مراحل اجرای حکم دادگاه چیست

اجرای حکم دادگاه شرایط خاص خود را دارد که در این مقاله به توضیح آن می‌پردازیم، در ابتدا لازم است که با حکم آشنا شوید و موارد صدور آن را بدانیم

حکم

تصمیم دادگاه راجع به یک پرونده به شکل حکم یا قرار ظاهر می‌شود است که دارای دو وصف است در ماهیت دعوا است یعنی قاضی به موجب صدور آن وارد ماهیت پرونده می‌شود و در خصوص ماهیت پرونده نظر داده است و قاطع دعوا است یعنی موجب می‌شود که رسیدگی به پرونده در آن مرحله خاتمه یابد و به عبارت دیگر قاضی از دادرسی فراغت یابد محکومیت خوانده به پرداخت وجه، حکم طلاق، حکم بی‌حقی خواهان و حکم استرداد سند مثال‌هایی از احکام است.

اقسام حکم از حیث اعلام یا ایجاد حق

حکم اعلامی

حکمی است که قاضی حالت جدیدی ایجاد نمی‌کند بلکه صرفاً حالت سابق را احراز و اعلام می‌کند مانند

• احکامی که مبنی بر تایید یک موضوع صادر می‌شود مانند حکم تایید فسخ، تایید انفساخ، تایید اقاله
• احکامی که مبنی بر اعلام بطلان صادر می‌شود مانند تایید بطلان قرارداد، بطلان زوجیت، تایید بطلان سند
• احکامی که مبنی بر اثبات اهلیت و حجر صادر می‌شود مانند حکم رشد، حکم حجر، حکم رفع حجر
• احکامی که مبنی بر اثبات یک واقعه موجود صادر می‌شود مانند اثبات نسب و اثبات مالکیت

حکم تاسیسی

حکمی است که قاضی به موجب آن حکم حالت جدیدی ایجاد می‌کند اگر حکم تاسیسی باشد برخلاف احکام اعلامی اجرای آن نیاز به صدور اجراییه دارد مانند

• احکامی که مبنی بر الزام باشد مثل الزام به تنظیم سند، الزام به پرداخت وجه، الزام به انجام تعهدات قراردادی
• احکامی که مبنی بر پرداخت وجه یا تسلیم مالی باشد

فرایند صدور و ابلاغ رای

• انشای رای یعنی صدور رای، قاضی باید پس از ختم دادرسی یا حداکثر ظرف یک هفته از ختم دادرسی اقدام به انشای رای و کتابت آن کند
• رای دادگاه به محض صدور به اصحاب دعوا قابل اعلام است هرچند که فعلاً و تا قبل از پاک‌نویس و امضا شدن قابل ابلاغ نیست

قسمت‌های مختلف رای دادگاه عبارت است از

• مقدمه که در آن اصحاب دعوا موضوع اختلاف و تصویری کلی از دعوای مطروحه معرفی می‌شود
• جهات و دلایل موضوعی و حکمی که در آن قاضی با بررسی ادله و جهات موضوعی و حکمی طرفین و بیان نقاط قوت و ضعف استدلالات طرفین در واقع استدلالات رای خود را ارائه می‌کند
• نتیجه رای به مفهوم اخص، تصمیم نهایی دادگاه در پرونده که ممکن است به شکل حکم الزام به پرداخت وجه ، حکم به تایید فسخ قرارداد، قرار رد دعوا و یا قرار سقوط دعوا و غیره باشد
• مشخصات یعنی نام و نام خانوادگی سمت و امضای قاضی صادر کننده رای
• پاک نویس کردن رای، رای باید ظرف ۵ روز از تاریخ صدور پاک نویس شود رای پاک نویس شده را دادنامه می‌نامند
• دادنامه باید به امضای قاضی برسد دادنامه توسط همان قاضی امضا می‌شود که رای دست نویس توسط او صادر و امضا شده مگر آنکه در فاصله صدور رای تا پاک‌نویس شدن آن قاضی تغییر یابد
• ابلاغ دادنامه ، مدیر دفتر فوراً پس از امضای دادنامه اگر اصحاب دعوا در دادگاه باشند حضوراً به ایشان ابلاغ می‌کند در غیر این صورت رونوشت یا تصویر دادنامه را برای ایشان ارسال می‌کند در این خصوص توجه داشته باشید که قواعد ابلاغ واقعی و قانونی نسبت به این ابلاغ کاملاً رعایت می‌شود.
• اگر محکوم علیه مجهول المکان باشد هزینه ابلاغ دادنامه از طریق نشر آگهی توسط محکوم له پرداخت می‌شود
• درست از همین جا دادگاه رای را صادر می‌کند رای مذبور شفاهاً قابل اعلام به طرفین است حتی اگر رای هنوز پاک نویس و امضا نشده باشد اما فعلاً و تا قبل از امضای دادنامه رونوشت یا کپی رای قابل تصمیم به طرفین نیست متخلف از این امر به مجازات بند ب ماده ۹ قانون رسیدگی به تخلفات اداری یا بالاتر یعنی توبیخ کتبی یا بالاتر محکوم می‌شود
• دادگاه باید زیر رای خود قابلیت یا عدم قابلیت تجدید نظر و مرجع تجدید نظر را درج کند

سوالی که پیش می‌آید این است که اگر قاضی قبل از ختم دادرسی و در اثنای رسیدگی تغییر یابد آیا قاضی جدید می‌تواند با لحاظ کردن رسیدگی‌های قبلی کار را ادامه دهد یا خیر؟

بله می‌تواند با لحاظ کردن رسیدگی‌های قبلی رسیدگی خود را ادامه دهد همچنین او حق عدول از تصمیمات قاضی سابق را دارد برای مثال ممکن است قاضی قبلی قرار کارشناسی و معاینه محل صادر کرده باشد اما قاضی فعلی این قرار را لازم نداند و از آن عدول کند بنابراین نیاز نیست که جلسات دادرسی که قاضی قبلی برگزار کرده مجدداً برگزار شود

تجزیه رای

ممکن است موضوع یک دعوا قابل تجزیه باشد یعنی در اثنای دادرسی قسمتی از آن مقتضی صدور رای باشد و قسمتی دیگر نیاز به رسیدگی داشته باشد مانند شخصی دعوای خلع ید و مطالبه اجرت المثل تقدیم کرده در خصوص خلع ید به دلیل اثبات غاصبانه بودن تصرفات خوانده پرونده آماده صدور رای است اما نسبت به اجرت المثل به دلیل نیاز به کارشناسی پرونده هنوز آماده صدور رای نیست در این صورت با حالات زیر مواجهیم

• اگر خواهان تقاضای صدور رای نسبت به همان قسمتی که آماده صدور است به عمل آورد، دادگاه مکلف به صدور رای در آن خصوص است و نسبت به بقیه پرونده رسیدگی را ادامه می‌دهد
• اگر خواهان تقاضای صدور رای نسبت به همون قسمتی که آماده صدور رای است به عمل نیاورد، دادگاه مخیر است که نسبت به همان قسمتی که آماده صدور رای است اقدام به صدور رای کرده و نسبت به بقیه پرونده رسیدگی را ادامه دهد یا آنکه فعلاً رای صادر نکند و پس از آنکه کل پرونده آماده صدور رای شد نسبت به کل آن اقدام به صدور رای کند

مقدمات اجرای حکم

اجرای احکام محاکم دادگستری منوط به چند شرط است

• حکم به محکوم علیه ابلاغ شده باشد اعم از اینکه این ابلاغ واقعی یا قانونی باشد
• حکم قطعی شده باشد یعنی آنکه غیر قابل باخواهی و غیر قابل تجدید نظر باشد مهلت آن تمام شده باشد و خواهان یا خوانده درخواست نکرده باشند
• اجراییه صادر و به محکوم علیه ابلاغ شده باشد اعم از اینکه این ابلاغ واقعی یا قانونی باشد
• پس از ابلاغ اجراییه مدیر اجرا نام دادورز یعنی مامور اجرا را در زیر اجرایی نوشته و عملیات اجرایی را به عهده او محول می‌کند
• محکوم له می‌تواند بعد از ابلاغ اجراییه و قبل از انقضای مهلت مقرر اموال محکوم علیه را برای تامین محکوم به قسمت اجرا معرفی کند و قسمت اجرا مکلف به قبول آن است
• پس از انقضای مهلت مزبور نیز در صورتی که محکوم علیه مالی معرفی نکرده باشد و اجرای حکم از آن میسر باشد محکوم له می‌تواند هر وقت مالی از محکوم علیه به دست آورد حکم خود را از آن مال بخواهد

تعریف اجراییه

برگه‌ای است که پس از قطعیت حکم از زادگاه بدوی صادر شده و به محکوم علیه اخطار می‌شود مبنی بر اینکه ظرف ۱۰ روز مفاد حکم را اجرا کند اگر محکوم علیه ظرف این ۱۰ روز مفاد حکم را اجرا نکند اجرای احکام دادگاه با تشکیل پرونده اجرایی به درخواست محکوم له اقدام به اجرای حکم خواهد کرد

لزوم قطعیت حکم

برای اجرای احکام برای اجرای احکام محاکم باید حکم قطعی شده باشد اما این اصل دارای چند استثنا است، در مواردی اجرای حکم به نحو فوری و قبل از قطعی از صورت می‌گیرد که عبارت است از

• احکام صادره در دعوای سه گانه تصرف یعنی دعاوی رفع تصرف عدوانی رفع ممانعت از حق و رفع مزاحمت قبل از قطعیت اجرا می‌شود
• در خصوص احکام ورشکستگی پاره‌ای از مفاد آن فوراً و قبل از قطعیت اجرا می‌شود
• در موارد اجرای حکم علاوه بر قطعیت نیازمند نهایی شدن است اجرای حکم طلاق منوط به نهایی شدن حکم است به عبارت دیگر حکم طلاق در صورتی اجرا می‌شود که باخواهی تجدید نظرخواهی و فرجام خواهی نسبت به آن منتفی شده باشد توجه داشته باشید که اجرای حکم طلاق منوط است به نهایی شدن آن اما اجرای گواهی عدم امکان سازش مانند اجرای سایر احکام دادگستری صرفاً مربوط به قطعیت آن است و نیاز به نهایی شدن ندارد
• اگر شخصی که ملک در دفتر املاک به نام او ثبت شده فوت کند ملک در صورتی به نام ثبت می‌شود که گواهی حذف وراثت دریافت شده و در خصوص سهم الاث بین وراث توافق باشد یا در صورت اختلاف در آن خصوص حکم نهایی صادر شود

سوالات متداول