جرم خیانت در امانت یکی از جرم‌های رایج در میان مردم می‌باشد که در قانون مجازات اسلامی در برخی از مواد این قانون به جرم خیانت در امانت پرداخته است که در این مقاله به توضیح و شرایط آن می‌پردازیم.
جرم خیانت در امانت
جرم خیانت در امانت در ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی اینگونه بیان گردیده است که هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌ای از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنابراین بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده است آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا طلب یا مفقود نماید به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
طبق تعریف فوق برای تحقق خیانت در امانت چهار مورد باید وجود داشته باشد
- اشیای مذکور در ماده به شخص سپرده شده باشد
- بنابراین باشد که مال سپرده شده بازگردانده شود یا به مصرف معین برسد
- شخصی که مال نزد اوست مال را استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند
- استفاده یا تصاحب یا تلف یا مفقود کردن مال توسط امین به ضرر مالک یا متصرف باشد
- همانطور که بیان شد گفتیم برای تحقق جرم خیانت در امانت اشیای مذکور باید به شخص سپرده شده باشد
در زیر نکات سپرده شدن اموال را بیان می‌داریم
به تصریح ماده مالی که می‌تواند خیانت در امانت بر روی آن صورت گیرد اعم از مال منقول و غیرمنقول است. همچنین نوشته‌ای از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن نیز می‌توانند موضوع خیانت در امانت باشد بنابراین اگر موجری چک تضمینی که از مستاجر گرفته را پیش از موعد به اجرا بگذارد خیانت در امانت محقق است به تصریح ماده سپرده شدن در قالب هر عقدی می‌تواند مشمول ماده باشد بنابراین خیانت در امانت فقط در مورد عقد امانت نیست بقیه عقود مانند عاریه وکالت و غیره را نیز در بر می‌گیرد حتی اگر عقدی بین طرفین منعقد نشده باشد یا معامله باطل باشد در صورت وجود سایر شرایط خیانت محقق است با توجه به لزوم سپرده شدن مال اگر شخصی مال متعلق به دیگری را بدون اینکه به وی سپرده شده باشد تصاحب تلف مفقود یا استفاده کند خیانت در امانت نیست مثلاً اگر مالی گمشده و یابنده آن را تصاحب کند به دلیل اینکه مال به وی سپرده نشده خیانت در امانت نیست همچنین اگر شوهر جهیزیه متعلق به زن را به وی مسترد نکند چون جهیزیه به وی سپرده نشده خیانت در امانت نیست
برای تحقق خیانت در امان از سپرده شدن باید توسط کسی باشد که قانوناً چنین حقی را داشته باشد بنابراین اگر الف مال شخص دیگر یا مال مسروق را به ب امانت دهد و ب آن را تصاحب طلب مفقود یا استعمال کند چون تصرف الف در مال قانونی نبوده خیانت در امانت محقق نیست سپردن عین مال شرط تحقق خیانت در امانت نیست بلکه اگر مال به طور غیر مستقیم سپرده شده باشد خیانت در امانت محقق است مثلاً اگر الف کلید انبار خود که وسایلی در آن است را به بسپارد و به آن وسایل را تصاحب تلف مفقود یا استفاده کند خیانت در امانت محقق است و نمی‌توان به این دلیل که اموال درون انباری به سپرده نشده خیانت در امانت را محقق ندانست همچنین اگر الف اتومبیل خود را برای فروش به ب بدهد تا بعد از فروش پول حاصل از فروش را به وی بدهد و به اتومبیل را بفروشد و پول آن را تصاحب کند خیانت در امانت محقق است و نمی‌توان به این دلیل که اتومبیل به ب سپرده شده است خیانت در امانت را محقق ندانست
نکات استفاده یا تصاحب یا تلف یا مفقود کردن مال توسط امین
- در صورتی که سپرده شدن مال دارای شرایطی که در بالا گفته شده باشد استفاده تلف یا تصاحب و مفقود کردن آن توسط امین باعث تحقق جرم خیانت در امانت می‌شود.
- استعمال کردن به معنی این است که امین مال را مورد استفاده قرار دهد یا مصرف کند استعمال یا بقای عین مال نیز ممکن است مثلاً اگر امین ماشین را برای مسافرت عاریه بگیرد اما در ماشین امانتگذار بدون نظر وی مصالح ساختمانی برای استفاده شخصی بریزد خیانت در امانت محقق است.
- تلف کردن اعم از تلف جز یا کل مال است بنابراین اگر امین بخشی از مال را تلف کند خیانت در امانت رخ داده است همچنین اتلاف اعم از این است که به مباشرت باشد مانند اینکه امین حیوان متعلق به دیگری را بکشد یا به تصویب مانند اینکه حیوان را در قفس حیوانات درنده قرار دهد .
- خیانت در امانت با ترک فعل هم محقق می‌شود مانند اینکه امین عمداً به حیوان سپرده شده به وی غذا ندهد تا حیوان تلف شود یا اینکه پس از اینکه مالک مال را مطالبه کرد از پس دادن مال امتناع کند
- مفقود نمودن نیز به معنی این است که بدون تصاحب یا تلف کردن مال دستیابی به مال را برای صاحب آن غیر ممکن سازد مانند اینکه انگشتری را به دریا بیندازد
ضرر دیدن مالک
خیانت در امانت از جراید مقید به نتیجه است و تصاحب و استفاده تلف یا مفقود کردن مال باید به ضرر مالک باشد و در صورتی که این امور به ضرر مالک نباشد جرم خیانت در امانت محقق نیست مانند اینکه امین گوسفند در حال مردن را بکشد تا مالک از گوشتشان استفاده کند در اینجا اگرچه گوسفند تلف شده است ولی چون زیانی به مالک وارد نشده لذا خیانت در امانت محقق نمی‌شود
سوالات متداول
آیا در جرم خیانت در امانت سپرده شدن مال به امین لازم است یا خیر؟
بله یکی از شروط لازم برای تحقق جرم خیانت در امانت سپرده شدن اشیای مذکور به امین است.
اگر امین مالی که به او سپرده شده است را تلف کند تا باعث ضرر مالک نشود جرم خیانت در امانت اتفاق افتاده است؟
اگر امین مالی که به او سپرده شده است را تلف کند تا باعث ضرر مالک نشود جرم خیانت در امانت اتفاق افتاده است.