چک در بازارهای معاملاتی و تجاری امروزه کاربرد فراوان دارد و با توجه به تغییراتی که نسبت به ثبت و انتقال چک صورت گرفته بسیاری از مشکلاتی که قبلاً وجود داشت کاسته شده است که در این مقاله به توضیح و معرفی انواع چک و ساختار شکلی و کلی میپردازیم.
تعریف چک
نوشته یا سندی است که به موجب آن شخصی به صادر کننده چک وجوه یا اعتباری را که نزد شخص دیگری به نام محال علیه ( یعنی بانک که نزد آن پول دارد یا شخص دیگری که از او پول میخواهد)دارد کلاً یا بعضاً واگذار میکند.
مزایای چک نسبت به دیگر اسناد تجاری
رسیدگی به کلیه شکایات و دعاوی جزایی و حقوقی مربوط به چک در دادسرا و دادگاه تا خاتمه دادرسی فوری و خارج از نوبت انجام میشود البته این امر به معنی رسیدگی بدون دعوت از طرفین نیست بلکه به معنی تعیین وقت دادرسی زودتر از مواعد عادی دادگاه است. از آنجا که چک در حکم سند لازم الاجرا است می‌توان برای وصول مبلغ آن از طریق اجرای ثبت اقدام کرد. صدور چک پرداخت نشدنی جز در استثنائاتی که مشاهده خواهد شد قابل تغییر کیفری است و می‌توان به وسیله طرح شکایت کیفری ضمن مجازات صادر کننده مبلغ چک را با تشریفات کمتر و سریع‌تر وصول کرد. در صورت صدور چک به نمایندگی نماینده و اصیل هر دو نسبت به وجه چک مسئولیت تضامنی دارند به زبان ساده تر هر دو مسئولیت یکسان دارند.
متعهدله و متعهدین چک :
شخصی که چک را صادر میکند و آن را به دیگری واگذار میکند تا این شخص وجه چک را از شخص ثالثی که محال علیه (بانک)نام دارد دریافت کند.
دارنده چک شخصی که چک در اختیار اوست و می‌تواند با رجوع به شخص ثالث وجه چک را دریافت کند.
ظهر نویس: شخصی که سابقاً دارنده چک بوده است و او چک را به شخص دیگری منتقل کرده است و در حال حاضر دارنده چک نیست.
محال علیه : همان شخص ثالثی که در چک برای پرداخت مبلغ چک پیش‌بینی شده است که معمولا بانک می باشد.
محال علیه چک
در خصوص اینکه محال علیه چک می‌تواند چه شخصی باشد با دو موضوع مواجهیم:
بنابر مقررات راجع به چک در ماده ۳۱۰ قانون تجارت محال علیه می‌توانست هر شخصی باشد این شخص هم می‌تواند بانک مانند صندوق‌های قرض الحسنه موسسات مالی و اعتباری انجمن‌ها بنیادها و سازمان‌ها باشد.
اما بنابر قانون صدور چک محال علیه یک چک فقط و فقط می‌تواند بانک اعم از بانک‌های دولتی یا خصوصی باشد. که هر دو نظر صحیح است.
اقسام چک
همیشه شخصی به نام صادر کننده صاحب حساب چکی را صادر میکند و آن را به شخص دیگری که به او دارنده چک می‌گوییم تحویل می‌دهد تا او مبلغ چک را از محال علیه که معمولاً بانک است دریافت کند.
- چک عادی : چکی است که توسط شخصی که صاحب حساب است صادر میشود و دارنده آن باید با رجوع به بانک چک را نقد کند .
- چک تایید شده: شبیه چک عادی است با این تفاوت که بانک پرداخت وجه چک را تایید میکند.
- چک تضمین شده : چکی است که صدور آن توسط شخصی از بانک درخواست میشود بدین معنا که شخص تقاضا می کند و بانک چک را صادر میکند در واقع بانک هم صادر کننده و هم پرداخت کننده است.
- چک مسافرتی: چکی است که توسط بانک صادر میشود و مبلغ درج شده در آن در هریک از شعبه های بانک صادر کننده در کشور قابل پرداخت است مثلاً شعبه فرجام بانک ملی تهران چک مسافرتی صادر میکند دارنده چک می تواند در شعبه هرمز شهر خوزستان آن را نقد کند.
شرایط شکلی چک
- امضای صادر کننده
- نام صادر کننده چک که بنابر قانون صدور چک بانک‌ها مکلفند بر روی کلیه برگ‌های چک نام و نام خانوادگی صاحب حساب را بنویسند.
- مبلغ چک
- تاریخ سررسید چک( تاریخی که چک باید پرداخت شود)
- نام و نام خانوادگی و کد ملی شخص یا اگر شرکت دارنده چک است شناسه ملی شرکت نوشته شود.
و در انتها چک حتما باید توسط صادر کننده در سامانه ثبت چک صیادی ثبت گردد. مبلغ چک ممکن است پول قانونی کشور یعنی ریال یا ارز خارجی مثل دلار یا پوند باشد که اگر مبلغ چک پول خارجی نوشته شده باشد، در صورتی قابل پرداخت است که حساب جاری شخص در بانک یک حساب ارزی از همان نوع پولی باشد که در چک نوشته شده است.
شیوه پرداخت مبلغ چک توسط بانک
در این خصوص توجه داشته باشید که دارنده چکی که مبلغ آن را دریافت میکند باید پشت چک را امضا یا مهر کند حتی اگر در وجه حامل باشد. در وجه حامل بدین معنا که در قسمتی که باید مشخصات دارنده چک ذکر شود نام و نام خانوادگی یا مشخصات آن شرکت یا شخص نوشته میشود.
وقتی که نوشته میشود در وجه حامل و چک را به بانک تحویل می‌دهند که چک پرداخت شود فقط کافیست که پشت چک مشخصات آن کسی که چک را در دست دارد نوشته شود تا در حساب او پول پرداخت گردد.
بانک مکلف است به محض مراجعه دارنده چک هویت کامل او را در پشت چک با ذکر تاریخ بنویسد و در صورت عدم مطابقت امضا یا قلم خوردگی در متن چک یا اختلاف در مندرجات چک و امثال آن بانک از پرداخت وجه چک خودداری میکند.
عدم موجودی کافی برای پرداخت چک
در صورت نداشتن موجودی کافی یا کم بودن موجودی در حساب بانکی صادر کننده چک یا اگر وجه چک به هر دلیلی مانند خط خوردگی یا عدم مطابقت امضا پرداخت نشود بانک گواهی نامه ای به نام گواهی عدم پرداخت صادر میکند و به دارنده چک تحویل می‌دهد که در این گواهینامه باید موارد ذیل نوشته شده باشد:
- مشخصات چک
- هویت و نشانی کامل صادر کننده
- نام و نام خانوادگی و نشانی کامل دارنده چک
- علت یا علل عدم پرداخت مثل عدم موجودی عدم مطابقت امضا مغایرت مندرجات و غیر
- مطابقت یا عدم مطابقت امضای صادر کننده چک با نمونه امضای موجود در بانک.
- تکلیف چک در صورت کسر موجودی
اگر موجودی حساب صادر کننده چک کمتر از مبلغ نوشته شده در چک باشد دارنده چک می‌تواند همین مبلغ را دریافت کند و بابت کم بودن موجودی گواهی عدم پرداخت دریافت کند و یا می‌تواند هیچ بخشی از مبلغ را دریافت نکند و بابت کل مبلغ چک گواهی عدم پرداخت دریافت کند.
سوالات متداول
آیا آدرس صادر کننده که در گواهی عدم پرداخت نوشته شده است صرف نظر از حضور یا عدم حضور صادر کننده در آدرس مزبور برای ابلاغ اوراق قضایی جهت طرح دعوای حقوقی یا شکایت کیفری علیه نام برده کافی است یا خیر؟
در این خصوص توجه داشته باشید که این آدرس برای طرح شکایت کیفری نسبت به جرم صدور چک بلامحل کافی است و اگر صادر کننده در آن آدرس شناخته نشود یا چنین آدرسی وجود نداشته باشد گواهی مامور ابلاغ به منزله ابلاغ اوراق قضایی به صادر کننده چک است و نیاز به نشر آگهی در روزنامه کثیرالانتشار نیست
برای طرح دعوای حقوقی این آدرس کافی نیست یعنی اگر خواهان آدرس نوشته شده در گواهی عدم پرداخت را در دادخواست نوشته باشد و آدرس نوشته شده نادرست باشد این آدرس کفایت نمی‌کند و و نیاز به نشر آگهی در روزنامه کثیرالانتشار می‌باشد.
اگر مدیر شرکتی اقدام به صدور چکی از حساب شرکت کرده باشد دارنده چک علیه چه اشخاصی می‌تواند دعوای حقوقی یا شکایت کیفری طرح کند؟
مدیر شرکت نماینده شرکت محسوب میشود از همین رو برای اقامه دعوای حقوقی شرکت و مدیر یا مدیران امضا کننده چک هر دو با هم مسئولیت تضامنی (مسئولیت یکسان )دارند و می‌توان علیه هر دو اقامه دعوا کرد و برای طرح شکایت کیفری فقط می‌توان علیه مدیر یا مدیران امضا کننده چک اقدام کرد