شرایط موصی به در قانون چیست

موصی به رکن اصلی در وصیت می‌باشد که در این مقاله ابتدا به طور اختصار به توضیح وصیت و ارکان آن می‌پردازیم تا با اصطلاح موصی به آشنا شویم و در ادامه به شرایط آن در قانون می‌پردازیم

وصیت

تعیین تکلیف شخص نسبت به اموال یا امورش برای بعد از وفاتش وصیت نام دارد وصیت عمل حقوقی است که آثار آن معلق به فوت است موصی یعنی شخصی که نسبت به ماترک خود وصیت می‌کند. موصی به یعنی اموال و ترکه‌ای که شخص نسبت به آن تعیین تکلیف می‌کند. موصی له اشخاصی هستند که به نفع آنها وصیت شده است.

شکل تنظیم وصیت در قانون امور حسبی

برای تنظیم وصیتنامه سه شیوه خودنوشت رسمی و سری پیش‌بینی شده است بنابراین در قانون امور حسبی تنظیم وصیت به صورت شفاهی پذیرفته نشده است و بنابر ماده ۲۹۱ قانون امور حسبی اگر وصیت نامه‌ای بدون تشریفات مقرر در آن قانون و خارج از اشکال مندرج در قانون منعقد شده باشد در مراجع رسمی پذیرفته نیست مگر آنکه وراث به صحت وصیت اقرار کنند، با این وجود ماده ۲۹۱ قانون امور حسبی به موجب نظر شماره ۲۶۳۹ شورای نگهبان مورخ ۴/ ۸/ ۱۳۷۶ خلاف موازین شرع اعلام و در نتیجه ابطال شد بنابراین در حال حاضر وصیت‌نامه می‌تواند کتبی شفاهی باشد و محدود به تشریفات و اشکال مندرج در قانون امور حسبی نیست.

بررسی لزوم و جواز وصیت

• وصیت از جانب موصی قابل رجوع است حتی اگر موصی وصیت را به صورت شرط ضمن عقد لازم درج کرده باشد این وصیت قابل رجوع است زیرا وصیت باید حاوی آخرین اراده متوفی قبل از فوت باشد و نمی‌توان آن را غیر قابل رجوع کرد
• موصی له بعد از قبول وصیت تا وقتی که موصی به را قبض نکرده باشند( یعنی نگرفته باشد ) می‌تواند قبول خود را پس بگیرد و وصیت را مجدداً رد کند اما اگر موصی له بعد از قبول موصی به را نیز قبض کند یعنی بگیرد و فوت موصی هم محقق شده باشد دیگر نمی‌تواند وصیت را رد کند به عبارت دیگر در وصیت گرفتن شرط لزوم است بعد از گرفتن وصیت قابل رد نیست

شرایط قانونی موصی به

• باید ملک موصی باشد وصیت به مال دیگری ولو با اجازه مالک باطل است بنابراین وصیت فضولی بدین من که شخصی وصیت کند که در صورت فوت خودش اموال شخص دیگری به شخص ثالثی برسد باطل است برخلاف سایر عقود فضولی که غیر نافذ است
• ممکن است نسبت به موصی به علم اجمالی یا علم تفصیلی داشته باشیم زیرا وصیت مجانی می‌باشد و در نتیجه در آن علم اجمالی یعنی اندک علمی هم کافی است
• ممکن است وصیت به مال آینده صورت گیرد یعنی موصی به مالی باشد که هنوز موجود نشده باشد
• وصیت تا ثلث ترکه دارایی حین المرگ صحیح است و وصیت به زیاده بر ثلث ترکه غیر نافذ است مگر به اجازه وراث و اگر بعضی از ورثه اجازه دهند فقط نسبت به سهم آنها نافذ است
• اگر مالی توسط شخص ثالثی توقیف شده باشد یا اینکه مالی به رهن گذاشته شود این مال قابل وصیت است چنین وصیتی با حقوق سایر اشخاص در تعارض نیست زیرا پس از فوت شخص ابتدا دیونش را می‌دهند و سپس اگر چیزی باقی بماند به وصیت عمل می‌شود در این خصوص نیز ابتدا حق طلبکار از مال رهنی یا توقیف شده برداشته شده و سپس وصیت اجرا می‌شود

شیوه تعیین قیمت موصی به در وصیت به منافع

موصی برای بعد از فوت خود به منافع مالی وصیت کرده است ما می‌خواهیم قیمت منافع آن مال را بسنجیم تا بتوانیم مشخص کنیم که آیا منافع مال مزبور بیش از ثلث ترکه می‌ارزد یا خیر؟ در این خصوص شیوه عمل به نحو زیر است

• اگر منافع مدت محدودی از مال مورد وصیت قرار گرفته باشد برای تعیین قیمت منافع ابتدا قیمت مال را به دست می‌آوریم سپس قیمت مال را با قید اینکه منافع آن برای مدت معینی مدت وصیت به ما تعلق نداشته باشد به دست می‌آوریم این دو قیمت را از هم کسر می‌کنیم حاصل این تفریق قیمت منافع مال در مدت وصیت است
• اگر وصیت به منافع مالی برای الی الابد باشد اگر موصی تمام منافع یک مال را الی الابد مورد وصیت قرار داده باشد در نتیجه عین مال و از قیمت انداخته باشد قیمت مال را با ملاحظه منافع از ثلث محسوب می‌کنیم

اقسام موصی به

• اگر موصی به عین معین باشد آن عین متعلق به موصی له است
• اگر موصی به کلی در معین یا کلی باشد تعیین فرد آن مال کلی بر عهده ورثه است مگر آنکه در وصیت خلاف آن مقرر شده باشد برای مثال تعیین مصداق آن مال کلی را به خود موصی له واگذار شده باشد
• اگر موصی به جز مشاع ترکه مثل ربع یا ثلث ترکه باشد موصی له با ورثه در همان مقدار از ترک مشاعا شریک خواهد بود

احکام قبول یا رد وصایای بیشتر بر ثلث

• آنچه که مهم است قبول یا رد وصیت بعد از فوت موصی است اگر وراث بعد از فوت موصی وصیت بیشتر بر ثلث را قبول کنند دیگر حق رد آن را ندارند
• اگر وراث بعد از فوت موصی وصیت بیشتر بر ثلث را رد کنند وصیت باطل شده و قبول بدی هیچ اثری ندارد
• اگر وراث قبل از فوت موصی وصیت را قبول کنند می‌توانند بعد از فوت موصی آن وصیت را رد کنند البته در صورت سکوت قبول آنها در نظر گرفته می‌شود اگر وراث قبل از فوت موصی وصیت را رد کنند می‌توانند بعد از فوت موصی آن را قبول کنند البته صرف سکوت قبول محسوب نمی‌شود و سکوت ایشان به منزله عدم قبول است

شیوه اجرای وصایا تا بیشتر از ثلث

اگر موصی زیاده بر ثلث ترکه وصیت کرده باشد و ورثه زیاده بر ثلث و اجازه نکند حالات زیر مواجه هستیم

• اگر وصیت به ترتیب معینی صورت گرفته باشد اعم از آنکه چند وصیت نامه متعدد نوشته باشد یا آنکه در یک وصیت‌نامه در چندین بند به ترتیب چند وصیت نوشته شده باشد وصیت‌ها به ترتیب از اولین وصیت به بعد اجرا می‌شوند و تا میزان ثلث از ترکه خارج می‌شوند و بیشتر بر ثلث باطل خواهد شد
• اگر وضعیت به تمام یک دفعه باشد مانند آنکه وصیت کند نصف اموال من را به حسن و حسین و علی بدهید همه وصیت‌ها اجرا می‌شم و به میزانی که بیش از ثلث باشد از همه کسر می‌شود

سوالات متداول