دریافت بخشی از مبلغ چک امکان‌پذیر است، البته اوصافی دارد که در این مقاله به آن می‌پردازیم در ابتدا لازم است با دستور پرداخت در چک‌های مشروط و تضمینی و اوصاف چک آشنا شویم و بعد از آن به موضوع دریافت بخشی از مبلغ چک بپردازیم.
دستور پرداخت در چک‌های مشروط و تضمینی
صدور چک به صورت مشروط یا تضمینی موجب بی اعتباری چک نیست ولی این چک از قواعد خاصی به شرح زیر تبعیت می‌کند
- اگر صادر کننده چک پرداخت آن را منوط به شرطی کرده باشد یا اینکه صدور چک را بابت تضمین قراردادی معرفی کرده باشد بانک به این شرط توجه نمی‌کند حتی اگر شرط مزبور یا تضمینی بودن چک در متن چک تصریح شده باشد
- با توجه به بند فوق بانک در صورت کفایت موجودی وجه چک را پرداخت می‌کند و در صورت عدم کفایت گواهی عدم پرداخت صادر می‌کند
- اگر نسبت به چک مزبور گواهی عدم پرداخت صادر شود و دارنده آن برای دریافت مبلغ چک بخواهد دادخواست تقدیم کند باید در دعوای مطروحه استحقاق خود را اثبات کند به عبارت دیگر در چنین مواردی صرف صدور چک و بودن چک در دست دارنده دلالت بر مدیونیت صادر کننده ندارد بلکه به دلیل آنکه چک مشروط یا تضمینی است دارنده چک باید ثابت کند که شرط مندرج در چک حاصل شده است یا تعهدی که چک برای تضمین آن صادر شده است ایفا نشده است و در نتیجه او مستحق دریافت وجه چک است
- دارنده چک مشروط یا تضمینی می‌تواند با اثبات استحقاق خود برای دریافت مبلغ آن دادخواست حقوقی تقدیم کند اما طبق ماده ۱۳ قانون صدور چک طرح شکایت کیفری نسبت به چک‌های مشروط و تضمینی امکان پذیر نیست چه مشروط یا تضمینی بودن آنها در متن چک تصریح شده باشد و چه به موجب سایر ادله اثبات شود
- اگر در متن چک مشروط یا تضمینی بودن آن درج شده باشد رجوع به اداره ثبت برای صدور اجرای ثبتی وصول وجه چک از آن طریق نیز امکان‌پذیر نیست
اوصاف چک
چک دارای اوصاف زیر است
- چک حتماً باید به صورت کتبی صادر شود اگر این امر به طور شفایی صورت گیرد تابع حقوق مدنی و نوعی حواله مدنی محسوب می‌شود
- در حال حاضر با توجه به آنکه طبق ماده ۱ قانون صدور چک محال علیه چک فقط بانک‌ها هستند چک دارای فرم چاپی مخصوص و ته برگ است که به همان نحو باید تنظیم و صادر شود و در نتیجه صدور چک بر روی یک برگه معمولی بی‌معنی است و بانک‌ها اقدام به پرداخت آن نمی‌نمایند عرف بانکی در این خصوص کاملاً قطعی می‌باشد
- برخلاف برات و سفته که صدور آنها به تصریح قانون هم با امضا امکان پذیر است و هم با مهر صادر کننده قانون تجارت در بحث صدور چک فقط از امضا سخن می‌گوید و از صدور چک با مهر سخن نمی‌گوید بنابراین بر طبق قانون تجارت صدور چک فقط با امضا امکان پذیر است
تکلیف چک در صورت کسر موجود
سوال آن است که اگر موجودی حساب صادر کننده چک کمتر از مبلغ مندرج در چک باشد آیا دارنده ملزم به قبول همان مبلغ می‌باشد یا خیر؟ به عبارت دیگر آیا دارنده می‌تواند بابت کل مبلغ چک گواهی عدم پرداخت اخذ کند یا آنکه فقط بابت میزان کسر موجودی گواهی عدم پرداخت بگیرد در این حالت دارنده چک می‌تواند به نحو زیر عمل کند
- می‌تواند همین مبلغ را دریافت کند و بابت کسر موجودی گواهی عدم پرداخت اخذ کند
- می‌تواند هیچ بخشی از مبلغ را دریافت نکند و بابت کل مبلغ چک گواهی عدم پرداخت اخذ کند دریافت بخشی از مبلغ چک پرداخت بخشی از مبلغ وجه چک توسط بانک محال علیه بدین صورت بانک مکلف است مبلغ موجود در حساب را به دارنده چک پرداخت کند و اصل چک نزد بانک می‌ماند بانک نسبت به بقیه مبلغ که کسب موجودی محسوب می‌شود دو گواهی نامه به دارنده چک می‌دهد
- گواهی نامه مشتمل بر مشخصات چک و مبلغی که پرداخت نشده صادر و به دارنده چک تحویل می‌دهد علاوه بر این گواهینامه
- یک گواهی عدم پرداخت نیز بابت مبلغ کسر موجودی از طرف بانک صادر و به دارنده چک تحویل میگردد چک مضمون نسبت به مبلغی که پرداخت نشده بی‌محل محسوب و گواهینامه بانک در این مورد برای دارنده چک جانشین اصل چک می‌شود و در صورت مراجعه مجدد دارنده این نوع گواهی نامه و موجود بودن بقیه وجه چک در حساب صادر کننده چه بانک مکلف است وجه آن را از حساب صادر کننده برداشت و به ذینفع پرداخت کند این امر می‌تواند چندین بار صورت پذیرد
- پس در صورتیکه دارنده چک بخواهد وجه موجود در حساب جاری صادرکننده چک را دریافت و نسبت به بقیه آن گواهی عدم پرداخت اخذ نماید، بانک مکلف است مبلغ موجود در حساب را به دارنده چک طی سند پرداخت نقدی بپردازد
محل چک
در خصوص محل چک توجه داشته باشید که محل چک باید وجه یا اعتبار قطعی غیرقابل برگشت صادر کننده چک نزد بانک باشد مطابق ماده ۳۱۱ قانون تجارت وجود محل در زمان صدور چک شرط صحت چک است اما طبق قانون صدور چک وجود محل در زمان صدور آن شرط اعتبار چک دانسته نشده است قانون صدور چک در این خصوص قانون تجارت را نسخ کرده است در چک‌های صادره بر عهده بانک‌ها محل همان موجودی شماره حساب مندرج در چک است محل چک باید وجه کافی حداقل معادل مبلغ چک باشد و نباید به واسطه دستور مقام قضایی توقیف شده باشد اوراق تجاری که بانک به وکالت از صادر کننده چک وصول کرده است و وجه آن را به حساب او منظور داشته است یعنی کلر می‌تواند محل چک واقع شود اما اوراق تجاری که صادر کننده برای وصول مبلغ آنها را در اختیار بانک گذاشته است اما بانک هنوز مبلغ آنها را وصول نکرده است نمی‌تواند محل چک واقع شود
سوالات متداول
بانک نسبت به بقیه مبلغ که کسر موجودی حساب می‌شود چه گواهی نامه صادر می‌کند؟
دو گواهینامه صادر می‌شود اول گواهینامه مشتمل بر مشخصات چک و مبلغی که پرداخت نشده صادر و به دارنده چک تحویل می‌دهد دومین گواهینامه عدم پرداخت نیز بابت مبلغ کسر موجودی از طرف بانک صادر می‌شود و به دارنده چک تحویل می گردد
آیا چک قابلیت طرح شکایت کیفری نیز دارد؟
بله نسبت به چکی که پرداخت نمی‌گردد می‌شود طرح شکایت کیفری و طرح دعوای حقوقی انجام داد