صلح
عقد صلح نوعی تراضی و توافق بین طرفین است به عبارت واضحتر توافق و تراضی آزاد طرفین است تا در قالب آن بتوانند اثر حقوقی را که در پی آن هستند حاصل کنند و در خصوص شروط و مفاد تعهدات طرفین به هر نحو که مایل باشند تراضی نمایند. بدون آنکه قانونگذار قالب خاصی از توافقات و شروط پیش نوشته را برای آنها مقرر کرده باشد از همین رو موضوع عقد صلح و توافقات و شروط ضمن آن تا آنجا که مخالف قوانین نباشد با هیچ محدودیتی مواجه نیست.
عقد صلح از منظر حقوقی عقدیست لازم به این معنا که زمانی که این عقد منعقد شود دیگر نمیتوان آن را از بین برد و بر هم زد.
عقد صلح به دلیل آنکه احکام و شرایط خاص عقود مختلف را در معاملاتی که بین طرفین میگردد در بر نمیگیرد (به عنوان مثال صلح در مقام بیع که موجب از بین رفتن حق شفعه شریک میگردد )بسیار مورد توجه می باشد که برای درک این موضوع لازم است با تمامی احکام عقد صلح آشنا باشیم تا با مشکلاتی که پیش می آید بر نخوریم که در این مقاله برای شما عزیزان به توضیح پرداختیم.
اقسام عقد صلح
طبق ماده ۷۵۲ قانون مدنی عقد صلح به سه قسم تقسیم میگردد؛
1. صلح در مقام معاملات (صلح ابتدایی)
یعنی بدون آنکه دعوایی یا اختلافی بین طرفین موجود باشد طرفین پاره ای از آثار قراردادی مثل ایجاد تعهد، انتقال مالکیت، مشارکت و … را به جای آن که در قالب عقود معینی مانند بیع و هبه و وکالت و اجاره و … منعقد کنند، میان به صورت توافق و تراضی ازاد در قالب عقد صلح منعقد کنند.
2. صلح در مقام دعاوی :
که ممکن است به دو صورت ذیل منعقد شود:
ممکن است در مورد رفع تنازع موجود باشد
منظور از رفع تنازع موجود آن است که اختلافی بین اشخاص ایجاد شده و برای این اختلاف طرح دعوا نیز صورت گرفته است حال طرفین دعوا دعوای خود را به صلح خاتمه میدهند.
ممکن است مبنی بر جلوگیری از تنازع احتمالی آینده باشد
منظور از جلوگیری از تنازع احتمالی آینده آن است که اختلافی بین اشخاصی ایجاد شده است ایشان برای حل این اختلاف و برای جلوگیری از آنکه این اختلاف به طرح دعوا منجر شود با یکدیگر صلح و سازش می کنند.
3. صلح تامینی :
به این معنی که در عقد صلح ممکن است احد طرفین در عوض مال الصلحی که میگیرد متعهد شود که نفقه معینی همه ساله یا همه ماهه تا مدت معینی به فردی که معین شده است تادیه کند این تعهد ممکن است به نفع طرف مصالحه یا به نفع شخص ثالثی واقع شود.
فواید عقد صلح
صلح در مقام معاملات هرچند نتیجه معامله را که به جای آن واقع شده میدهد اما شرایط و احکام خاصه آن معامله را ندارد مگر صلح در مقام اجارههای تابع قانون موجر و مستاجر سال ۵۶ که هم نتیجه و هم احکام اجاره را دارد به عبارت دیگر اجارههای تابع قانون مزبور را با هر وصف و عنوانی که منعقد کنیم همچنان از احکام قانون مزبور تبعیت میکند.
بنابراین اگر مورد صلح عین (مثلاً ماشین)باشد در مقابل عوض( پول) نتیجه آن همان نتیجه بیع است اما شرایط و احکام خاصه بیع مانند خیارات سه گانه ی مجلس، حیوان، تاخیر ثمن و اخذ به شفعه بعد از قبض در آن جاری نمی شود.
موضوعات قابل صلح
برخی از مصادیق موضوعات قابل صلح یا غیر قابل صلح را در ذیل بیان مینماییم:
- حقوق غیر قابل انتقال و غیرقابل اسقاط قابل صلح و سازش نیستند بنابراین حقوق غیر مالی مانند ابوت بنوت حضانت و ولایت و زوجیت قابل صلح نمی باشد.
- جنبه عمومی جرایم نیز قابل صلح نیستند اما جرایمی که قانونگذار برای آنها جنبه عمومی در نظر نگرفته و تعقیب آن را منوط به شکایت شاکی کرده است مانند صدور چک بلامحل قابل صلح و سازش است.
- جنبه خصوصی جرایم مانند ضرر و زیان ناشی از جرم نیز قابل صلح است چه آن جرم قابل گذشت باشد یا غیر قابل گذشت باشد.
- امور حسبی قابل صلح نیستند زیرا اختلافی در میان نیست.
- حضانت بین پدر و مادر طفل قابل توافق است بنابراین حضانت طفل بین پدر و مادر طفل قابل صلح است.
دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی قابل با سه شرط سازش هستند :
- تصویب هیئت وزیران
- اطلاع مجلس
- در دعاوی مهم و دعاوی طرف دعوا خارجی باشد تصویب مجلس لازم است
حکم صلح معامله باطل
طبق ماده ۷۶۵ قانون مدنی :(صلح دعوای مبتنی بر معامله باطله باطل است ولی صلح دعوای ناشی از بطلان معامله صحیح است) به این معنا که طرفین به تصور صحت معامله در خصوص آن معامله صلحی انجام میدهند در حالی که اساساً معامله مبنای صلح باطل بوده است به عنوان مثال اگر فروشنده مدعی خیار غبن (یعنی بگوید ارزانتر از قیمت عرف فروخته ام) شود و خریدار با پرداخت مبلغی با فروشنده صلح کند و سپس کشف شود که اساساً بیع باطل بوده است صلح مبتنی بر آن نیز باطل است در مقابل اگر بطلان معاملهای برای طرفین معلوم باشد و دعوای ناشی از آثار بطلان به صلح خاتمه یابد چنین صلحی صحیح است به عنوان مثال اگر مبیع مستحق للغیر (یعنی فروشنده مالک آن نباشد) درآید و خریدار دعوای مطالبه قیمت روز مبیع را علیه فروشنده طرح کند چنانچه طرفین در خصوص مبلغ و نحوه بازگرداندن ثمن و خسارات خریدار صلح کنند چنین صلحی صحیح است.
سوالات متداول
آیا طرفین معامله میتوانند در بدو انعقاد آن معامله هرگونه دعوای احتمالی که ممکن است در خصوص آن معامله پیش آید را با یکدیگر صلح کنند و از این طریق حق هرگونه طرح دعوا در خصوص آن معامله را از خود سلب کنند؟
خیر صلح در مقام دعاوی باید یا در مقام رفع دعوای موجود یا جلوگیری از دعوای احتمالی آینده باشد منظور از جلوگیری از دعوای احتمالی آینده آن است که اختلافی بین اشخاص ایجاد شده است اما آن اختلاف هنوز به طرح دعوا منجر نشده است و طرفین با یکدیگر توافق میکنند که آن اختلاف را به صلح خاتمه دهند اما در فردی که هنوز هیچ اختلافی ایجاد نشده است طرفین نمیتوانند راه طرح دعوا برای اختلافات احتمالی آینده را نیز ببندند.
آیا عقد صلح احکام و شرایط خاصه عقد اجاره را از بین مییرد؟
خیر،صلح در مقام اجارههای تابع قانون موجر و مستاجر سال ۱۳۵۶ هم نتیجه و هم احکام اجاره را دارد به عبارت دیگر اجارههای تابع قانون مزبور را با هر وصف و عنوانی که منعقد کنیم همچنان از احکام قانون مزبور تبعیت میکنند.