چه زمانی جرم رشوه و ارتشا محقق می‌شود 

جرم رشوه و ارتشا، شرایط و قواعد خاص خودش را دارد که در قانون مجازات اسلامی و قوانین خاص به این جرم اشاره شده است که در این مقاله در ابتدا به توضیح جرم رشا و ارتشا و شرایط لازم که باعث تحقق این جرم می‌شود می‌پردازیم

رشا و ارتشا

رشا به معنی رشوه دادن و ارتشا به معنی رشوه گرفتن است. به رشوه دهنده راشی و به رشوه گیرنده مرتشی می‌گویند

رشا به معنی دادن وجه مال یا سند تسلیم مال به ماموران دولت با انجام معامله با بهای غیر واقعی با مامورین دولت برای انجام یا عدم انجام وظایف مرتبط با اداره یا سازمان محل اشتغال آنها است، ارتشا به معنی اخذ وجه مال یا سند تسلیم مال از سوی ماموران دولت با انجام معامله با بهای غیر واقعی از سوی مامورین دولت برای انجام عدم انجام وظایف مرتبط با اداره یا سازمان محل اشتغال آنهاست.

شرایط جرم ارتشا

• جرم ارتشا، فقط در مورد کارمندان دولت مصداق دارد بنابراین اگر کارمند بخش خصوصی یا شخصی که کارمند نیست مال یا سندی را دریافت کند ارتشا نیست، همچنین اگر شخصی کارمند دولت نیست خود را کارمند دولت جا بزند و مالی را دریافت کند ارتشا نیست، بلکه در صورت وجود سایر شرایط کلاهبرداری است .

• رشا و ارتشا فقط زمانی محقق می‌شود که آنچه داده است ارزش مالی داشته باشد بنابراین اگر کارمند دولت برای اولویت دادن در ثبت نام مدرسه ازدواج برقراری رابطه جنسی و امور دیگری که ارزش مالی ندارد اقدام به انجام یا عدم انجام امری نماید جرم رشته یا ارتشا محقق نیست

• استخدام کردن نیز نمی‌تواند باعث تحقق رشا یا ارتشا شود زیر اگرچه استخدام باعث گرفتن حقوق می‌شود ولی حقوق دریافتی در قبال کاری است که شخص انجام داده است مثلاً اگر الف به ب که کارمند دولت است بگوید در صورت انجام امری او را در شرکت خود استخدام خواهد کرد این مورد رشا و ارتشا نیست

• علاوه بر مال سند مال مانند چک و همچنین انجام معامله با بهای غیر واقعی نیز باعث تحقق جرم ارتشا است و برخلاف کلاهبرداری که صرف گرفتن سند مال باعث تحقق کلاهبرداری نیست

• در جرم رشا و ارتشا صرف گرفتن سند مال باعث تحقق جرم است مثلاً اگر کارمند بانکی چکی را از شخصی اخذ کند به محض گرفتن چک حتی قبل از نقد کردن آن جرم رشا محقق است بدیهی است با توجه به اینکه به محض گرفتن چک جرم ارتشا محقق شده است برگشت خوردن چک نیز باعث سلب مسئولیت کیفری مرتکب نیست

• برای تحقق رشا و ارتشا باید مال اخذ شده باشد، بنابراین صرف مذاکره برای دادن مال و حتی توافق بر دادن مال تا زمانی که مال دریافت نگردیده است و همچنین پیشنهاد دادن مال به کارمند توسط ارباب رجوع تا زمانی که مال توسط کارمند گرفته نشده باشد را نمی‌توان رشا یا ارتشا نامید در این موارد با توجه به اینکه طرفین وارد عملیات اجرایی جرم نشده‌اند حتی شروع به جرم هم اتفاق نیفتاده است

• برای تحقق رشا و ارتشا دادن مال، باید برای انجام یا عدم انجام امری مرتبط به سازمانی که کارمند در آن استخدام است باشد نه سازمان یا نهادهای دیگر مثلاً اگر کارمند قوه قضاییه برای انجام امری در وزارت علوم مالی اخذ کند ارتشا محقق نیست در مورد این شرط دو نکته دیگر قابل ذکر است مقصود از سازمانی که کارمند در آنجا مشغول به کار است عنوان آن سازمان است نه فقط محلی که وی در آن شاغل است مثلاً یک قاضی که کارمند قوه قضاییه محسوب می‌شود و در یک از دادگاه‌های تهران مشغول فعالیت است اگر برای انجام یا عدم انجام کاری که مربوط به دادگاهی در شیراز است مالی دریافت کند ارتشا محقق است، زیرا برای کاری مربوط به قوه قضاییه مال دریافت کرده است. اما اگر همین کارمند برای انجام کاری در شهرداری مالی دریافت کند ارتشا نمی‌باشد. برای تحقق رشا و ارتشا نیازی نیست که کارمند برای امری که مرتبط با وظیفه سازمانی وی است مال دریافت کرده باشد بلکه صرف اینکه مال برای امری در سازمانی که کارمند در آن مشغول فعالیت است داده شده باشد ارتشا محقق است مثلاً اگر آبدارچی قوه قضاییه برای اینکه با صحبت کردن با قاضی نظر وی را برای صدور رای به نفع الف جلب کند از الف مالی بگیرد ارتشا محقق است زیرا امری که مال برای آن گرفته شده مربوط به سازمانی است که آبدارچی در آن مشغول فعالیت است هرچند وظیفه آبدارچی در آن سازمان صدور رای نیست .

• انجام یا عدم انجام کار مورد نظر توسط کارمند تاثیری در جرم رشا و ارتشا ندارد و در هر حال رشا و ارتشا محقق است چه کارمند کاری که برای آن مال دریافت کرده را انجام بدهد چه انجام ندهد همچنین چه کاری که در قبال آن مال گرفته شده است بر طبق حقانیت باشد چه نباشد رشا و ارتشا محقق است مثلاً اگر کارمند شهرداری برای صدور مجوز ساخت از شخصی مالی دریافت کند حتی اگر مجوز طبق ضوابط صادر شده باشد جرم رشا و ارتشا محقق است

• برای تحقق رشا و ارتشا نیازی نیست که دادن مال قبل از انجام عمل کارمند باشد بنابراین اگر بعد از انجام عمل هم مالی به کارمند داده شود این جرم محقق است البته مشروط بر اینکه از قبل برای دادن مال توافق صورت گرفته باشد و انجام کار توسط کارمند در قبال دریافت وجه باشد و اگر بدون توافق ارباب رجوع مالی را برای انعام و تشکر به کارمند بدهد رشا و ارتشا هم چنین جرم دیگری محقق نیست

• علم دهنده مال بر اینکه گیرنده مال کارمند دولت است شرط تحقق رشوه است بنابراین اگر الف به ب که کارمند دولت هست به تصور اینکه ب کارمند دولت نیست مالی بدهد راشی نخواهد بود البته در این مورد گیرنده ما در صورت وجود سایر شرایط مرتشی خواهد بود

• اینکه کارمند دولت مال را برای خود اخذ کرده باشد شرط تحقق جرم نیست بلکه اگر برای شخص دیگری که هیچ ارتباطی با کارمند ندارد مال را بگیرد رشا و ارتشا محقق است مثلاً اگر کارمند دولت از ارباب رجوع بخواهد مالی را به موسسه خیریه که هیچ ارتباطی با کارمند ندارد بدهد در صورت دادن مال توسط ارباب رجوع رشوه و ارتشا محقق است

• اگر کارمند دولت برای کار کردن در خارج از ساعات اداری از ارباب رجوع مالی بگیرد رشا و ارتشا محقق است

• دادن مال یا انجام معامله می‌تواند به طور غیر مستقیم باشد مثلاً راشی به جای اینکه مال را به کارمند بدهد یا با کارمند معامله کند مال را به همسر یا فرزند کارمند بدهد یا با فرزند همسر کارمند معامله کند

• اگر شخصی که مال را داده مالک مال نباشد نیز رشا و ارتشا محقق است بنابراین اگر الف مال خود را نزد ب امانت گذاشته باشد و ب آن را به کارمند دولت بدهد رشا و ارتشا محقق است و در این مورد اقدام ب خیانت در امانت و هم رشا است

مجازات راشی

مجازات راشی علاوه بر ضبط مال رشوه داده شده حبس یا شلاق است البته قانون در سه مورد تخفیف یا معافیت از مجازات را پیش بینی کرده است

هرگاه راشی مامورین را از وقوع بزه آگاه سازد رشوه را گزارش کرده یا شکایت کند

از حبس و تعزیر مالی به طور کامل معاف خواهد شد ولی مجازات شلاق در مورد وی اجرا می‌شود و در مورد امتیاز طبق مقررات عمل می‌شود

راشی در ضمن تعقیب یا اقرار خود موجبات تسهیل تعقیب مرتشی را فراهم کند

شلاق و حبس در مورد وی اجرا می‌شود و تا نصف مالی که به عنوان رشوه پرداخته است به وی بازگردانده می‌شود و امتیاز نیز لغو می‌گردد

اگر برای حفظ حقوق خود رشوه داده باشد یا اینکه برای پرداخت رشوه مضطرب باشد

از هرگونه مجازاتی اعم از حبس و جزای نقدی و شلاق معاف خواهد شد و مالی که داده به وی برگشت داده می‌شود

سوالات متداول