دستور موقت درخواستی می‌باشد که قانونگذار در قانون آیین دادرسی مدنی طی موادی آن را پیش بینی نموده است و ما در این مقاله به توضیح و احراز فوریت در دستور موقت می‌پردازیم
دستور موقت (دادرسی فوری)
اگر شخصی در خصوص موضوعی طرح دعوا کند تا صدور رای به نفع او و قطعیت رای صادره و در نتیجه اجرای رای روندی چندین ماهه یا گاه چندین ساله به طول می‌انجامد ممکن است خوانده برای ایجاد مانع بر سر راه خواهان و جلوگیری از احقاق حق خواهان به انواع و اقسام روش‌های به ظاهر قانونی متوسل شود یا آنکه در جریان رسیدگی از جانب خوانده یا شخص ثالث اتفاقی افتد که این اتفاق اجرای رای را که در آینده به نفع خواهان صادر می‌شود غیر ممکن سازد در این حالت خواهان برای جلوگیری از این رویداد از دادگاه تقاضای صدور دستور موقت می‌کند تا با این دستور موقت حقوق خود را که به موجب رای آینده دادگاه رسمیت می‌یابد محفوظ نگه دارد.
برای مثال فرض کنید شخصی ملک خود را با مبایعه نامه به دیگری بفروشد و تنظیم سند رسمی به نام او امتناع کند خریدار دادخواست الزام به تنظیم سند رسمی طرح می‌کند ممکن است فروشنده در جریان رسیدگی دادگاه ملک را با نام دیگری منتقل کند تا در صورت صدور حکم از سوی دادگاه مبنی بر تنظیم سند رسمی این حکم قابل اجرا نباشد خریدار برای دعوای الزام به تنظیم سند رسمی که طرح می‌کند می‌تواند درخواست صدور دستور موقتی مبنی بر منع نقل و انتقال ملک نیز مطرح کند تا فعلاً در قالب دستور موقت نقل و انتقال این ملک را متوقف کند تا در صورت صدور حکم نفع خواهان سند همچنان به نام خوانده دعوا یعنی فروشنده باشد و این سند به راحتی قابل انتقال به خریدار باشد
آثار دستور موقت
- ممنوعیت نقل و انتقال اموال توقیفی هرگونه نقل و انتقالی اعم از قطعی و شرطی و رهنی نسبت به مال توقیف شده باطل و بلاثر است
- همچنین هرگونه قرارداد یا تعهدی که بعد از توقیف مال نسبت به مال توقیف شده به ضرر محکوم له منعقد شود نافذ نیست مگر اینکه محکوم له یعنی کسی که حکم به نفع او صادر شده است کتبا رضایت دهد
- دستور موقت حتی اگر مبنی بر توقیف مال و ممنوعیت نقل و انتقال مالی باشد نسبت به آن مالی ایجاد حق تقدم نمی‌کند
- صدور دستور موقت تاثیری در اصل دعوا ندارد یعنی ممکن است علی رغم صدور این قرار از سوی قاضی خواهان در اصل دعوا محکوم بی‌حقی شود یا بالعکس
احراز فوریت در دستور موقت
- صدور دستور موقت منوط به احراز فوریت امر توسط دادگاه تعیین می‌گردد
- در خصوص اجرای این قرار باید توجه داشت که دستور موقت باید فوراً به خوانده ابلاغ و سپس اجرا شود
- در موارد فوری این قرار قبل از ابلاغ به خوانده اجرا می‌شود
- نیازی به ابلاغ دستور موقت به خواهان نیست
- اجرای دستور موقت منوط به تایید رئیس حوزه قضایی محل اجرا است
- نظر رئیس حوزه قضایی در تایید عدم تایید دستور موقت قابل اعتراض نیست
- عدم تایید رئیس حوزه قضایی دستور موقت را باطل نمی‌کند بلکه صرفاً آن را غیر قابل اجرا می‌کند بنابراین در هر زمان که رئیس حوزه قضای آن را تایید کند دستور موقت قابل اجرا می‌شود
- اجرای دستور موقت نیازمند صدور اجراییه نیست
سپردن تامین تودیع خسارت احتمالی
- بیان شد که همیشه صدور دستور موقت منوط به سپردن تامین توسط خواهان است سپردن این تامین برای این است که اگر خواهان در اصل دعوا ذی حق شناخته نشود خساراتی که به واسطه دستور موقت به خوانده وارد شده جبران شود در خصوص خسارت احتمالی باید توجه داشت که آنچه منوط به تود یع خسارت احتمالی است صدور دستور موقت است میزان خسارت احتمالی بسته به نظر قاضی است
- میزان خسارت احتمالی از جانب خواهان و خوانده قابل اعتراض نیست
- تامین تودیع می‌تواند نقد یا غیر نقد باشد اموال منقول یا غیرمنقول، اسناد تجاری، سهام یا ضمانت‌نامه بانکی، می‌تواند به عنوان خسارت احتمالی استفاده شود البته با موافقت دادگاه
- مهلت خواهان برای سپردن خسارت احتمالی بسته به نظر قاضی است به عبارت دیگر یک موعد قضایی است
شرایط صدور دستور موقت
دستور موقت در صورتی قابل صدور است که
- این قرار در تمام دعاوی قابل صدور است چه دعوا مالی باشد و چه غیر مالی و چه موضوع دعوا یک مال باشد یا غیر آن
- برای صدور دستور موقت باید تعهد مورد ادعای خواهان حال باشد برای تعهد موجل یعنی تعهد زماندار نمی‌توان درخواست صدور دستور موقت کرد
صلاحیت رسیدگی به درخواست دستور موقت
- رسیدگی به درخواست دستور موقت از حیث صلاحیت ذاتی تابع اصل دعوا است یعنی در صلاحیت همون دادگاهی است که صلاحیت ذاتی بر رسیدگی به اصل دعوا را دارد
- رسیدگی به درخواست دستور موقت از حیث صلاحیت محلی در صلاحیت همان دادگاهی است که موضوع دستور موقت در حوزه آن واقع است
- در داوری داخلی در قانون نه صدور دستور موقت توسط داور پیش‌بینی شده است و نه صدور دستور موقت توسط دادگاه پیش بینی شده است
- در قانون داوری تجارت بین‌المللی صدور دستور موقت توسط داور پیش‌بینی نشده است اما صدور دستور موقت توسط دادگاه پیش بینی شده است
خاتمه دستور موقت
دستور موقت به موجب موارد زیر خاتمه می یابد
- لغو دستور موقت به دلیل مرتفع شدن جهتی که موجب دستور موقت شده است
- هرگاه جهتی که موجب دستور موقت شده است از بین رود
- دادگاه صادر کننده دستور موقت آن را لغو می‌کند و اگر اصل دعوا در دادگاه مطرح باشد دادگاه رسیدگی کننده به اصل دعوا دستور موقت را لغو خواهد کرد
- از بین رفتن جهت دستور موقت زمانی رخ می‌دهد که برای مثال فوریت از بین برود
- عدم طرح دعوا در مهلت مقرر
- در مواردی دستور موقت قبل از طرح دعوای اصلی صادر شود خواهان باید ظرف ۲۰ روز از تاریخ صدور دستور موقت دعوای اصلی را طرح کند در غیر این صورت به درخواست خوانده از اصل موقت رفع اثر می‌شود
- انصراف خواهان از دستور موقت
- استرداد دادخواست که دعوای اصلی توسط خواهان یا انصراف کلی از دادگاه
سوالات متداول
صدور درخواست دستور موقت در صلاحیت کدام دادگاه است؟
در صلاحیت دادگاهی که صلاحیت ذاتی نسبت به اصل دعوا دارد یعنی دعوا در هر دادگاهی که طرح شده است درخواست دستور موقت هم از همان جا می‌شود
آیا می‌توان در پرونده جزایی اقدام به صدور دستور موقت کرد؟
دستور موقت در پرونده‌های جزایی پیش بینی نشده است جز در تبصره یک ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات یعنی در مورد شکایات راجع به تصرف عدوانی به املاک غیر