قرار کارشناسی زمانی صادر می شود که پرونده مطروحه تخصصی و فنی باشد و قاضی نیاز به نظر یک کارشناس مورد فن داشته باشد و این قبیل پرونده ها در دادگاهها بسیار زیاد طرح میشود و قاضی قرار کارشناسی صادر میکند تا موضوع زیر نظر کارشناس خبره که در آن موضوع فعالیت میکند بررسی شود.در این مقاله به توضیح و شرایط و مهلت اظهار نظر کارشناس و دستمزد آن صحبت میکنیم.
تعریف کارشناسی
کارشناسی به معنای آن است که قاضی در اموری که جنبه فنی و تخصصی غیر قضایی دارند نظر متخصص امر را جویا شود و با کسب نظر از متخصص یا متخصصین امر ابهاماتی را که نسبت به امور موضوعی دارد از بین ببرد کارشناس نیز مانند شاهد محسوسات خود را گزارش میکند با این تفاوت که کارشناس علاوه بر گزارشات محسوسات خود آنها را مورد تجزیه و تحلیل تخصصی نیز قرار می‌دهد، اوصاف کارشناسی عبارت است از
- در قالب قراری به نام قرار کارشناسی اجرا میشود
- قاضی می‌تواند راساً یا به درخواست یکی از طرفین این قرارداد را صادر کند
- قرار کارشناسی ممکن است در هر یک از محاکم بدوی یا تجدید نظر صادر شود اما به دلیل آنکه در دیوان عالی کشور به اصل دعوا رسیدگی نمی‌شود و صرفاً به مطابقت رای صادره با قانون رسیدگی میشود صدور این قرارداد در دیوان عالی کشور منتفی است
اوصاف کارشناس
کارشناس باید دارای اوصاف زیر باشد
- دارای پروانه کارشناسی رسمی دادگستری باشد
- مورد وثوق دادگاه باشد
- در صورت تعدد کارشناسان مورد وثوق دادگاه کارشناس باید به قید قرعه از بین آنان انتخاب شود
- انتخاب کارشناس با دادگاه است و قابل واگذاری به مدیر دفتر یا سایرین نیست
- کارشناس همیشه یک شخص حقیقی است جز در خصوص بررسی صحت خط مهر امضا و اثر انگشت که دادگاه می‌تواند به جای ارجاع موضوع به کارشناس آن را به اداره تشخیص هویت و پلیس بین الملل واگذار کند
- نسبت به کارشناس نباید جهات رد کارشناس وجود داشته باشد جهات رد کارشناس در ماده ۹۱ قانون آیین دادرسی مدنی بیان شده است
- دادگاه نمی‌تواند بدون آنکه هیچ یک از جهات رد کارشناس یا دلیل موجهی مانند عدم وثاقت کارشناس برقرار باشد کارشناس را تغییر دهد این امر گرچه موجب نقض رای نیست ولی به دلیل اطاله دادرسی تخلف است
تعداد کارشناس
- در خصوص تعداد کارشناس باید توجه داشت که دادگاه می‌تواند امر کارشناسی را به کارشناس واحد یا کارشناسان متعدد واگذار کند
- در صورت تعدد کارشناسان به ایشان هیئت کارشناسی گفته میشود
- در صورت تعدد کارشناسان باید عده ایشان فرد باشد
اقسام کارشناس از حیث طریقه انتخاب
کارشناس منتخب دادگاه کارشناسی که توسط دادگاه طبق ضوابط تعیین میشود
کارشناس مرضی الطرفین در خصوص کارشناس مرضی الطرفین باید توجه داشت که طرفین دعوا می‌توانند قبل از آنکه دادگاه کارشناس انتخاب کند یا قبل از آنکه کارشناس منتخب دادگاه اقدامی انجام دهد با توافق یکدیگر شخصی را به عنوان کارشناس مرضی الطرفین تعیین و او را برای کارشناسی به دادگاه معرفی کنند
کارشناس مرضی الطرفین می‌تواند در شمار کارشناسان رسمی دادگستری نباشد
مهلت کارشناس برای ارائه نظر
قاضی در قرار کارشناسی مهلت کارشناس را برای ارائه نظر تعیین میکند مهلت کارشناس برای بیان نظر یک موعد قضایی است و بسته به نظر قاضی است مهلت کارشناسی به درخواست کارشناس توسط قاضی قابل تمدید است تمدید مهلت کارشناسی فقط برای یک بار ممکن است تمدید مهلت کارشناسی به کارشناس و همچنین طرفین دعوا ابلاغ میشود اگر کارشناس بر مهلت مقرر نظر خود را به دادگاه تسلیم نکند کارشناس دیگری تعیین میشود اگر تا قبل از تعیین کارشناس دوم یا قبل از اخطار به کارشناس دوم کارشناس اول نظر خود را تقدیم کند نظر او پذیرفته میشود و ارجاع موضوع به کارشناس دوم منتفی میشود یعنی به کارشناس دوم اخطار نمی‌شود ولی تخلف کارشناس اول را به کانون کارشناسان رسمی دادگستری گزارش میکنیم
قواعد حاکم بر حق الزحمه کارشناس
- در قرار کارشناسی دستمزد علی الحساب تعیین میشود نه نهایی
- دادگاه حق الزحمه نهایی کارشناس را بعد از تقویم نظریه کارشناسی با لحاظ کیفیت و کمیت کار و نهایتاً تا سقف تعرفه تعیین میکند
- نمی‌تواند دستمزد کارشناس را بیش از تعرفه تعیین کند اگر حق الزحمه علی الحسابی که برای کارشناس دریافت شده کافی نباشد دادگاه پس از تعیین حق الزحمه نهایی دستور وصول ما به التفاوت را در همان پرونده صادر میکند بنابراین لازم نیست که کارشناس برای وصول بقیه دستمزد طرح دعوا کند
- در صورت عدم پرداخت ما به التفاوت دستمزد کارشناس دادگاه دستور وصول آن را صادر و مامور اجرای همان دادگاه در همان پرونده اقدام به وصول دستمزد میکند بنابراین در این حالت کارشناس از اعداد دلایل خارج نمی‌شود
- اگر دستمزد نهایی کمتر از مبلغ علی الحساب دریافتی باشد مبلغ مازاد به شخص پرداخت کننده باز می‌گردد
- اگر کارشناس نظر خود را خارج از مهلت تقدیم کند همچنان مستحق حق الزحمه است مگر آنکه به دلیل تاخیر کارشناس اول موضوع به کارشناس دیگری اجرا شده باشد که در این صورت کارشناس اول مستحق حق الزحمه نیست
اعتراض به نظر کارشناس
- هم نظریه کارشناس منتخب دادگاه و هم نظریه کارشناس مرضی الطرفین قابل اعتراض است
- طرفین می‌توانند ظرف ۷ روز از تاریخ ابلاغ وصول نظریه کارشناس نسبت به نظریه او اعتراض کنند مهلت اعتراض از زمان ابلاغ اخطاریه اعلام وصول نظریه کارشناس محاسبه میشود اعتراض به نظر کارشناس باید کتبی باشد
- پذیرش این اعتراض و ارجاع امر کارشناسی مجدد بستگی به آن دارد که قاضی جهات و ادله اعتراض را کافی بداند
- اگر دادگاه اعتراض به نظریه کارشناس را بپذیرد موضوع را به کارشناسی مجدد ارجاع می‌دهد اما در این صورت باید کارشناسی مجدد به شخص یا اشخاصی سپرده شود که از حیث تعداد یا تخصص برتر از کارشناس یا کارشناسان قبلی باشند برای مثال اگر نظر کارشناس واحد مورد اعتراض قرار گیرد دادگاه و کارشناسی مجدد را به هیئت کارشناسی حداقل سه نفره ارجاع دهد یا آنکه کارشناسی مجدد را به یک کارشناس واحد ارجاع دهد که از حیث تخصص و تجربه از کارشناس قبلی بالاتر باشد پرداخت دستمزد کارشناسانی که پس از اعتراض تعیین می‌شوند با معترض است
سوالات متداول
فراهم کردن وسایل اجرای قرار کارشناسی با چه کسی است؟
شخصی است که پرداخت حق الزحمه کارشناسی بر عهده اوست
اگر یکی از طرفین تقاضای صدور قرار کارشناسی کند آیا دادگاه مکلف به تبعیت است؟
دادگاه در صورت مکلف به تبعیت است که موضوع پرونده را واجب جنبه تخصصی غیر قضایی تشخیص دهد