنی شکستن حساب پناهگاه و از این قبیل یعنی تخریب سوراخ نمودن شکافتن کندن. منظور از مخفیانه بودن هتک حرز و سرقت این نیست که هیچکس سارق را ندیده باشد بلکه منظور این است که سارق تلاش در پنهان کاری در هتک حرز و سرقت داشته باشد مثلاً اگر سارق در شب اقدام به سرقت کند ولی صاحبخانه وی را ببیند سرقت مخفیانه محسوب می‌شود زیرا سارق تلاش در پنهان ماندن عمل ربایش و هتک حرز داشته است هرچند صاحب خانه وی را دیده است.
- هتک حرز غیر عمدی از شمول سرقت حدی خارج است مثلاً اگر الف با اتومبیل خود به طور اتفاقی با گاوصندوق برخورد کند و قفل گاوصندوق بشکند و سپس الف اموال درون گاوصندوق را سرقت کند سرقت حدی نیست اما اگر هتک حرز برای سرقت نباشد بلکه برای امر دیگری باشد ولی شخصی که هتک حرص کرده مرتکب سرقت شود در صورت وجود سایر شرایط سرقت حدی است مثلاً اگر الف برای تخریب، نه برای سرقت قفل گاوصندوق متعلق به ب را بشکند و بعد از دیدن اموال درون گاوصندوق تصمیم به سرقت گرفته و اموال درون گاوصندوق را به سرقت ببرد در صورت وجود سایر شرایط سرقت حدی است
در مورد ارزش مال مسروق
معیار ارزش مال در زمان خروج از حرز است و اگر بعداً قیمت آن کاهش یابد یا افزایش یابد این افزایش یا کاهش برای محاسبه حد نصاب در نظر گرفته نمی‌شود .
برای اینکه سارق به مجازات حدی محکوم شود باید مالک از سارق شکایت کرده باشد و تا قبل از اثبات نیز از سارق گذشت نکرده باشد
معیار تشخیص حرز عرفی است و هرجا که عرف برای نگهداری مال کافی باشد حرز محسوب می‌شود حتی اگر محل نگهداری معمول آن مال نباشد مثلاً اگر کسی مواد غذایی را در گاوصندوق نگه دارد هر چند که گاوصندوق محل معمول نگهداری مواد غذایی نیست ولی چون برای حفاظت از مال کافی است لذا حرز محسوب می‌شود
حد سرقت
حد سرقت به شرح زیر است
- در مرتبه اول قطع ۴ انگشت دست راست سارق از انتهای آن است به طوری که انگشت شست و کف دست باقی بماند
- در مرتبه دوم قطع پای چپ سارق از پایین برآمدگی است به نحوی نصف قدم و مقداری از محل مسح باقی بماند
- در مرتبه سوم حبس ابد
- مرتبه چهارم اعدام است هر چند سرقت در زندان باشد
سرقت تعزیری
ماده ۶۵۱ قانون مجازات اسلامی بیان می‌دارد هرگاه سرقت جامع شرایط حد نباشد ولی مقرون به تمام پنج شرط زیر باشد مرتکب از ۵ تا ۲۰ سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌گردد
- سرقت در شب واقع شده باشد
- سارقین دو نفر یا بیشتر باشند
- یک یا چند نفر از آنها حامل سلاح ظاهر یا مخفی بوده باشد
- از دیوار بالا رفته یا هرز را شکسته یا کلید ساختگی به کار برده یا اینکه عنوان یا لباس مستقیم دولت را اختیار کرده یا بر خلاف حقیقت خود را مامور دولتی قلمداد کرده یا در جایی که محل سکنا یا مهیا برای سکنا یا توابع آن است سرقت کرده باشند
- در ضمن سرقت کسی را آزار یا تهدید کرده باشند
این سرقت به سرقت مقرون به ۵ شرط مشدد مشهور است
اسلحه مورد استفاده باید واقعی باشد و استفاده از سلاح تقلبی مرتکب را مشمول این ماده نمی‌کند
اگر یکی از مرتکبین اسلحه داشته باشد تمام مرتکبین مشمول ماده قرار می‌گیرند. استفاده از سلاح برای شمول این ماده ضروری نیست بلکه همین که یکی از مرتکبین سلاح داشته باشد این سرقت به سرقت مقرون به آزار یا مسلحانه مشهور است و وجود یک از دو شرط مقرون به آزار بودن یا مسلحانه بودن برای تحقق این جرم کافی است .
منظور از آزار اعم از آزار روحی و جسمی است بنابراین تهدید هم که نوعی آزار روحی است مشمول این ماده است آزار باید حتماً در حین سرقت باشد بنابراین اگر سارق قبل یا بعد از سرقت مرتکب آزار شود مشمول این ماده نیست
مصادیق سرقت تعزیری
- ماده ۶۵۷ قانون مجازات اسلامی بیان می‌دارد هر کس مرتکب ربودن مال دیگری از طریق کیف زنی، جیب بری و امثال آن باشد به حبس از ۱ تا ۵ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد مقصود از کیف زنی و جیب بری این است که شخص کیف را همراه خود داشته باشد یا در حالی که لباس بر تن وی است جیب وی زده شود و الا اگر کیفی از منزلی برداشته شود یا سارق از جیب لباسی که در کمد از سرقت کند مشمول این ماده نیست. مقصود از عبارت امثال آن در ماده مواردی مانند ربودن گردن بند از گردن یا تلفن همراه از دست است
- سرقت در شب واقع شده باشد و سارقین دو نفر یا بیشتر باشند و لااقل یک نفر از آنها حامل سلاح ظاهر یا مخفی باشد در صورتی که بر حامل اسلحه عنوان محارب صدق نکند جزای مرتکب یا مرتکبان حبس از ۵ تا ۱۵ سال و شلاق تا ۷۴ ضربه می‌باشد
سوالات متداول
آیا در سرقت حدی خارج نمودن از حرز و سرقت باید توسط یک نفر انجام شود؟
بله هتک حرز و سرقت باید توسط یک نفر انجام شود وگرنه سرقت حدی محقق نمی‌شود
حد سرقت در مرتبه اول به چه صورت می‌باشد؟
در مرتبه اول قطع ۴ انگشت دست راست سارق از انتهای آن است به طوری که انگشت شست و کف دست باقی بماند