ابلاغ به دو طریق قانونی و واقعی صورت می‌پذیرد که در این مقاله به تفاوت‌های آن می‌پردازیم.
قواعد کلی ابلاغ
در دادگاه عمومی ابلاغ به نحو حضوری، در دادگاهی از طریق اوراق قضایی به عمل می‌آید. ابلاغ از روش‌های مانند سایت اینترنتی یا پیامک ابلاغ قانونی محسوب نشده و صرفاً برای تسریع در اطلاع رسانی است
مامور ابلاغ باید ظرف دو روز اوراق را در آدرس تعیین شده در ورقه قضایی به مخاطب ابلاغ کند و در برگ دیگر اخطاریه رسید بگیرد البته با توجه به فعال شدن سامانه ثنا و ابلاغ الکترونیکی دیگر مامور ابلاغ وجود ندارد و تمامی ابلاغیه‌ها از طریق سامانه اینترنتی می‌باشد
در مواردی که ابلاغ از طریق مامورین سیاسی یا کنسولی، بخشداری یا شورای اسلامی محل یا رئیس یا کارگزینی کارمند به عمل می‌آید اشخاص مزبور مسئول ابلاغ و حلقه‌ای از جریان ابلاغ هستند اگر ایشان اوراق را به شخص مخاطب تحویل دهند ابلاغ واقعی است در غیر این صورت ممکن است حسب مورد ابلاغ قانونی باشد یا اینکه به کلی به دلیل عدم رویت قواعد ابلاغ باطل باشد
ابلاغ به شخص حقیقی
اقسام ابلاغ شخص حقیقی به شرح زیر است ابلاغ واقعی و ابلاغ قانونی
ابلاغ واقعی
به معنای تحویل اوراق به شخص مخاطب و دریافت رسید از او است
ابلاغ قانونی
به معنای آن است که اوراق به شخص مخاطب تحویل نشود بلکه برای مثال به شخصی مانند بستگان و خادمین وی تحویل شود
ابلاغ واقعی به شخص حقیقی
قواعد ابلاغ واقعی به شرح زیر است
- در صورت ابلاغ اوراق توسط مامور ابلاغ در همان آدرس تعیین شده به شخص مخاطب این ابلاغ یک ابلاغ واقعی است
- ابلاغ اوراق به شخص مخاطب در آدرسی غیر از آدرس مندرج در ورقه اخطاریه اگر توسط مخاطب قبول شود ابلاغ واقعی است البته مخاطب می‌تواند در سایر آدرس‌ها از گرفتن اوراق امتناع کند
- با توجه به اینکه مخاطب باید رسید بدهد در صورت بی‌سواد بودن باید اثر انگشت خود را در نسخه دوم ابلاغ یعنی رسید درج کند
- اگر مخاطب صغیر یا مجنون باشد به دلیل عدم درک اهمیت اوراق اوراق نباید به ایشان تحویل شود بلکه باید به ولی یا قیم ایشان تحویل شود به دلیل آنکه ولی قیم ایشان در دادرسی نیز نماینده ایشان است
ابلاغ قانونی به شخص حقیقی
- اگر مامور ابلاغ به آدرسی اعلامی مراجعه کند و مخاطب در آن آدرس شناخته شود ولی حضور نداشته باشد مامور ابلاغ می‌تواند حسب مورد با تحویل اوراق به بستگان و خادمین یا الصاق در محل ابلاغ را انجام دهد
- همچنین می‌تواند برای امر ابلاغ مجدداً مراجعه کند که البته تکلیف به این کار ندارد
- ابلاغ به دوستان و همسایه در شمار هیچ‌یک از اقسام ابلاغ نیست و باطل است
ابلاغ به خوانده مجهول المکان
از طریق نشر آگهی در روزنامه کسی را انتشار به عمل می‌آید در این خصوص توجه داشته باشید که
- روزنامه کثیر الانتشار در قانون تعریف نشده و تعریف آن وابسته به عرف است
- انتشار آگهی در هفته نامه و ماهنامه کفایت نمی‌کند
- اگر خواهان خوانده را مجهول المکان معرفی کرده باشد اما در جریان دادرسی آدرسی از او بیابد می‌تواند این آدرس را به دادگاه ارائه کند تا از این پس اخطاریه ها به آدرس جدید ارسال شود
- اگر خواهان خوانده را مقیم خارج از کشور معرفی کند دیگر نمی‌تواند او را مجهول المکان معرفی کند و ابلاغ از طریق نشر آگهی را بخواهد
- اگر خواهان خوانده را مجهول المکان معرفی کند اما آدرس مخاطب برای دفتر دادگاه معلوم باشد در این صورت ابلاغ به همان آدرسی که از خوانده معلوم است صورت می‌گیرد نه از طریق نشر آگهی
- هزینه نشر آگهی در روزنامه کثیرالانتشار بر عهده خواهان است
ابلاغ به خواندگان غیر محصور
اگر شخصی علیه خواندگان غیر محصول مانند اهالی یک کوچه یا منطقه یا روستا طرح دعوا کند علاوه بر آنکه اخطاریه‌ها و دادخواست در روزنامه کثیر الانتشار آگهی می‌شود یک نسخه از آن نیز باید به یکی از خواندگان نه هر یک از ایشان به صورت جداگانه ابلاغ شود در این خصوص توجه داشته باشید که در خصوص اینکه نسخه‌ای که به خواندگان ابلاغ می‌شود باید به چه کسی تحویل شود قانون ساکت است برای مثال می‌توان این نسخه را به شورای اسلامی روستا رئیس هیئت مدیره مجتمع یا مسجد منطقه ابلاغ کرد
ابلاغ به کارکنان دولت و موسسات عمومی
- اگر مخاطب کارمند دولت یا موسسات عمومی یا شرکت‌های دولتی باشد دادگاه می‌تواند اوراق را برای ابلاغ به نزد کارگزینی آن اداره یا رئیس کارمند ارسال کند ایشان مکلف هستند ظرف ۱۰ روز اوراق را به کارمند ابلاغ کرده و نتیجه را به دفتر دادگاه اعاده کنند در این خصوص باید توجه داشت که
- در صورت عدم اقدام مقتضی از جانب رئیس کارمند یا کارگزینی ایشان مرتکب تخلف اداری شده‌اند صرف تحویل اوراق به رئیس یا کارگزاری ابلاغ محسوب نمی‌شود بلکه ایشان حکم مامور ابلاغ را دارند یعنی اگر اوراق را به کارمند تحویل دهند یک ابلاغ واقعی صورت گرفته و اگر کارمند از قبول اوراق امتناع کند ابلاغ قانونی است و اگر کارمند در اداره شناخته نشود یا به دلیل ماموریت طولانی یا مرخصی طولانی قابل دسترس نباشد ابلاغ محقق نشده و باید اوراق را به دادگاه اعاده کند
ابلاغ به شخص زندانی
اوراق قضایی به اداره زندان ارسال می‌شود در این خصوص باید توجه داشت که
- با توجه به آنکه در قانون مهلتی برای ابلاغ توسط اداره زندان بیان نشده مسئولین اداره زندان مکلفند در کوتاه‌ترین وقت ممکن اوراق به زندانی ابلاغ و نتیجه را به دفتر دادگاه اعاده کنند
- تحویل اوراق به اداره زندان ابلاغ محسوب نمی‌شود بلکه اداره زندان مانند مامور ابلاغ عهده‌دار امر ابلاغ است یعنی اگر مخاطب اوراق را قبول کند این ابلاغ یک ابلاغ واقعی است و اگر مخاطب از قبول اوراق امتناع کند این ابلاغ یک ابلاغ قانونی است
سوالات متداول
اگر شخصی در یک شرکت خصوصی شاغل باشد و اوراق به نگهبان یا یکی از کارکنان آن شرکت ابلاغ شود آیا این ابلاغ صحیح است یا خیر ؟
خیر نگهبان و سایر کارکنان شرکت خادمین شخص حقوقی هستند نه خادمین مخاطب بنابراین حتی در فرضی که مخاطب مدیر آن شرکت باشد این ابلاغ صحیح نیست و باطل است
آیا در ابلاغ واقعی اوراق به شخص مخاطب تحویل داده می‌شود؟
بله در ابلاغ واقعی تحویل اوراق به شخص مخاطب و دریافت رسید از او است