حق ارتفاق یکی از اصطلاحات علم حقوق می باشد و حقی است که برای شخص در ملک دیگری بخاطر نزدیکی دو ملک به وجود می اید‌که انواع مختلف مثل حق عبور، حق عبور ناودون و… که در این‌مقاله به توضیح و‌تعریف حق ارتفاق، انواع ان و مشخصات کلی می پردازیم.
واژه اتفاق به معنی مدارا است و شاید این حق را از این جهت ارتفاق می نامند که مالک باید با صاحب حق با مدارا رفتار کند و نباید مانع برخورداری وی از حق خود شود.
تعریف حق ارتفاق
حق ارتفاق عبارت است از حقی که شخص بواسطه مجاورت در ملک دیگری حق یکسری استفاده از ان زمین را دارد و نکته قابل توجهی که باید در نظر گرفته شود این است که حق ارتفاق فقط در مال غیرمنقول ( زمین) بوجود می اید.
در حق ارتفاق با دو ملک مواجه هستیم:
- ملک دارای حق ارتفاق : ملکی که حق ارتفاق به نفع آن ملک در ملک دیگری به وجود می آید.
- ملک مورد حق ارتفاق: ملکی که حق ارتفاق در ان برقرار است یعنی دیگران نسبت به ان ملک حقی دارند مثل عبور یا بردن آب.
مشخصات حق ارتفاق
حق ارتفاق فقط در اموال غیرمنقول به وجود می اید مثل زمین ملک و هزینه ی لازم برای استفاده از حق بر عهده ی صاحب حق ارتفاق است یعنی وقتی دو همسایه زمین مجاور هم دارند و می خواهند از حق عبوری که دو طرف دارند استفاده کنند مثلا اگر لازم باشد مسیر عبور اسفالت شود بر عهده شخصی است که می خواهد استفاده کند. و در مقابل هزینه ی نگهداری از اصل مال بر عهده ی مالک است. حق ارتفاق علی الاصول یک حق دائمی است و برای همیشه ایجاد می شود و‌اگر حق ارتفاق به راههای قانونی از بین نرود یا ساقط نشود شخصی که حق ارتفاق از ملک را دارد، این حق از بین نمی رود.
انواع حق ارتفاق
- حق عبور : یعنی بتوانیم از ملکی عبور کنیم تا به ملک خود برسیم که به آن حق عبور می گوییم.
- حق مجری : عبارت است از بردن اب از ملک دیگری با کانال یا وسیله ی دیگری مثل کانالی که اب را از استخر اصلی به باغ ما می رساند از باغ همسایه عبور کند که به ان حق مجری می گویند.
- حق سرتیر : مثلا گذاشتن سرتیر یا تابلو یک ساختمان روی دیوار بنای همسایه باشد که به ان حق سرتیر می گویند.
- از انواع دیگر مثلا ممنوعیت باز کردن دو پنجره به ملک مجاور یا مثلا اینکه مالک یک ملک نمی تواند از دیوار اختصاصی خود در یا پنجره ای به سمت ملک یا خانه ی همسایه باز کند.
یکی از سوالاتی که در زمینه موضوع حق ارتفاق پیش می اید این است که در صورت تقسیم ملک حق ارتفاق باقی می ماند؟
در پاسخ به این سوال باید گفت زمانیکه برای شخصی در ملک مشاع (ملکی که دو نفر در ان شریک هستند) حق ارتفاق ایجاد میشود در صورت تقسیم، حق ارتفاق همچنان باقی است و از بین نمی رود.اگر یک ملک مشاع در ملک همسایه حق ارتفاق داشته باشد بعد از ان که تقسیم شود حق ارتفاق برای هر یک از شرکا باقی است برای مثال شرکای ملک دارای حق ارتفاق هریک می توانند برای رسیدن به سهم خودشان همچنان از مسیر سابق در ملک همسایه عبور کنند.
با توجه به موارد فوق ذکر این نکته لازم است که حق ارتفاق قابل تقسیم نیست یعنی اگر حق ارتفاق برای ملک مشاعی برقرار شده باشد و شرکا ملک را تقسیم کنند این تقسیم ملک موجب تقسیم حق ارتفاق نمیشود و همه ی شرکا می توانند مانند سابق از حق ارتفاق خود استفاده کنند.
حال اگر ملکی که دیگران در ان حق ارتفاق دارند تقسیم شود این تقسیم موجب زوال حق ارتفاقی که دیگران در ان ملک دارند نیست.اگر ملک مورد حق ارتفاق مشاع باشد و بین شرکا تقسیم شود حق ارتفاقی که در ان موجود بوده به قوت خود باقی می ماند و در همان قسمت هایی که حق ارتفاق بوده است باقی می ماند. البته شریکی که بعد از تقسیم ملک مورد حق ارتفاق، حق ارتفاق در سهم او قرار گرفته، اگر در حین تقسیم از حق ارتفاق مطلع نبوده باشد در صورت تقسیم می تواند تقسیم را بر هم بزند.
تکالیف کسی که دارای حق ارتفاق است ( تکالیف صاحب حق ارتفاق)
- اگر خرابی حق مجری ( راهی که از طریق ان اب به زمین خود میبریم)باعث بسته شدن مجری شود صاحب حق ارتفاق باید تعمیر کند.
- صاحب حق ارتفاق اجازه ندارد بدون اجازه مالک به ملک او وارد شود و فقط اجازه استفاده از حق ارتفاق دارد.
- پرداخت هزینه های لازم برای استفاده از حق ارتفاق بر عهده ی صاحب حق ارتفاق است برای مثال مخارج لازم برای تعمیر کانال مجرای اب بر عهده ی دارنده مجرای اب یا مخارج لازم برای اصلاح مسیری که شخص از ان عبور و مرور می کند، بر عهده ی دارنده حق عبور است.
تکالیف مالک ملک مورد حق ارتفاق
در مقابل تکالیف صاحب حق اتفاق، مالک ملک مورد حق اتفاق نیز یک سری تکالیف دارد عبارت است از:
- اگر خرابی مجرا موجب خرابی ملک مورد حق اتفاق شود مالک ملک مورد حق ارتفاق وظیفه تعمیر را بر عهده دارد بنابراین اگر شخصی در ملک دیگری حق مجرا داشته باشد یعنی مجرای آبی از داخل ملکی بگذرد و آب را به ملک دیگر برساند و آن مجرا خراب شود به نحوی که موجب آسیب ملک مورد حق اتفاق شود تعمیر آن با مالک ملک مورد حق ارتفاق است. ولی اگر خرابی مجرا موجب شود که در حق ارتفاع خللی ایجاد شود برای مثال آب از مجرا عبور نکند در این صورت تعمیر آن با دارنده حق اتفاق است.
در صورت عدم تعیین محل حق ارتفاق در قرارداد تعیین محل در چهارچوب حق اتفاق و متعارف با مالک زمین مورد حق اتفاق است.
سوالات متداول
اگر شخصی در ملکی مشاعی حق ارتفاق داشته باشد و آن دو شریک ملک را تقسیم کنند آیا حق ارتفاق از بین می‌رود؟
خیر در صورت تقسیم ملک مشاعی حق ارتفاق از بین نمی رود و به قوت خود باقیست.
آیا حق ارتفاق موقت است و با فوت مالک ملک، حق ارتفاق از بین می‌رود؟
خیر حق ارتفاق یک حق دائمی است و با فوت مالک از بین نمی‌رود و برای همیشه به قوت خود باقیست.