حق مالکیت یکی از مهم ترین حقی است که به محض مالک شدن ملکی یا شی برای فرد بوجود می آید و فرد مالک آن مورد می گردد که در این مقاله به طور مفصل به تعریف و توضیح حق مالکیت و شرایط حقوقی و فقهی حق مالکیت و انواع آن می پردازیم.
حق مالکیت و ویژگی های آن
حق مالکیت برترین حقی است که به موجب آن دارنده حق مالکیت (مالک)می‌تواند در هر زمان که بخواهد (بدون محدودیت زمانی) هر استفاده‌ای را که می‌خواهد در مال خود بنماید (بدون محدودیت از حیث نوع) استفاده و دیگران را از تصرف در مال خود منع کند.
گروه پیشداد در حال حاضر با استفاده از بهترین وکلای ایران، قادر به پیگیری، مشاوره و حل مشکلات حقوقی شما عزیزان است. در صورت تمایل میتوانید با شماره زیر جهت مشاوره تماس حاصل نمایید.
09122389400
بنابراین مالکیت دارای سه ویژگی است
- دائمی بودن
- مطلق بودن
- انحصاری بودن
دائمی بودن
دوام مالکیت به این معنا است که از ابتدا که مالکیت مالی برای شخصی ایجاد می‌شود حق مالکیت به صورت همیشگی و دائم و بدون محدودیت زمانی ایجاد می‌شود به عبارت دیگر از زمان تشکیل حق مالکیت، مالکیت به صورت دائمی ادامه دارد تا اینکه شخص مالک حق مالکیت خود را به واسطه عقدی از عقود مانند بیع یا هبه یا صلح به شخص دیگری منتقل کند.
مطلق بودن
به این معنا است که مالک علی‌الاصول می‌تواند هر تصرفی را که بخواهد در ملک خودش انجام دهد به استثنای تصرفاتی که توسط قانون منع شده باشند یا آنکه موجب ضرر زدن به دیگران باشد که در این صورت آن تصرفات اصولاً ممنوع است. ماده ۱۳۲ قانون مدنی با تعریف یک قاعده کلی برخی تصرفات ممنوع مالک در ملک خودش را برای ما مشخص کرده است که بیان می دارد (کسی نمی‌تواند در ملک خود تصرفی کند که مستلزم تضرر همسایه شود مگر تصرفی که به قدر متعارف و برای رفع حاجت یا رفع ضرر از خود باشد). وصف مطلق بودن مالکیت طبق نظریه فقها تحت عنوان قاعده تسلیط (الناس و مسلطون علی اموالهم) یاد می‌شود. برای مثال مالک یک زمین در منطقه مسکونی نمی‌تواند در آن زمین برش کاری سنگ احداث کند چون موجب ضرر همسایگان است یا مالک یک خانه نمی‌تواند در آن خانه مرکز فحشا تاسیس کند چون خلاف شرع قانون و اخلاق حسنه است یا مالک یک زمین در کوچه شش متری نمی‌تواند یک برج ده طبقه بسازد چون خلاف حقوق عمومی و قواعد شهرداری و شهرسازی است.
انحصاری بودن
طبق این اصل هیچ مالی را از تصرف مالکش نمی‌توان بیرون کرد مگر اینکه اجازه قانونی داشته باشیم یعنی نمی‌توانیم به مالک یک خانه بگوییم اجازه زندگی کردن در خانه خود را نداری و یا شخص مالک می‌تواند دیگران را از تصرف در مالش منع کند و خودش به تنهایی در مال خودش تصرف داشته باشد.
قواعد فقهی در بحث مالکیت
- قاعده تسلیط که در ماده ی ١٣٢ قانون مدنی به وضوح بیان شده است و این قاعده بیان می دارد که مالک یک زمین یا خانه یا ملک نباید و نمی‌تواند در ملک خود تصرفی کند که موجب ضرر همسایه شود و باید مصلحت همسایه و دیگران را در نظر بگیرد و موجب اذیت و ازار دیگران نشود.
- قاعده ی لاضرر : طبق ماده ۱۳۲ قانون مدنی اگر تصرف شخص در ملک خود موجب ضرر و آزار همسایه شود این تصرف بر خلاف قاعده لا ضرر است و ممنوع است.
- اماره تصرف : اماره به معنای نشانه و قرینه‌ای است که از وقوع آن بتوان امر دیگری را نتیجه گرفت و آن را اثبات کرد قانونگذار در ماده ۳۵ قانون مدنی بیان داشته که «تصرف به عنوان مالکیت دلیل مالکیت است مگر اینکه خلاف آن اثبات شود» بدین معنی که تصرفی دلیل مالکیت است که به عنوان مالکیت باشد یعنی متصرف مال را به منظور اعمال حق مالکیت در دست داشته باشد و تصرف کند.
اقسام مالکیت
- مالکیت اصلی : مالکیت مالک نسبت به اصل مال را مالکیت اصلی می نامند.
- مالکیت تبعی : مالکیت مالک بر ثمرات و متعلقات مال را مالکیت تبعی گوییم یعنی شخصی به تبع مالکیت بر یک مال مالک منافع و توابع آن نیز می‌باشد برای مثال وقتی شخصی مالک زمینی باشد مالکیت او بر آن زمین مالکیت اصلی و مالکیت او بر منافع آن زمین (مثلاً محصولات کاشته شده در آن زمین)مالکیت تبعی است.
که در ماده ۳۳ قانون مدنی مالکیت تبعی بیان شده است. هر کس مالک زمین است به تبع زمین مالک زراعت درختان و محصول زراعت و میوه درختان موجود در آن زمین نیز است مگر آنکه آنچه از زمین می‌روید ناشی از بذر یا درخت دیگری باشد که در این صورت محصول زراعت و درخت و میوه‌های آن متعلق صاحب بذری است که آن زراعت از آن بذر حاصل شده یا صاحب نهالی است که آن درخت و میوه‌ها از آن نهال حاصل شده و صاحب زمین مستحق اجرت المثل زمینش می‌باشد. اگر مالک زمین و مالک بذر یا نهالی که در زمین او روییده دو شخص متفاوت باشند محصول یا درختی که از آن بذر یا نهال پدید آمده در مالکیت مالک بذر یا نهال است حتی اگر این بذر یا نهال را غاصبانه (یعنی بدون اجازه صاحب بذر یا نهال کاشته باشد)در زمین دیگری کاشته باشد.
مالکیت بر نتایج حیوانات ( حمل حیوان)
در خصوص مالکیت نتاج حیوانات باید توجه داشت که طبق ماده ی ٣۴ قانون مدنی اگر حیوان نر متعلق به یک شخص و حیوان ماده متعلق به شخص دیگری باشد و با یکدیگر آمیزش کنند نتاج متعلق به مالک حیوان ماده خواهد بود.
سوالات متداول
آیا در اموال غیرمنقول نیز اماره تصرف به عنوان اماره‌ای بر مالکیت کاربرد دارد؟
در اموال غیرمنقولی که دارای سابقه ثبتی هستند نام مالک در دفتر املاک و صدور سند رسمی دلیلی بر مالکیت است و در برابر سند که دلیلی بر مالکیت است تصرف صرفاً یک اماره است و کاربرد ندارد بنابراین نمی‌توان به طور مطلق بیان کرد که در کلیه اموال غیرمنقول اماره تصرف کاربرد ندارد بلکه در اموال غیرمنقولی که دارای سابقه ثبتی و سند است این سند رسمی یک دلیل است و اماره تصرف در آن کاربرد ندارد.
آیا مالکیت حقی موقت است؟
خیر یکی از ویژگی‌های حق مالکیت دائمی بودن آن است و به این معناست که از ابتدا که مالکیت مالی برای شخصی ایجاد می‌شود حق مالکیت به صورت همیشگی و دائم و بدون محدودیت زمانی ایجاد می‌شود.