عقد بیع یکی از عقود قانون مدنی می‌باشد که بین عامه افراد یک جامعه بسیار پرکاربرد می‌باشد که لازم است با عقد بیع آشنا شویم اوصاف عقد بیع و شرایطی که برای این عقد در نظر گرفته شده است را بدانیم و ما در این مقاله به تعریف و توضیح این عقد بسیار مهم می‌پردازیم.
تعریف عقد بیع
بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم یعنی به تحویل دادن یک عین مانند خانه ملک ماشین لباس و هر آنچه که قابلیت به فروش رساندن را دارد در برابر گرفتن یک مبلغ معینی پول به عین فروخته شده مبیع و به عوضی که بابت فروش مال از خریدار دریافت میشود ثمن می‌گوییم برای تشخیص اینکه کدام یک از عوضین ثمن و کدام یک مبیع است باید به قصد مشترک طرفین مراجعه کنیم که کدام مال محوریت دارد آن عوضی که محوریت دارد مبیع است .
اوصاف عقد بیع
اوصاف عقد بیع به قرار زیر است
- عقدی لازم است یعنی زمانی که منعقد شود نمی‌توان آن را بر هم زد مگر به موجب خیاراتی که وجود دارد
- عقد معوض است به این معنی که در این عقد مالی به نام عین در برابر دریافت مالی به نام ثمن رد و بدل میشود
- باید توجه داشت که در عقد بین مبیع باید حتماً عین باشد و نمی‌تواند دین منفعت یا حقوق مالی باشد اما در خصوص ثمن چنین محدودیتی وجود ندارد بنابراین لازم نیست ثمن عین باشد بلکه می‌تواند یک حق مالی یا دین باشد مبیع می‌تواند یک عین معین باشد یا کلی در معین باشد یعنی یک نمونه در نمونه‌های زیاد باشد یا به صورت کلی باشد
- اگر تعیین مقدار ثمن به ثالث واگذار شود یعنی هم بایع( فروشنده ) و هم مشتری هر دو به ثالث وکالت دهند که ثمن را تعیین کند در این صورت ثالث نماینده طرفین است و عقد با ایرادی مواجه نیست اما بعد از تعیین آخرین رکن بیع یعنی بعد از آنکه ثالث ثمن را تعیین نماید عقد منعقد میشود
مقایسه بیع با اجاره
همانطور که گفتیم تملیک عین به عوض معلوم است اما اجاره تملیک منفعت به عوض معلوم می‌باشد یعنی در عقد اجاره مالک اجازه استفاده از منفعت ملک خود را در برابر دریافت وجه معینی به مستاجر می‌دهد
مقایسه بیع با قرض
در بیع عوض معلوم است و در زمان انعقاد عقد باید نسبت به ثمن تراضی شود اما قرض تملیک عین است با این توافق که هر زمانی قرض دهنده به قرض گیرنده مراجعه کند قرض گیرنده باید مثل آن مال یا قیمت روز را بپردازد
مقایسه بیع با وعده دو طرفه بیع یعنی قولنامه و پیش قرارداد
- قولنامه یک قرارداد عهدی است و هر دو طرف را متعهد می‌کند که قرارداد خاصی را بنویسند، در این خصوص باید توجه داشت که اگر یکی از طرفین به تعهد خود عمل نکند دیگری می‌تواند الزام او را به انجام تعهد بخواهد
- در مبایعه نامه نقل و انتقال صورت می‌گیرد اما در قولنامه بیعی صورت نگرفته بلکه طرفین متعهد شدند در آینده بیعی را منعقد کنند
- قولنامه نیز مانند عقد بیع لازم است و قابل فسخ نیست و در صورت فوت یا حجر هر یک از طرفین به قوت خود باقی می‌ماند هر یک از طرفین هم که حاضر به اجرای تعهد خود نشود طرف دیگر می‌تواند الزام او را بخواهد
بیع صرف
بیع صرف، بیعی است که در آن هم مبیع و هم ثمن طلا و نقره است یعنی فروش طلا به طلا یا نقره و فروش نقره به نقره یا طلا این عقد دارای اوصاف زیر است
- اینکه طلا یا نقره موضوع بیع صرف مسکوک باشد یا غیر مذکوک تفاوتی ندارد بنابراین فروش ظروف نقره به سکه طلا از مصادیق بیع صرف است. مسکوک به معنای سکه یا پول فلزی می‌باشد و به طلایی که به صورت سکه ضرب نشده باشد غیر مسکوک می‌گویند
- در بیع صرف قبض و اقباض یعنی تحویل دادن و گرفتن هم مبیع و هم ثمن شرط صحت عقد است لازم نیست که قبض و اقباض مبیع و ثمن در بیع صرف در مجلس عقد صورت گیرد بلکه صرفاً لازم است که بین قبض و اقباض و ایجاب و قبول توالی عرفی برقرار باشد یعنی خیلی مدت‌دار نباشد
اختیار انعقاد بیع
شخصی که اهلیت انعقاد معامله را دارد اما معامله او ممکن است موجب ضرر دیگران باشد چنین شخصی فاقد اختیار معامله است عدم اختیار در مواردی موجب بطلان و در مواردی موجب عدم نفوذ معامله میشود
- معاملات اشخاص ورشکسته به دلیل عدم اختیار باطل است
- معاملات فضولی به دلیل عدم اختیار غیر نافذ است
- معاملات اموال توقیف شده به دلیل عدم اختیار باطل است
اقسام بیع
نسبت به زمان تحویل عوضین بیع از این نظر به چهار دسته تقسیم میشود
- بیع حال نقدی بیعی که مبیع و ثمن آن حال است اصل بر حال بودن است یعنی در صورت اطلاق بیع آن را نقدی می‌دانیم
- بیع سلم (سلف) بیعی که تسلیم ثمن در آن حال است اما مبیع آن کلی و موجل است یعنی تحویل مبیع زماندار است در آینده تحویل داده میشود
- بیع نسیه بیعی که تسلیم مبیع در آن حال است یعنی کالا را دریافت می‌کند اما هزینه آن ثمن را در آینده پرداخت می‌کند
- بیع کاری به کالی بیعی که هم مبیع و هم ثمن آن کلی و موجل می‌باشد
اثر اصلی و مستقیم بیع هم اثر اصلی و هم اثر مستقیم بیع تملیک مال است اثر اصلی عقد بیع تملیک مال است زیرا هدف اصلی و نهایی طرفین است و اثر مستقیم بیع نیز تملیک مال است زیرا فوراً و به محض انعقاد عقد بیع حاصل میشود از آنجا که عقد بیع یکی از عقود بسیار پرکاربرد می‌باشد حقوق مدنی در در مبحثی جداگانه به عقد بیع پرداخته است و کلیه شروط و خیاراتی که باعث فسخ این عقد میشود را بیان نموده است که در این مقاله تا آنجایی که توانستیم به توضیح عقد بیع برای شما عزیزان پرداختیم
سوالات متداول
در بیع صرف انتقال مالکیت از چه زمانی است؟
از زمان قبض (گرفتن) است چون قبض شرط صحت بیع صرف است و تا زمانی که قبض محقق نشده باشد هنوز عقد بیعی منعقد نشده است.
آیا در عقد بین مبیع حتماً باید یک عین مشخص شده باشد؟
خیر مبیع ممکن است یک عین کلی باشد