چک یک سند تجاری در حکم سند لازم الاجرا می‌باشد که از طریق حقوقی و کیفری قابل وصول است در این مقاله به طور مفصل به تمامی این موارد می‌پردازیم.
چک
سندی است که به موجب آن شخصی به نام صادر کننده چک پول یا اعتباری را که همان محال علیه بانک می‌باشد دارد کلاً یا بعضاً مسترد می‌کند یا به شخص دیگری واگذار می‌کند.
وصول وجه چک
برای وصول وجه چک سه روش قابل تصور است
- اقامه دعوای حقوقی
- صدور اجراییه توسط اداره ثبت اسناد
- طرح شکایت کیفری
اقامه دعوای حقوقی
در این طریق دارنده چک می‌تواند علیه صادر کننده و ظهرنویسان و اگر هر یک از آنها ضامن داشته باشند علیه ضامن ایشان نیز اقامه دعوا کند و کلیه مسئولین پرداخت چک در برابر او مسئولیت تضامنی دارند در اقامه دعوای حقوقی دارنده چک باید با مراجعه به دادگاه عمومی مطابق تشریفات و قانون ترتیبات قانون آیین دادرسی مدنی اقدام به تنظیم دادخواست نماید بدین منظور دارنده چک باید وظایفی را رعایت کند که در زیر به آن اشاره می‌کنیم
جایگزینی گواهی عدم پرداخت نسبت به واخواست بنابر رای وحدت رویه دیوان عالی کشور در حال حاضر که بانک‌ها محال الیه چک هستند گواهی عدم پرداخت صادره از سوی بانک جایگزین اعتراض عدم تادیه یعنی همان واخواست است و دیگر نیازی به اعتراض عدم تادیه نیست به عبارت دیگر فقط کافیست که از بانک گواهی عدم پرداخت که دارای کد رهگیری می‌باشد دریافت گردد و دیگر نیازی نیست که واخواست بدهیم
صدور اجراییه توسط ثبت
صدور اجراییه توسط اداره ثبت اسناد نسبت به اسناد لازم الاجرا صورت می‌گیرد قواعد صدور اجراییه توسط ثبت تابع آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرایی مصوب ۱۳۸۷ است
احکام وصول وجه چک از طریق اداره ثبت
در مورد وصول وجه چک از طریق صدور اجرایی باید به نکات زیر توجه داشت
چک‌های صادره بر عهده بانک‌هایی که طبق قوانین ایران در داخل کشور تاسیس شده‌اند و همچنین شعب آنها در خارج از کشور در حکم سند لازم الاجرا است در این خصوص تفاوتی بین بانک‌های دولتی و خصوصی نیست
اگر محال علیه چک بانکی باشد که بین ایران و یک کشور خارجی مشترک است چنانچه تابعیت آن بانک ایرانی باشد چک صادره بر عهده آن بانک در حکم سند لازم الاجرا است ولی اگر تابعیت آن بانک غیر ایرانی باشد چک صادره بر عهده آن در حکم سند لازم الاجرا محسوب نمی‌شود
اگر عدم پرداخت وجه چک توسط بانک به هر دلیل باشد دارنده چک می‌تواند از ثبت درخواست صدور اجراییه نماید مگر آنکه عدم پرداخت به دلیل مغایرت امضا باشد
برای صدور اجراییه دارنده چک باید اصل چک و اصل گواهینامه عدم پرداخت را به اجرای ثبت اسناد محل تحویل دهد
برخلاف طرح دعوا در محاکم دادگستری که مستلزم تسلیم تصویر چک و گواهینامه عدم پرداخت است
برای صدور اجراییه، باید از طرف بانک مطابقت امضای مندرج در چک با نمونه امضای صادر کننده در بانک تایید شده باشد ملاک مطابقت مطابقت دقیق نیست بلکه مطابقت در حد عرف بانکداری کافی است بنابراین اگر علت عدم پرداخت وجه چک عدم مطابقت امضا یا نقض امضا یا فقدان مهر در اشخاص حقیقی یا حقوقی باشد نمی‌توان برای وصول وجه چک به اداره ثبت رجوع کرد و دارنده چک باید برای وصول وجه آن اقدام به طرح دعوا در محاکم دادگستری کند
برای صدور اجراییه نیز دارنده چک اعم از کسی که چک در وجه او صادر گردیده یا به نام او پشت نویسی شده یا حامل چک یا قائم مقام قانونی آنان مانند وراث چک صرفاً نسبت به اصل مبلغ در حکم سند لازم الاجرا است بنابراین خسارت تاخیر تادیه وجه چک از طریق اجرای ثبت قابل وصول نیست
اگر در متن چک، چک به صورت مشروط صادر شده باشد از طریق اجرای ثبت قابل مطالبه نیست
اداره ثبت صالح برای صدور اجراییه
اداره ثبت محل وقوع بانک محال علیه برای صدور اجراییه صالح است یعنی اداره ثبت محل وقوع شعبه‌ای که صادر کننده چک در آن شعبه افتتاح حساب کرده است. در چک‌های یکپارچه نیز به اداره ثبت محل وقوع شعبه مراجعه می‌کنیم نه اداره ثبت محل وقوع بانکی که اقدام به صدور گواهی عدم پرداخت کرده است.
اجرای چک‌هایی که بر عهده شعب بانک‌های ایرانی در خارج از کشور صادر شده‌اند در اجرای ثبت تهران به عمل می‌آید
طرح شکایت کیفری
برای طرح شکایت کیفری، دارنده چک با رجوع به دادسرا اقدام به طرح شکایت از صادر کننده به خاطر صدور چک غیر قابل پرداخت می‌کند. صدور چک غیرقابل پرداخت طبق مواد ۳ و ۷ قانون صدور چک عنوان کیفری دارد و قابل مجازات است ابتدا باید دارنده چک با رجوع به دادسرا خواستار تعقیب کیفری صادر کننده شود، پس از انجام تحقیقات مقدماتی در دادسرا و صدور کیفرخواست دادگاه کیفری برای شخصی که اقدام به صدور چک پرداخت نشدنی کرده است مجازات مقرر می‌کند
چک‌های قابل شکایت کیفری
چک‌هایی که می‌توان در مورد آنها طرح شکایت کیفری کرد عبارتند از
چکی که بر عهده یک بانک ایرانی صادر شده باشد چکی که در ایران بر عهده یک بانک خارج از ایران صادر شده باشد توجه داشته باشید که در این فرض باید محل صدور چک در ایران باشد
وظایف دارنده چک برای طرح شکایت کیفری
برای آنکه دارنده چک بتواند علیه صادر کننده طرح شرکت کیفری نماید باید وظایفی را رعایت کند که به شرح زیر است
- دارنده باید ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور چک اقدام به اخذ گواهی عدم پرداخت کند
- دارنده باید ظرف مدت ۶ ماه از اخذ گواهی عدم پرداخت اقدام به طرح شکایت کیفری کند
برخی از چک‌ها قابلیت شکایت کیفری ندارند و فقط می‌توان نسبت به آنها اقدام به اقامه دعوای حقوقی یا درخواست اجرا از اداره ثبت اسناد کرد این چک‌ها عبارتند از
چک سفید امضا
چک مشروط چکی که در متن آن وصول آن مربوط به تحقق شرطی است
چک تضمین یعنی چکی که بابت تضمین داده شده است
چک بدون تاریخ
چک وعده دار اگر تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد باید توجه داشت که چکی که تاریخ مندرج در آن منطبق با تاریخ واقعی صدور چک باشد اصطلاحا چک روز نامیده می‌شود فقط چنین چکی قابلیت تعقیب کیفری دارد چکی که بابت معاملات نامشروع مانند بهره ربوی یا قمار صادر شده باشد قابلیت تقریب کیفری ندارد.
سوالات متداول
زمان وقوع جرم صدور چک بلامحل چه زمانی می‌باشد؟
زمان وقوع این جرم همان زمان صدور چک است نه زمان دریافت گواهی عدم پرداخت
آیا چکی که در آن تاریخ درج نشده قابلیت تغییر کیفری دارد؟
خیر امکان طرح شکایت کیفری وجود ندارد