مالکیت فکری به چه معنا است

مالکیت فکری یک حق است که به آن حقوق فکری نیز گفته می‌شود و بدین معناست که صاحبان آن حق استفاده از اون فکر و خلاقیتی را که به دست آورده‌اند را دارند و دارای ارزش اقتصادی و قابلیت داد و ستد دارد هرچند که موضوع آن یک شی نباشد که در این مقاله به اوصاف حقوق فکر مدت اعتبار این حق مالکیت و جنبه مالی آن می‌پردازیم

اوصاف مالکیت فکری

• حقوق مختلط و دوجنبه‌ای است که هم جنبه مالی دارد (مثل حق تکثیر نشر عرضه پخش و اجرا )و هم جنبه‌های غیر مالی معنوی دارد (مثل حق انتشار انتساب اثر حفظ حرمت)
• جنبه مالی حقوق فکری مانند آنکه شخصی که کتابی نوشته یا اختراعی کرده است این حق را دارد که آن کتاب را منتشر کرده یا آن اختراع را به تولید انبوه رساند و سود حاصل از انتشار کتاب یا تولید انبوه اختراع عاید خودش شود و یا شخصی که یک علامت تجاری را ثبت کرده است این حق را دارد که آن محصولات و خدمات خود را در قالب آن علامت تجاری عرضه کند و منافع و عایدات مالی حاصل از آن علامت تجاری را به دست آورد
• جنبه غیر مالی حقوق فکری مانند آنکه شخصی که کتابی نوشته این حق برای او ایجاد می‌شود که آن کتاب به نام خودش منتشر شود نه به نام شخص دیگر یا شخصی که اختراعی کرده است این حق را دارد که اختراع او همیشه به نام خودش معرفی شود و به نام دیگران معرفی نشود
• جنبه مالی حقوق فکری محدود به زمان است برخلاف جنبه غیر مالی آن که محدودیت زمانی ندارد برای مثال اعتبار گواهینامه حق اختراع ۲۰ سال است و بعد از انقضای این مدت جنبه مالی حق فکری خاتمه می‌یابد یعنی هر شخصی می‌تواند از آن اختراع بهره‌برداری کند و آن اختراع را به تولید انبوه برساند اما جنبه غیر مالی حقوق فکری محدود و مقید به زمان نیست برای مثال برای همیشه آن اختراع به نام همان مخترعی است که آن را ساخته است و در هیچ زمانی حتی بعد از آنکه مدت اعتبار حق اختراع تمام شود هیچ شخص دیگری نمی‌تواند آن اختراع را به نام خود معرفی کند
• جنبه مالی حقوق فکری قابل انتقال است اما جنبه غیر مالی آن قابل انتقال نیست برای مثال شخصی که کتابی را تالیف کرده است می‌تواند در ازای دریافت پول چاپ و انتشار و فروش آن کتاب و به طور کلی منافع مالی حاصل از آن کتاب را به دیگران واگذار کند اما نمی‌تواند جنبه غیر مالی حق تالیف را به دیگران واگذار کند و جنبه غیر مالی حق تالیف برای او باقی می‌ماند یعنی آن کتاب همچنان به نام او چاپ می‌شود و هرچند که منافع مالی آن کتاب دیگر به او نمی‌رسد اما نام او باید به عنوان نویسنده کتاب بر روی کتاب درج شود به عنوان مثال دیگر شخصی که دستگاهی را اختراع کرده است می‌تواند حق اختراع خود را به صورت مجانی به دیگران واگذار کند اما این انتقال فقط از حیث جنبه‌های مالی حق اختراع موثر است و از حیث جنبه‌های غیر مالی حق اختراع موثر نیست یعنی آن اختراع همچنان به نام مخترع شناخته می‌شود

مدت اعتبار مالکیت فکری

جنبه غیر مالی حقوق فکری

محدود به زمان نیست بنابراین کتابی که تالیف شده یا اختراعی که ایجاد شده برای همیشه به نام آن مولف یا مخترع نامیده می‌شود برای مثال بعد از صدها سال کتاب وسائل الشیعه به نام شیخ حر عاملی و کتاب صحیح بخاری نام امام محمد بخاری شناخته می‌شود و اختراع هواپیما به نام برادران رایت شناخته می‌شود اگرچه مدت اعتبار جنبه مالی این حقوق دیگه زائل شده و کتاب وسائل الشیعه و صحیح بخاری را هر شخصی می‌تواند چاپ کند و هر شخصی می‌تواند هواپیما تولید کند ولی این محصولات فکری همچنان به نام آن اشخاص شناخته می‌شود

جنبه مالی حقوق فکری صنعتی

• مالکیت فکری یا همان حقوق فکری مقید به زمان هستند و با انقضای مدت زمان خاصی اعتبار آنها خاتمه می‌یابد و در نتیجه هر شخصی می‌تواند بعد از انقضای مدت اعتبار این حقوق از آنها استفاده کند
• مدت اعتبار گواهینامه حق اختراع ۲۰ سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه است این مدت قابل تمدید نیست
• مدت اعتبار گواهینامه طرح صنعتی ۵ سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه است این مدت برای دو دوره ۵ ساله متوالی دیگر قابل تمدید است یعنی نهایتاً مدت اعتبار آن می‌تواند تا ۱۵ سال باشد
• مدت اعتبار علامت تجاری ۱۰ سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه است این مدت برای دوره‌های متوالی ۱۰ ساله و برای دفعات مکرر و نامحدود قابل تمدید است
• تنها حق فکری که مدت آن می‌تواند به طور دائم باشد علامت تجاری است البته آن هم هر ۱۰ سال یک بار نیاز به تمدید دارد
• اگر در مدت‌های فوق صاحب حق فوت کند تا پایان مدت اعتبار آن این حق مانند سایر حقوق مالی به وراث او می‌رسد
• بعد از اتمام مدت اعتبار حقوق فکری آن حقوق در شمار اموال عمومی اند و توسط همه اشخاص قابل استفاده هستند

جنبه مالی حقوق فکری ادبی و هنری

مدت اعتبار حقوق ادبی و هنری مانند حق تالیف حق بر آثار سمعی و بصری شعر و سرود و تنصیف عکاسی نقاشی و تصویر و طرح و نقش ابتکاری اثر ابتکاری مربوط به هنرهای دستی و نقشه قالی و گلیم تا زمان وفات پدیدآورنده برای خود او باقی است و بعد از آن نیز از تاریخ مرگ پدیدآورنده تا ۵۰ سال برای وراث او باقی است

اگر وارثی وجود نداشته باشد و صاحب اثر وصیتی هم نکرده باشد این حق ادبی و هنری تا ۵۰ سال برای استفاده عمومی در اختیار ولی فقیه قرار می‌گیرد

حقوق مادی اثرهایی که در نتیجه سفارش پدید می‌آید تا ۳۰ سال از تاریخ پدید آمدن اثر متعلق به سفارش دهنده است مگر آنکه برای مدت کمتر یا ترتیب محدودتری توافق شده باشد

فقط حقوق مالی آن دسته از آثار ادبی و هنری در ایران از حمایت قانونی برخوردارند که آن اثر برای اولین بار در ایران چاپ پخش نشر یا اجرا شده باشد و قبل از عرضه عمومی در ایران در هیچ کشور دیگری چاپ پخش نشر و اجرا نشده باشد

سوالات متداول