تعریف ضمانت و ارکان آن

ضمانت قراردادیست که بین دو نفر منعقد می‌گردد تا باعث ایجاد اطمینان در هر دو طرف شود در این مقاله به تعریف ضمانت و ارکان آن می‌پردازیم

تعریف ضمانت

قراردادی که به منظور ایجاد اطمینان برای دائن (بستانکار ) با او منعقد می‌شود مبنی بر اینکه شخصی انجام تعهدات متعهد یعنی مدیون را در برابر متعهد له یعنی دائن کسی که به نفع او تعهدی ایجاد شده است تقبل نماید.

در این خصوص باید توجه داشت که در عقد ضمانت با سه ارکان مواجهیم

مضمون عنه

مدیون اصلی که شخصی دیگری انجام تعهد او در برابر طلبکار بر عهده می‌گیرد

ضامن

شخصی که انجام تعهد مدیون اصلی در برابر طلبکار را بر عهده می‌گیرد و خود را در برابر او متعهد می‌کند

مضمون له

طلبکاری که شخصی به نام ضامن خود را در برابر او متعهد کرده است

برای انعقاد عقد ضمانت رضایت ضامن و مضمون له کافی است چرا که به واسطه عقد ضمانت مدیون اصلی (مضمون عنه) چیزی را از دست نمی‌دهد که رضایت او لازم باشد. ماده ۶۸۵ قانون مدنی نیز بیان می‌کند در ضمان رضای مدیون اصلی شرط نیست بنابراین طرفین این قرارداد ضامن و طلبکار مضمون له هستند و اراده مضمون عنه در انعقاد آن دخیل نیست

اقسام ضمانت

ضمانت ممکن است به یکی از دو صورت منعقد شود ضمانت نقل ذمه به ذمه و ضمانت ضم ذمه به ذمه

ضمانت نقل ذمه به ذمه

در این حالت بعد از آنکه ضمانت صورت می‌گیرد مدیون اصلی بری الذمه می‌شود یعنی دیگر مسئولیتی ندارد و فقط ضامن در برابر مضمون له متعهد می شود

ضمانت ضم ذمه به ذمه

در این حالت بعد از آنکه ضمانت صورت می‌گیرد، مدیون اصلی همچنان متعهد باقی می‌ماند و علاوه بر او ضامن نیز در برابر مضمون له مسئول و متعهد می‌شود که خود همین ضمانت ضم ذمه به ذمه دو قسم دارد

ضمانت تضامنی

در این حالت مضمون له می‌تواند برای دریافت طلب خود به هر یک از ضامن یا مضمون عنه که بخواهد رجوع کند

ضمانت وثیقه‌ای

در این حالت مضمون له برای دریافت طلب خود ابتدا باید به مضمون عنه رجوع کند و اگر طلب او به هر دلیلی پرداخت نشد به ضامن رجوع کند

در حقوق ما از اقسام فوق اصل بر کدام قسم ضمان است ؟

در حقوق مدنی طبق ماده ۶۹۸ قانون مدنی است بر نقل ذمه است زیرا این ماده بیان می‌کند بعد از اینکه ضمان به طور صحیح واقع شد مضمون عنه بری و ذمه ضامن به مضمون له مشغول می‌شود بنابراین در حقوق مدنی بعد از ضمان مضمون عنه دیگر هیچ مسئولیتی ندارد و ضامن متعهد می‌شود، اما در حقوق تجارت ما با دو ماده در قانون تجارت مواجهیم ماده ۴۰۲ قانون تجارت که بیان می‌کند ضامن وقتی حق دارد از مضمون له تقاضا کند که بعداً به مدیون اصلی رجوع کرده و در صورت عدم وصول طلب به او رجوع کند که بین طرفین این ترتیب مقرر شده باشد این ماده ضمان وثیقه‌ای را تعریف می‌کند و از آن می‌توان فهمید که در حقوق تجارت ما است بر ضمان وثیقه‌ای نیست چرا که نیاز بدان دارد که توسط طرفین مقرر شود.

ماده ۴۰۳ قانون تجارت که بیان می‌کند در کلیه موارد که به موجب قوانین یا موافق قراردادهای خصوصی ضمانت تضامنی باشد طلبکار می‌تواند به ضامن و مدیون اصلی رجوع کرده یا پس از رجوع به یکی از آنها و عدم وصول طلب خود برای تمام یا بقیه طلب به دیگری رجوع کند این ماده ضمان تضامنی را تعریف می‌کند و برخی به اشتباه از آن نتیجه گرفتن که در حقوق تجارت ما اصل بر ضمانت تضامنی نیست چرا که نیاز بدان دارد که توسط طرفین یا قانون مقرر شود از این دو ماده برخی نتیجه گرفتند که در حقوق تجارت نیز اصل بر ضمان نقل ذمه است زیرا ضمان تضامنی یا وثیقه نیاز بدان دارد که توسط طرفین مقرر شود

حال یا معجل بودن ضمانت

• ممکن است تعهد ضامن حال یا معجل باشد اعم از اینکه دین اصلی حال یا معجل باشد.
• معجل (موجل) یعنی زمان پرداخت آن نرسیده باشد. حال یا معجل بودن تعهد ضامن بستگی بدین امر دارد که در حین ضمانت طرفین چگونه مقرر کرده باشند اگر طرفین راجع به حال یا معجل بودن ضمان هیچگونه شرطی قید نکنند حال یا معجل بودن ضمان تابع دین اصلی است یعنی اگر دین اصلی حال باشد تعهد ضامن نیز حال است و اگر دین اصلی معجل باشد تعهد ضامن نیز معجل می‌شود
• اگر ضمانت ضامن معجل باشد حتی در صورتی که به واسطه ورشکستگی یا فوت مدیون اصلی دین اصلی حال شده باشد باز هم ضامن تا وقتی که زمان تعهدش فرا نرسیده ملزم به پرداخت نیست
• اگر ضمانت ضامن معجل باشد ولی دین اصلی حال شود درست است که ضامن تکلیف پرداخت ندارد و می‌تواند تا زمان سررسید تعهد خودش صبر کند اما وی می‌تواند طلب مضمون له را به او پرداخت کند و اگر مضمون له طلب را دریافت نکند او را ملزم به انصراف از ضمان کند

رجوع ضامن به مضمون عنه

• قانونگذار در قانون تجارت قواعد خاصی برای رجوع ضامن به مضمون عنه مقرر نکرده است بنابراین شیوه رجوع ضامن به مضمون عنه تابع قواعد حقوق مدنی است یعنی ضامن در صورتی می‌تواند به مضمون عنه مراجعه کند که همه شرایط زیر با هم برقرار باشند
• ضمان به اذن یا درخواست مضمون عنه صورت گرفته باشد اصل بر عدم وجود اذن یا درخواست مضمون عنه است مگر آنکه اذن یا درخواست ثابت شود
• ضمانت ضامن تبرعی نباشد اصل بر عدم تبرع باشد مگر آنکه تبرعی بودن پرداخت ثابت شود تبرعی نباشد یعنی اینکه مدیون اون باشد چیزی که به او دارد می‌دهد از روی مدیون بودن باشد
• اگر حق مطالبه ی دین اصلی مشروط به شرطی من جمله اخطار قبلی باشد این شرط نسبت به مطالبه ی پول یا همان دین از ضامن برقرار است یعنی نسبت به مطالبه پول از ضامن هم باید از قبل اخطار داده شود.

سوالات متداول