شکایت کیفری از چک یکی از مراحل شکایت از چک بلامحل می باشد که دارای شرایطی می باشد تا بتوان دعوای کیفری از چک نمود که در این مقاله به بررسی این موارد میپردازیم
طرح شکایت کیفری
برای طرح شکایت کیفری دارنده چک با رجوع به دادسرا اقدام به طرح شکایت کیفری از صادر کننده به خاطر صدور چک غیرقابل پرداخت می‌کند صدور چک غیرقابل پرداخت پرداخت نشدنی طبق مواد ۳ و ۷ قانون صدور چک عنوان کیفری دارد و قابل مجازات است ابتدا باید به دارنده چک با رجوع به دادسرا خواستار تغییر کیفری صادر کننده شود
پس از انجام تحقیقات مقدماتی در دادسرا و صدور کیفرخواست دادگاه کیفری برای شخصی که اقدام به صدور چک پرداخت نشدنی کرده است مجازات مقرر می‌کند در این خصوص باید توجه داشت که
صرف این مجازات برای دارنده چک نفعی در وصول مطالباتش ندارد از همین رو دارنده چک برای مطالبه مبلغ چک و خساراتی که به او وارد شده است من جمله خسارت تاخیر پرداخت ابطال تمبر دادرسی حق الوکاله وکیل و غیره باید دادخواستی بنا بر تشریفات آیین دادرسی مدنی تنظیم کند و آن را به همان دادگاه کیفری که مشغول رسیدگی به اصل جرم است تقدیم کند
ماده ۱۵ قانون صدور چک نیز بیان می‌کند که دارنده چک می‌تواند وجه چک و ضرر و زیان خود را در دادگاه کیفری مرجع رسیدگی کننده مطالبه کند
چک‌های قابل شکایت کیفری
چک‌هایی که می‌توان در مورد آنها طرح شکایت کیفری کرد عبارتند از چکی که بر عهده یک بانک ایرانی صادر شده باشد و چکی که در ایران بر عهده یک بانک خارج از ایران صادر شده باشد توجه داشته باشید که در این فرض باید محل صدور چک در ایران باشد
یک سوالی که اینجا پیش می‌آید این است که در ماده ۸ قانون صدور چک بیان شده است که چک‌هایی که در ایران عهده بانک‌های خارج از کشور صادر شده باشند از لحاظ کیفری مشمول مقررات این قانون خواهند بود منظور از بانک‌های خارج از کشور کدام بانک‌ها است؟
در این خصوص به شرح زیر اختلاف نظر است برخی معتقدند که این ماده فقط آن دسته از بانک‌های خارج از کشور را در بر می‌گیرد که شعبه یک بانک ایرانی باشند نه هر بانک خارجی را.
برخی معتقدند که این ماده هر بانک خارجی را شامل می‌شود و منحصر به شعب بانک‌های ایرانی نیست با توجه به اطلاق عبارت بانک‌های واقع در خارج از کشور در ماده مذکور این نظر نظر قوی‌تری است بنابراین صرف صدور چک پرداخت نشدنی در ایران بر عهده یک بانک واقع در خارج از کشور مشمول این ماده و دارای جنبه کیفری است چه آن بانک شعبه‌ای از بانک‌های ایرانی باشد و چه بانکی خارجی باشد
مشتکی عنه در شکایت صدور چک پرداخت نشدنی
مشتکی عنه به فردی گفته می‌شود که فرد شاکی علیه وی شکایتی را در سیستم قضایی اعم از دادسرا یا دادگاه کیفری ثبت کرده باشد
سوال آن است که علیه چه اشخاصی می‌توان طرح شکایت کیفری کرد در این خصوص باید توجه داشت که
فقط علیه صادر کننده چک می‌توان طرح شکایت کیفری کرد نه علیه ضامنان او و نه علیه ظهر نویسان البته مسئولیت حقوقی ضامنان و ظهرنویسان به قوت خود باقی است و می‌توان علیه آنها دعوای حقوق اقامه کرد
اگر چکی به نمایندگی از جانب شخص حقیقی یا حقوقی صادر شده باشد مانند آنکه شخصی به وکالت از صاحب حساب چک صادر کند یا اینکه مدیر شرکت از حساب شرکت چکی صادر کند هم صادر کننده (نماینده ) و هم صاحب حساب (اصیل) متضامناً مسئول پرداخت وجه چک هستند اما فقط می‌توان علیه نماینده طرح شکایت کیفری کرد مگر اینکه آن نماینده ثابت کند که عدم پرداخت مستند به عمل صاحب حساب یا وکیل یا نماینده بعدی او بوده است که در این صورت کسی که موجب عدم پرداخت شده از نظر کیفری مسئول است
اگر صادر کننده چک فوت کند گرچه وراث او در صورت رد نکردن ترکه نسبت به مبلغ چک مسئولیت دارد اما طبیعی است که به دلیل اصل شخصی بودن مجازات‌ها دارای مسئولیت کیفری نیستند و قابل مجازات نمی‌باشند
وظایف دارنده چک برای طرح شکایت کیفری
برای آنکه دارنده چک بتواند علیه صادر کننده طرح شکایت کیفری نماید باید وظایفی را رعایت کند که به شرح زیر است
- دارنده باید ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور چک اقدام به اخذ گواهی عدم پرداخت کند
- دارنده باید ظرف مدت ۶ ماه از اخذ گواهی عدم پرداخت اقدام به طرح شکایت کیفری کند در غیر این صورت اگر این مدت شود و شکایت کیفری نکرده باشد دیگر نمی‌تواند اقدام شکایت کیفری نماید
شاکی در طرح شکایت
چه کسی می‌تواند برای طرح شکایت کیفری اقدام کند
- شخصی می‌تواند برای طرح شکایت کیفری اقدام کند که دارنده چک باشد
- گواهی عدم پرداخت به نام او صادر شده باشد یعنی او از بانک گواهی عدم پرداخت را دریافت کرده باشد
- برای اولین بار چک را به بانک ارائه کرده باشد
- برای تشخیص اینکه چه کسی اولین بار برای وصول چک به بانک مراجعه کرده است بانک‌ها مکلفند به محض مراجعه دارنده چک هویت کامل او را در پشت چک با ذکر تاریخ قید کنند
- کسانی که چک پس از برگشت از بانک به وی منتقل شده حق شکایت کیفری ندارد مگر آنکه انتقال قهری یعنی به واسطه ارث باشد
- اگر دارنده چک بخواهد چک را به وسیله شخص دیگری به نمایندگی از طرف خود وصول کند و حق شکایت کیفری خود را در صورت پرداخت نشدن چک محفوظ نگه دارد باید هویت و نشانی خود را با تصحیح به نمایندگی شخصی که قرار است به بانک مراجعه کند در ظهر چک قید کند در این صورت بانک گواهی عدم پرداخت را به نام صاحب چک صادر می‌کند نه به نام شخصی که به بانک رجوع کرده است و حق شکایت کیفری برای صاحب چک محفوظ است
- هرگاه بعد از شکایت کیفری شاکی چک را به دیگری انتقال دهد یا حقوق خود را نسبت به چک به هر نحو دیگری واگذار کند تعقیب کیفری موقوف می‌شود اما اگر این انتقال قهری باشد یعنی شاکی فوت کند و حقوق ناشی از چک به وراث او منتقل شود تعقیب کیفری همچنان ادامه دارد
چک‌های فاقد وصف کیفری
برخی از چک‌ها قابلیت شکایت کیفری ندارند و فقط می‌توان نسبت به آنها اقدام به اقامه دعوای حقوقی یا درخواست اجرا از اداره ثبت اسناد کرد این چک‌ها از قرار زیر هستند
- چک سفید امضا اگر ثابت شود که چک سفید امضا بوده است یعنی صادر کننده چک را امضا نموده ولی برخی از مفاد چک را که معمولاً مبلغ چک است درج نکرده است و تکمیل آن را به خواست و سلیقه خود دارنده چک وانهاده است
- چک مشروط اگر در متن چک وصول بچه‌ها منوط به تحقق شرطی شده باشد برای مثال در متن چک درج شود که به شرط انعقاد معامله وجه چک پرداخت می‌شود یا آنکه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی بوده است برای مثال در سندی جداگانه اصول وجه چک را منوط به انعقاد معامله نمایند
- چک تضمینی اگر در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است یا آنکه بدون قید در متن چک ثابت شود که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است مانند که در قراردادی جداگانه نوشته شود که چک شماره بابت حسن انجام کار یا بابت تخلیه به موقع دریافت می‌شود
- چک بدون تاریخ در صورتی که ثابت شود بدون تاریخ صادر شده است یعنی صادر کننده چک را بدون تاریخ به دارنده چک تحویل داده باشد دارنده خود یا توسط شخص دیگری تاریخی در آن درج کند و چک را به بانک ارائه کند این چک جنبه کیفری ندارد
- چک وعده دار اگر تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد چکی که تاریخ مندرج در آن منطبق با تاریخ واقعی صدور چک باشد اصطلاحا چک روز نامیده می‌شود فقط چنین چکی قابل تغییر کیفری است
- چکی که بابت معاملات نامشروع مانند بهره ربوی صادر شده باشد قابلیت تعقیب کیفری ندارد
سوالات متداول
اگر از حسابی که با دو یا چند امضا گشوده شده است چک صادر شود و چک مزبور به امضای یکی از ایشان برسد امضا کننده منظور و صاحبان امضا از حیث مسئولیت کیفری به چه میزانی دارای مسئولیت هستند؟
امضا کننده مزبور دارای مسئولیت کیفری است و کل مبلغ چک برای مجازات او ملاک عمل قرار می‌گیرد و سایر صاحبان امضا که چک به امضای ایشان نرسیده است مسئولیت کیفری نخواهند داشت
آیا چک سفید امضا قابلیت شکایت کیفری دارد؟
خیر چک سفید امضا قابلیت شکایت کیفری ندارد