چگونگی صدور حکم ورشکستگی شرایط خاص و ویژه خود را دارد که در قانون تجارت بیان گردیده است و در این مقاله به تعریف و توضیح این مورد می‌پردازیم در ابتدا لازم است که با ورشکستگی آشنا شویم
تعریف ورشکستگی
اگر تاجر اعم از آنکه شخص حقیقی باشد یا شخص حقوقی مثلاً شرکت تجاری، در پرداخت وجوهی که بر عهده اوست دچار توقف شود و به واسطه این توقف و به منظور حفظ حقوق طلبکارانش از تصرف در اموال خود ممنوع شود به چنین حالتی که تاجر از تصرف در اموال خود منع می‌شود ورشکستگی میگویند و پس از صدور حکم ورشکستگی قواعد خاص و ورشکستگی بر اموال و مطالبات و دیون تاجر ورشکسته و تصفیه دیون او حکومت می‌کند
شرایط حکم ورشکستگی
در مورد حکم ورشکستگی توجه داشته باشید که صدور آن منوط به دو شرط است
- تاجر بودن مدیون این حکم در مورد تجار صادر می‌شود و در مورد اشخاص غیر تاجر علی‌الاصول موضوعیت ندارد.
- توقف مدیون حکم ورشکستگی به واسطه توقف تاجر در پرداخت دیون حاصل می‌شود اعم از آنکه این دیون مربوط به معاملات تجاری او یا مربوط به معاملات غیر تجاری او باشد
اوصاف توقف
توقف تاجر در پرداخت دیون در صورتی موجب صدور حکم ورشکستگی است که دارای اوصاف زیر باشد
- حکم ورشکستگی به صرف ناتوانی تاجر در پرداخت وجوه صادر می‌شود به عبارت دیگر لازم نیست که اموال تاجر از دارایی او کمتر باشد ممکن است اموال شخصی او از دارایی‌اش بیشتر باشد اما به دلیل عدم دسترسی به اموال مانند در رهن بودن اموال یا بازداشت اموال نتواند از آن اموال برای پرداخت دیون خود استفاده کند همچنین ممکن است اموال شخصی او از دارایی‌اش کمتر باشد اما به دلیل برخورداری از اعتبار بتواند به منابع مالی جدید دست پیدا کند و بیرون خود را بپردازد
- توقف باید ماندگار باشد یک توقف گذرا و مقطعی که به موجب تغییر شرایط اقتصادی یا حجم بالای مبادلات و دیون ممکن است برای مدت کوتاهی اتفاق بیفتد و بعد از مدتی نیز برطرف شود موجب صدور حکم ورشکستگی نیست بلکه توقف باید ماندگار و اساسی باشد
مشخصات دیون موضوع ورشکستگی
مشخصات دیونی که توقف در آن موجب ورشکستگی است به شرح زیر است
- حکم ورشکستگی به واسطه توقف در پرداخت دیون پولی تاجر که بر عهده اوست حاصل می‌شود و در صورت توقف در اجرای سایر تعهدات مالی غیر پولی حکم ورشکستگی او صادر نمی‌شود طلبکارانی که دارای مطالبات پولی هستند در صف طلبکاران داخل می‌شوند نه اشخاصی که تا نسبت به آنها سایر تعهدات را دارد
- بدیهی است که توقف در پرداخت وجوهی که مورد پرداخت آن رسیده موجب ورشکستگی است یعنی وجوهی که حال و قطعی است
- تفاوتی ندارد که وجوهی که تاجر در پرداخت آن دچار توقف شده وجه رایج یا ارز خارجی باشد
- این که منشا دین اعمال تجاری تاجر باشد یا معاملات مدنی او تفاوتی ندارد توقف در پرداخت وجوه موجب ورشکستگی است چه این وجوه ناشی از معاملات تجاری باشد و چه ناشی از معاملات مدنی باشد
صدور حکم ورشکستگی برای تاجر متوفی
حکم ورشکستگی نسبت به تاجر متوفی با جمع شرایط زیر قابل صدور است
- حین الفوت در حال توقف بوده باشد این حکم تا یک سال پس از فوت قابل صدور است توجه داشته باشیم که منظور حکم بدوی است یعنی حکم بدوی ورشکستگی این تاجر تا یک سال بعد از فوت او قابل صدور است ممکن است از حکم تجدید نظرخواهی شود و حکم قطعی بعد از این مدت یک ساله صادر شود
- طبق ماده ۲۷۴ قانون امور حسبی اگر متوفی تاجر باشد چه حکم ورشکستگی او صادر شده باشد یا نشده باشد تصفیه ترکه او در هر صورت تابع مقررات تصفیه امور ورشکستگی است یعنی در صورت عدم کفایت ترکه برای همه دیون باید ترکه به نسبت سهم طلبکاران بین ایشان تقسیم شود ممکن است با وجود این ماده به نظر برسد که حکم ورشکستگی نسبت به تاجر متوفی چندان کاربردی ندارد اما این تلقی اشتباه است زیرا حکم ورشکستگی علاوه بر تقسیم اموال به نسبت سهم طلبکاران دارای آثار دیگری نیز هست برای مثال موجب می‌شود که برخی از معاملات که تاجر بعد از تاریخ توقف منعقد کرده باطل شود
- اگر نسبت به شخصی حکم ورشکستگی صادر شده باشد و او بعد از صدور حکم فوت کند خللی به فرایند تصفیه وارد نمی‌شود و تصفیه طبق همان قواعد تصفیه ورشکستگی ادامه می‌یابد
صدور حکم ورشکستگی برای شرکت منحل شده
- بعد از انحلال نیز تا قبل از ختم تصفیه می‌توان حکم ورشکستگی شرکت را صادر کرد زیرا تا قبل از ختم تصفیه شخصیت حقوقی شرکت باقی است
- در صورت انحلال شرکت بعد از ختم تصفیه صدور حکم ورشکستگی ممکن نیست متقاضیان حکم ورشکستگی حکم ورشکستگی تاجر بنا بر تقاضای یکی از اشخاص زیر صادر می‌شود
- بر حسب اظهار خود تاجر
- به موجب تقاضای یک یا چند نفر از طلبکارها که در این خصوص باید توجه داشت چون ورشکستگی ناشی از توقف در پرداخت دیون پولی است فقط بستانکاران پولی می‌توانند تقاضای ورشکستگی نمایند نه بستانکارانی که طلب آنها به شکل پول نیست
- بستانکاران پولی در صورتی می‌توانند تقاضای صدور حکم ورشکستگی نمایند که طلب آنها حال و قطعی باشد زیرا اگر طلب آنها موجل باشد هنوز موعد پرداخت آن فرا نرسیده است که توقف در پرداخت آن قابل تصور باشد
- تفاوتی ندارد که طلب آنها ناظر به پول رایج کشور یا ارز خارجی باشد
- بر حسب تقاضای دادستان در این خصوص باید توجه داشت که منظور دادستان محل اقامت تاجر است
تکلیف تاجر در اعلام ورشکستگی
نه تنها تاجر متوقف می‌تواند صدور حکم ورشکستگی خود را از دادگاه درخواست کند بلکه ملزم است ظرف سه روز از تاریخ اتفاق افتادن توقف در پرداخت دیونش توقف خود را به دادگاه عمومی محل اقامت خود اظهار کند، مبدا این مهلت سه روز به محض وقوع توقف برای تاجر است. علاوه بر این تاجر باید صورت حساب دارایی و کلیه دفاتر تجارتی خود را به دفتر دادگاه مزبور تسلیم کند صورتحساب دارایی‌های تاجر ورشکسته باید حاوی اطلاعات زیر باشد
- تعداد و محاسبه کلیه اموال منقول و غیرمنقول تاجر متوقف به طور مشروح
- صورت کلیه قروض و مطالبات
- صورت نفع و ضرر و صورت مخارج شخصی
- در صورت توقف شرکت‌هایی که دارای شرکای ضامن هستند یعنی شرکت‌های تضامنی مختلط یا نسبی اسامی و اقامتگاه کلیه شرکای ضامن نیز باید ضمیمه شود
اگر تاجر هر یک از تکالیف مقرر در هر یک از بندهای فوق را انجام نداده باشد دادگاه باید در ضمن حکم ورشکستگی دستور بازداشت تاجر را هم صادر کند
اگر تاجر به تکلیف مقرر در بند اول عمل نکرده باشد یعنی ظرف سه روز توقف خود را به دادگاه اعلام نکرده باشد ممکن است محکوم به جرم ورشکستگی به تقصیر شود دادگاه در صدور حکم ورشکستگی به تقصیر مختار است.
حکم ورشکستگی علاوه بر ابلاغ باید مفاد آن اعلان شود یعنی حکم ورشکستگی باید از طریق یک از روزنامه‌های کثیرالانتشار آگهی شود.
سوالات متداول
آیا حکم ورشکستگی قابلیت اعتراض دارد؟
بله حکم برشکستگی در همان دادگاه صادر کننده رای قابل اعتراض است
بعد از صدور حکم ورشکستگی چه مراحلی اجرا می‌گردد؟
مهر و موم اموال و صورت برداری از آنها و توقف تاجر ورشکسته و فروش اموال ورشکسته و وصول مطالبات او همچنین توزیع وجوه حاصل از فروش اموال تاجر بین طلبکاران آن