اوراق مشارکت اوراقی هستند که به موجب آن شخص سرمایه‌گذار بخشی از سرمایه مورد نیاز سرمایه پذیر را برای اجرای پروژه‌هایش تامین می‌کند و بر اساس توافق طرفین در سود و زیان آن شریک می‌شود و در پایان هر دوره مالی پس از کسر هزینه‌ها سود به دست آمده بر حسب نسبت‌هایی که در قرارداد توافق شده بین صاحب سرمایه (سرمایه‌گذار) و عامل اقتصادی (سرمایه‌پذیر) تقسیم می‌شود می‌توان این اوراق را در شمار اسناد تجاری به معنای عام کلمه در نظر گرفت قانون حاکم بر اوراق مشارکت قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت مصوب سال ۱۳۷۶ است که در این مقاله به شرایط صدور اوراق مشارکت و اینکه چه ارگانها و سازمانها و شرکت‌هایی می‌تواند این اوراق را صادر کنند میپردازیم
اشخاص مجاز به صدور اوراق مشارکت
اشخاص حقوقی زیر مجاز به صدور اوراق مشارکت هستند
- دولت
- شرکت‌های دولتی
- شهرداری‌ها سایر موسسه‌ها
- نهادهای عمومی غیر دولتی
- موسسه‌های عام المنفعه
- شرکت‌های وابسته به هر یک از دستگاه‌های فوق
- شرکت‌های سهامی عام و سهامی خاص
- شرکت‌های تعاونی تولید
تفاوت‌های اوراق قرضه و اوراق مشارکت تفاوت‌های این دو از قرار زیر است
اوراق قرضه ریشه در عقد قرض با بهره معین و ثابت دارد و از همین رو توسط شورای نگهبان ربوی شناخته شده‌اند اما اوراق مشارکت ریشه در عقد مشارکت مدنی با سود علی الحساب دارند
در اوراق قرضه نرخ بهره ثابت است اما در اوراق مشارکت نرخ سود علی الحساب است
اوراق قرضه تا قبل از ابطال فقط در شرکت‌های سهامی عام قابل صدور بودند اما اوراق مشارکت همانطور که مشاهده شد محدود به شرکت‌های سهامی عام نیستند و توسط اشخاص حقوقی فوق قابل صدور هستند
موارد صدور اوراق مشارکت
اوراق مشارکت برای مصارف زیر قابل صدور است
- طرح‌های عمرانی انتفاعی دولت که در قوانین بودجه سالانه کل کشور مندرج است که در این خصوص باید به این نکات توجه داشت که تشخیص انتفاعی بودن طرح‌های عمرانی دولت با رعایت تعریف قانونی طرح انتفاعی به عهده هیئتی مرکب از نمایندگان وزارت امور اقتصادی و دارایی سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است
- انتشار اوراق مشارکت از طرف دولت صرفاً برای تامین منابع مالی مورد نیاز جهت اجرای طرح‌های عمرانی انتفاعی دولت به میزانی که در قوانین بودجه سالانه کل کشور پیش بینی می‌شود مجاز است
- طرح‌های سودآور تولیدی و ساختمانی و خدماتی
- مصرف وجوه حاصل از واگذاری اوراق مشارکت در غیر اجرای طرح‌های مربوط در حکم تصرف غیرقانونی در وجوه و اموال عمومی محسوب می‌شود
اوصاف اوراق مشارکت
اوصاف این اوراق را می‌توان به شرح زیر برشمرد
- اوراق مشارکت در شمار اوراق بهادار هستند
- ممکن است مانند سهام با نام یا بی‌نام باشند
- دارای قیمت اسمی مشخص هستند به این معنی که هر یک از اوراق قیمت تعیین شده‌ای دارند
- دارای مدت معین سررسید معین هستند
- دارندگان این اوراق به نسبت قیمت اسمی اوراق خریداری شده و مدت زمان مشارکت در سود حاصل از اجرای طرح مربوطه شریک خواهند بود بنابراین دارندگان این اوراق در کل سود شرکت شریک نیستند بلکه صرفاً در سود همان طرح خاصی که اوراق برای آن طرح صادر شده است شریک هستند
- دارندگان این اوراق در شمال شرکای شرکت تلقی نمی‌شوند بلکه به صورت موردی در پروژه‌های شرکت شریکند
شرایط صدور اوراق مشارکت توسط دولت
اگر دولت بخواهد اوراق مشارکت منتشر کند باید قواعد زیر را رعایت کند
- انتشار اوراق مشارکت از طرف دولت صرفاً برای تامین منابع مالی مورد نیاز جهت اجرای طرح‌های عمرانی انتفاعی دولت مجاز است
- صدور اوراق مشارکت به میزانی مجاز است که در قوانین بودجه سالانه کل کشور پیش بینی می‌شود
- تضمین بازپرداخت اصل و سود علی الحساب و سود تحقق یافته این قبیل اوراق توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی به عمل خواهد آمد
شرایط صدور اوراق مشارکت
به غیر از دولت اگر سایر دستگاه‌های مجاز (شرکت‌های دولتی شهرداری‌ها موسسات عمومی غیردولتی موسسات عام المنفعه شرکت‌های وابسته به دستگاه‌های مذکور شرکت‌های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی تولیدی) بخواهند اوراق مشارکت منتشر کنند باید قواعد زیر را رعایت کنند
در شرکت‌های دولتی انتشار اوراق مشارکت باید به تصویب مجمع عمومی یا شورای عالی شرکت‌های مربوطه برسد
حداکثر میزان اوراق مشارکت قابل انتشار در دستگاه‌های فوق در هر سال با توجه به سیاست‌های پولی و مالی کشور توسط شورای پول و اعتبار تعیین و اعلام می‌شود
سازمان بورس و اوراق بهادار طرح مشمول اوراق مشارکت را بررسی کرده و در صورتی که دارای توجیهات کامل اقتصادی فنی و مالی باشد پس از ارائه تضمین کافی توسط موسسه و یا شرکت متقاضی به بانک عامل مجوز انتشار اوراق مشارکت را به میزان لازم صادر خواهد کرد
اقسام اوراق مشارکت
اوراق مشارکت ساده
اوراقی هستند که دارنده آن در زمان سررسید صرفاً اصل مبلغ و سود آن را دریافت می‌کند
اوراق مشارکت مرکب
اوراق مشارکت مرکب فقط در شرکت‌های سهامی عام قابل صدورند و خود به دو نوع تقسیم می‌شوند
اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام
برای صدور این اوراق مجمع عمومی فوق العاده خود سرمایه شرکت را افزایش نمی‌دهد بلکه صرفاً اجازه آن را به هیئت مدیره می‌دهد تا هیئت مدیره بتواند در پایان مهلت اوراق مشارکت معادل اوراق مشارکتی که دارندگان آنها مایل باشند اقدام به افزایش سرمایه دهد و سهم جدید صادر کند و سهام صادر شده را به دارندگان اوراق مشارکت تخصیص دهد
اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام
برای صدور این اوراق مجمع عمومی فوق العاده خود سرمایه شرکت را به مبلغی حداقل به میزان اوراق مشارکت افزایش می‌دهد که این افزایش سرمایه موقتاً توسط یک یا چند بانک یا موسسه مالی و اعتباری پذیره‌نویسی می‌شود تا دارنده ورقه مشارکت بتواند تا قبل از سررسید آن اقدام به تعویض ورقه مشارکت با سهم نماید
شیوه نقل و انتقال اوراق مشارکت
این اوراق قابل انتقال قهری به واسطه ارث و انتقال ارادی به موجب قرارداد هستند خرید و فروش این اوراق به دو طریق امکان‌پذیر است
به نحو مستقیم بین فروشنده و خریدار
از طریق بورس اوراق بهادار
سوالات متداول
آیا اوراق مشارکت از طریق ارث قابل نقل و انتقال می‌باشد؟
بله یکی از ویژگی‌های اوراق مشارکت این است که از طریق ارث منتقل می‌شود
آیا شرکت تعاونی مصرفی می‌تواند اوراق مشارکت صادر کند؟
خیر قانونگذار فقط شرکت‌های تعاونی تولیدی را مجاز به انتشار و صدور اوراق مشارکت نموده است