دخالت دادگاه در داوری قبل از شروع و در جریان داوری پس از رجوع هر یک از طرفین موافقتنامه داوری به داور این احتمال وجود دارد که یکی از طرفین در عین حال دعوای موضوع موافقتنامه داوری را به در دادگاه اقامه نماید و دادگاه طبق ماده ۳ قانون آیین دادرسی مدنی مکلف است به دعوا رسیدگی کند، در این مقاله به مواردی که دادگاه در داوری مداخله می‌کند می‌پردازیم.
داوری
داوری حل و فصل اختلاف توسط شخص یا اشخاص ثالثی است که صلاحیت خود را برای رسیدگی به اختلاف از قرارداد خصوصی فی مابین طرفین اختلاف کسب می‌کند این شخص یا اشخاص ثالث داور یا داوران نامیده می‌شود
دخالت دادگاه در داوری
طبق ماده ۴۶۱ قانون آیین دادرسی مدنی هرگاه نسبت به اصل معامله یا قرارداد راجع به داوری بین طرفین اختلافی باشد دادگاه ابتدا به آن رسیدگی و اظهار نظر می‌نماید.
هرگاه بین طرفین نسبت به اصل معامله یا قرارداد داوری اختلاف وجود داشته باشد سه حالت زیر ممکن است پیش بیاید
تعیین داور مستلزم مراجعه به دادگاه نیست
این حالت در صورت متحقق است که در موافقتنامه داوری، داوران تعیین شده نسبت به رسیدگی و صدور رای اقدام می‌نماید در این حالت طرفی که اصل معامله یا قرارداد داوری را بی‌اعتبار می‌داند می‌تواند پس از صدور رای و ابلاغ آن به همین علت درخواست صدور حکم به بطلان رای داور نماید در این صورت دادگاه صالح به رسیدگی به صراحت ماده ۴۶۱ قانون آیین دادرسی مدنی ابتدا به اختلاف مزبور رسیدگی و پس از اظهار نظر نسبت به آن حکم ابطال رای را صادر و یا درخواست صدور حکم به بطلان رای داور را رد می‌نماید
تعیین داور مستلزم مراجعه به دادگاه است
این حالت در صورتی اتفاق می‌افتد که داوران در موافقتنامه داوری تعیین نشده‌اند و یکی از طرفین نیز تعیین داور خودداری می‌نماید و یا اگرچه داوران در موافقتنامه داوری تعیین شده‌اند اما نمی‌خواهند یا نمی‌توانند به عنوان داور رسیدگی نمایند در این حالت طرفی که نسبت به اصل معامله یا قرارداد داوری اعتراض داشته باشد از تعیین داور خودداری و طرف مقابل به وسیله اظهارنامه از او درخواست می‌نماید که در این خصوص اقدام کند چون مخاطب در پاسخ به اظهارنامه علی القاعده علت عدم تعیین داور را اعتراض خود به اصل معامله یا قرارداد داوری عنوان می‌نماید اظهار کننده ناچار می‌شود تعیین داور را از دادگاه درخواست نماید که در این صورت مکلف به تقدیم اظهارنامه ی فرستاده شده و پاسخ احتمالی طرف مقابل به آن می‌باشد دادگاه با آگاهی از اعتراض مزبور ابتدا نسبت به آن رسیدگی و در صورتی که نظر به رد اعتراض دهد به تعیین داور نیز اقدام می‌نماید
اقامه اصل دعوا در دادگاه
در این حالت یکی از طرفین با بی‌اعتبار دانستن اصل معامله یا قرارداد داوری از رجوع به داوری خودداری نموده و اصل دعوا را برای رسیدگی و صدور رای در دادگاه اقامه می‌نماید در این حالت خوانده دعوا با استناد به موافقتنامه داوری نسبت به رسیدگی به دعوا در دادگاه ایراد می‌نماید در این صورت نیز دادگاه در پذیرش یا رد ایراد ابتدا نسبت به اعتبار یا بی‌اعتباری اصل معامله و یا قرارداد داوری رسیدگی و پس از اظهار نظر در این خصوص ایراد خوانده را پذیرفته و قرار عدم استماع صادر و یا ایراد را مردود و به دعوا رسیدگی می‌کند
طرح دعوا در دادگاه علی رغم انعقاد موافقتنامه داوری
سوال آن است که اگر علی رغم آنکه در خصوص موضوعی موافقتنامه داوری وجود دارد یکی از طرفین در دادگاه طرح دعوا کند تکلیف چیست
در این خصوص دو نظر وجود دارد
- برخی از نویسندگان اعتقاد دارند که دادگاه باید قرار عدم استماع دعوا صادر کند چه خوانده دعوا در خصوص وجود موافقتنامه داوری ایراد کرده باشد و چه ایراد نکرده باشد
- برخی از نویسندگان اعتقاد دارند که دادگاه باید به دعوا رسیدگی کند مگر آنکه خوانده تا پایان جلسه اول نسبت به وجود موافقتنامه داوری ایراد کند توجه داشته باشید که اگر علی رغم وجود موافقتنامه داوری دعوایی در دادگاه طرح شود و خوانده در جلسه اول دادرسی به این امر ایراد کند ولی علی رغم ایراد خوانده دادگاه به اصل دعوا رسیدگی کنار در این صورت این امر می‌تواند در مرحله تجدید نظرخواهی یا فرجام خواهی موجب نقض رای جهت ارجاع پرونده به داوری شود
احکام جهات اعتراض به رای داور
دادگاه در مقام رسیدگی به اعتراض به جهاتی که در دادخواست ابطال رای داور درج نشده نیز توجه و رسیدگی می‌کند به عبارت دیگر اگر معترض اعتراض خود را به پاره‌ای از جهات مستند کرده باشد دادگاه سایر جهات بطلان رای داور نیز رسیدگی می‌کند
جهات ابطال رای داور
که در ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی ذکر شده حصری نیست و دادگاه می‌تواند به استناد سایر جهاتی غیر از جهات مذکور در قانون رای داور را باطل بدانند برای مثال اگر رای داوری در جلسه صادر شده باشد که یکی از داوران در آن جلسه دعوت نشده نیز باید رای داور را باطل دانست هرچند که این امر در شمار جهات مصرح در ماده ۴۸۹ نیست
رسیدگی به اختلاف موضوع داوری پس از ابطال رای داور
سوال آن است که در صورت ابطال رای داور رسیدگی به اختلافی که موضوع داوری بوده به چه نحو به عمل می‌آید در این خصوص باید توجه داشت که
اگر موضوع اختلاف در دادگاه مطرح بوده و دادگاه به دلیل ارجاع امر به داوری رسیدگی خود را متوقف کرده باشد پس از ابطال رای داور و قطعیت حکمی که مبنی بر ابطال رای داور صادر شده دادگاه رسیدگی خود را ادامه می‌دهد
اگر موضوع اختلاف در دادگاه مطرح نبوده بلکه ابتدای به ساکن در داوری طرح شده باشد که معمولا نیز چنین است پس از ابطال رای داور هر یک از طرفین که مایل باشد می‌تواند برای رسیدگی به اصل اختلاف در دادگاه با تقویم دادخواست طرح دعوا کند چرا که از یک طرف پس از صدور رای داور داوری نسبت به موضوع مورد اختلاف خاتمه می‌یابد و از طرف دیگر با ابطال رای داور برای رسیدگی به اختلاف طرفین چاره‌ای جز مراجعه به دادگاه نیست
سوالات متداول
دادگاه یک کارشناس رسمی دادگستری را به عنوان داور پرونده ای برگزیده است آیا کارشناس مزبور مکلف به داوری است یا خیر؟
شخص کارشناس اگر به کارشناسی برگزیده شود جز در صورت وجود عذر موجه مکلف به انجام کارشناسی است اما قبول داوری امری اختیاری است
در صورت بطلان داوری آیا دادگاه می‌تواند وارد دعوا شود؟
بله در صورت اقامه دعوا در دادگاه دادگاه مکلف رسیدگی است