عقد هبه از عقود رایگان در حقوق ایران به حساب می آید و از عقودی است که به طور رایگان مالی را به شخص دیگر می بخشیم پس لازمه که اوصاف و شرایط هبه را بدانیم تا اگر درنظر داشتیم که مالی را هبه کنیم بدانیم که در چه صورت حق فسخ یا باز پس گرفتن مال هبه را داریم و اصلا باید طرفین چه ویژگی های داشته باشند تا بتوانند مالی را به عنوان هبه بپذیرند.در این مقاله به تعریف و اوصاف عقد هبه می پردازیم امیدوارم برای شما دوستان کاربرد داشته باشد.
تعریف عقد هبه
هبه عقدی است که به یک نفر مالی را به طور رایگان می دهند و مال به تملیک آن شخص در می آید یعنی او مالک مال می شود. کسی که مال را به شخص دیگری هبه می کند را واهب میگویند. و شخصی که مالی را به طور رایگان پذیرفته و به مالکیت او درآمده متهب و مالی که مورد عقد هبه قرار گرفته است عین موهوبه می نامند.
اوصاف عقد هبه
- از آنجایی که در عقد هبه مالی به تصرف دیگری در می آید و او مالک مال میشود پس عقد هبه از عقود تملیکی ( عقدی که مالی به تصرف شخصی در می آید) می باشد.
- عقدی لازم است بدین معنا که پس از انعقاد (بستن) دو طرف قرارداد اصولا نمی توانند عقد را بر هم زنند.
- عقدی بلاعوض و مجانی است.البته تنها واهب ( کسی که مالی را هبه میکند) میتواند به متهب ( کسی که مال به او هبه میشود) شرط کند که کاری را برای او انجام دهد.
- زمانی که کسی مالی را به شخص دیگری هبه می کند باید مالک آن مال باشد .
اوصاف مال موهوبه (مالی که مورد هبه قرار می گیرد)
- مال موهوبه حتما نباید عین باشد و می تواند شامل منفعت، دین، و برخی حقوق مالی باشد مثلاً میتوان مالاجاره خانه ای را به شخصی هبه کرد.
- مال موهوبه میتواند طلب باشد مثلاً شخصی از دیگری طلب دارد، طلبکار میتواند طلب خود را به همان شخص یا به شخص دیگری هبه کند.
اهلیت طرفین هبه
در عقد هبه اهلیت ( عاقل و بالغ و رشید بودن) واهب شرط است چون واهب مالی را از مالکیت خود خارج می کند و به شخص دیگری می سپارد. حال اگر واهب فاقد اهلیت باشد مثلاً دیوانه باشد نمی تواند عقد هبه منعقد کند و از آنجایی که خود مالک باید مال خود را هبه کند پس نمی‌تواند به کسی وکالت دهد که مالش را هبه کند پس در این بند ولی، قیم نمی توانند مال دیگری را هبه کنند.
نکته قابل توجهی که باید بیان شود این است که وقتی شخص واهب به شخص دیگری پیشنهاد هبه می دهد و طرف مقابل هنوز قبول نکرده است و قبولی خود را اعلام نکرده در این بازه زمانی که هنوز قبولی بیان نشده هر یک از طرفین فوت شوند عقد هبه منعقد نمی شود و این پیشنهاد از بین می رود.
ماده ی ٨٠٣ قانون مدنی رجوع واهب از هبه اشاره کرده است و بیان می دارد هبه فقط از طرف واهب در مواردی قابل رجوع است.
مواردی که رجوع از هبه ممکن نیست: طبق ماده ٨٠٣ قانون مدنی
- متهب ( کسی که مال به او هبه میشود) پدر مادر یا اولاد واهب باشد بنابراین اگر شخصی مالی را به پدربزرگ یا مادربزرگش هبه کند هبه همچنان قابل رجوع است.
- اگر متهب (کسی که مال به او هبه شده است ) مال مورد هبه را به رهن بسپارد یا توسط طلبکاران متهب توقیف شود یا بخاطر ورشکستگی متهب آن مال همراه با سایر اموال متعلق در وثیقه قانونی قرارگیرد دیگر هبه قابل رجوع نیست.
- اگر در مالی که مورد هبه قرارگرفته است تغییر حاصل شود یعنی عین موهوبه از صورت ظاهری خود خارج شود برای مثال گندم است تبدیل به آرد شود یا به نام تبدیل شود دیگر قابل رجوع نیست.
- اگر واهب در زمان انعقاد عقد یا بعد از آن حق رجوع از عقد هبه را از خود ساقط کرده باشد.
- واهب یا متهب فوت کرده باشند.
- اگر هبه در قالب صدقه باشد از جانب واهب قابل رجوع نیست.
تاثیر حجر واهب یا متهب در از بین رفتن حق رجوع از هبه
همانطور که در مطالب فوق بیان شد فوت هریک از واهب و متهب مانع رجوع از هبه است اما حجر متهب مانع از رجوع واهب از هبه نیست. حجر به معنای بازداشتن و در اصطلاح حقوقی یعنی شخصی که از اداره و انجام کارهای شخصی و مالی خود ناتوان است و نیاز دارد شخصی مدیریت کارها و انجام کارهایش را بر عهده گیرد.
حال با توجه به توضیح معنی حجر اگر واهب محجور شود و حجر او از نوع جنون باشد به دلیل فقدان قصد و اراده در مدت حجر خود واهب نمی تواند از هبه رجوع کند اما بعد از، از بین رفتن جنون و حجر واهب می تواند اقدام به رجوع کند.
یک مورد که باید به آن توجه داشت بخشش طلب است به این معنا که شخص طلبکار طلب خود را یا به مدیون یا به شخص دیگری ببخشد. که این بخشش طلب از اقسام عقد هبه می باشد.
تکلیف منافع در صورت رجوع واهب از هبه
در صورت رجوع واهب از هبه تکلیف منافع مال موهوبه که در فاصله ی هبه تا رجوع ایجاد شده است (مثلاً باغ سیبی هبه شده و در این فاصله محصولات رسیده است) بدین صورت است که منافعی که متصل به مال موهوبه نیست برای متهب است مثل سیب های درخت اما منافعی که متصل به مال موهوبه است مثل رشد درخت ها و ریشه برای واهب در نظر گرفته میشود.
سوالات متداول
آیا جهیزیه ی زن،هبه ی او به مرد تلقی می شود؟
خیر آوردن جهیزیه توسط زن نوعی اجازه ی استفاده برای مرد می باشد و هبه بودن آن در صورتی است که زن به طور صریح بیان کند که به شوهر خود هبه کرده است.
اگر مال موهوبه به واسطه‌ی معامله ای از مالکیت متهب خارج شود و بنابراین حق رجوع واهب ساقط شود سپس به دلیلی مانند فسخ معامله ی مزبور عین موهوبه مجددا به مالکیت متهب درآید آیا برای واهب مجددا حق رجوع از هبه حاصل میشود یا خیر؟
خیر، زیرا با خروج عین موهوبه از مالکیت متهب حق رجوع واهب از بین می رود و بازگشت مجدد این حق نیاز به دلیل خاص قانونی دارد که در این خصوص موجود نیست به عبارت دیگر با بازگشت مال موهوبه به مالکیت متهب حق رجوع از هبه مجددا برای او باز نمی گردد.