تفاوت عقد معلق و عقد منجر

عقد معلق و عقد منجز از انواع عقود در حقوق ایران می‌باشند که در این مقاله به توضیح این دو نوع عقد می‌پردازیم

تعریف عقد

عمل حقوقی است که به واسطه اراده حداقل دو طرف تشکیل می‌شود، یعنی به واسطه تراضی طرفینی که رضایتشان با هم گره می‌خورد مانند بیع، اجاره و صلح به عبارت دیگر عقد تراضی دو یا چند اراده جهت ایجاد اثر حقوقی است

تقسیم بندی عقود از حیث منجز و معلق در ایجاد آثار عقد

عقود از این حیث که آثار آنها منجزاً پس از انعقاد عقد حاصل می‌شود یا آنکه حصول آثار آنها معلق به شرایط خاصی باشد به دو دسته تقسیم می‌شوند عقد منجز و عقد معلق

عقد منجز

عقدی که آثار آن بر حسب انشا موقوف به امر دیگری نیست یعنی اثر عقد مانند تملیک مال یا ایجاد تعهد بعد از آنکه عقد منعقد گردید بلافاصله حاصل می‌شود به عبارت دیگر اثر حقوقی آن پس از توافق به وجود می‌آید مانند خانه‌ام را به شما فروختم

عقد معلق

عقدی که آثار آن بر حسب انشا موقوف به امر دیگری است یعنی اثر عقد مانند تملیک یک مال یا ایجاد تعهد بعد از آن که عقد منعقد گردید حاصل نمی‌شود بلکه بین انعقاد عقد تا حصول آثار عقد مدتی فاصله واقع می‌شود و حصول اثر اصلی عقد منوط به وقوع شرطی شده است مانند این کتاب را به شما هبه کردم اگر در آزمون قبول شوید، در این خصوص اگر معلق علیه حاصل شود مالکیت به فعلیت می‌رسد و آثار عقد مترتب می‌شود، اگر معلق علیه حاصل نشود عقد باطل می‌شود و اثری بر جای نمی‌گذارد، در این مثال معلق علیه همان قبولی در آزمون می‌باشد یعنی شرطی که باعث می‌شود عقد به وقوع بپیوندد

معلق علیه

• آنچه که وقوع اثر عقد معلق بدان منوط شده معلق علیه نام دارد برای مثال در این عقد که خانه‌ام را به شما فروختم اگر فرزندم تا دو ماه دیگر از مسافرت برگردد برگشتن فرزند از مسافرت معلق علیه است
• معلق علیه باید یک امر خارجی باشد یا به عبارت دیگر جز شرایط صحت عقد نباشد برای مثال خانه‌ام را به شما فروشم اگر اهلیت انعقاد معامله را داشته باشم عقد معلق محسوب نمی‌شود زیرا اهلیت داشتن یک امر خارجی نیست بلکه جز شرایط صحت عقد است و اگر قرار باشد عقد منعقد شود طبیعتاً اهلیت باید موجود باشد
• معلق علیه باید راجع به آینده باشد نه راجع به گذشته
• معلق علیه باید عرفاً احتمالی باشد یعنی نه مسلم و حتمی باشد و نه محال و ممتنع باشد
• سایر شرایطی که بعضاً در خصوص اوصاف معلق علیه بیان شده است مانند اینکه معلق علیه باید امری مشروع باشد، خلاف مقتضای ذات عقد نباشد، موجب جهل عوضین نباشد و غیره
• اگر معلق علیه نامشروع باشد شرط باطل و مبطل عقد است، شرط نامشروع باطل است ولی مبطل عقد نیست

اقسام تعلیق عقد معلق

تعلیق صوری (ظاهری)

اگر قرارداد به شرایط صحت آن معلق شده باشد در واقع با یک تعلیق واقعی مواجه نیستیم این عقد اگرچه علی الظاهر معلق است اما در واقع منجز است بنابراین در ایقاعات که با یک اراده انشا می‌شود تعلیق را ندارد

تعلیق واقعی

همان تعلیقی است که از آن سخن گفتیم یعنی تعلیقی که به شرایط صحت عقد یا ایقاع نباشد

مدت تعلیق

• در تعلیق باید مدت تعلیق مشخص باشد در غیر این صورت شرط و حق به دلیل جهل به عوضین باطل است
• در تعلیق در منشا لازم نیست که مدتی برای معلق علیه تعیین شود یعنی بنابر نظر برخی حقوقدانان در تعلیق درمنشا ممکن است برای معلق علیه مدتی تعیین شود برای مثال چنین بیان کنیم که خانه‌ام را به تو فروختم اگر ظرف چهار ماه بتوانم خانه دیگری برای خودم خریداری کنم یا آنکه بدون مدت باشد برای مثال چنین بیان کنیم که خانه‌ام را به تو فروختم اگر بتوانم خانه‌ای برای خودم خریداری کنم البته بدیهی است که در حالت دوم با یک عقد مضر مواجهیم ولی با این وجود برخی از حقوقدانان را پذیرفته‌اند
• در تعلیق مدت‌دار، معلق علیه اگر در آن مدت مقرر حاصل شود موثر است و اگر بعد از آن پدید آید تاثیری ندارد به عبارت دیگر با انقضای مدت اگر معلق علیه حاصل نشده باشد عقد معلق منتفی است

اثرگذاری عقود معلق

در خصوص اثرگذاری عقود معلق نکات زیر قابل توجه است

• با حصول معلق علیه کلیه آثار عقد بر آن مترتب می‌شود
• اگر معلق علیه منتفی شود و معلوم شود که دیگر معلق علیه حاصل نمی‌شود عقد معلق باطل است برای مثال اگر در عقد معلق بیان شده باشد که خانه‌ام را به تو فروختم اگر پسرم به ایران بازگردد اما پس از مدتی پسر وی فوت کند معلق علیه منتفی می‌شود یا آنکه اگر در تعلیق مدت‌دار مدت تمام شود و معلق علیه حاصل نشود در این صورت عقد معلق باطل می‌شود یا به عبارت بهتر کاشف به عمل می‌آید که عقد معلق از ابتدا باطل بوده است
• درست است که در صورت حصول معلق علیه معلوم می‌شود که عقد از ابتدا صحیح بوده است ولی آثار عقد از زمان حصول معلقان علیه جاری می‌شود یعنی آثار عقل چه انتقال عین و چه انتقال منافع از زمان حصول معلق علیه جاری می‌شود با این وجود طرفین عقد معلق می‌توانند چنین توافق کنند که حصول معلق علیه اثرش نسبت به گذشته باشد یعنی پس از حصول معلق علیه کلیه آثار عقد از روز اول بر عقد حاکم باشد
• قبل از حصول معلق علیه آثار عقد اصلی جاری نمی‌شود اما عقد معلق در حدود مفاد خود اثر حقوقی ایجاد می‌کند و برای طرفین عقد حق دینی حاصل می‌شود
• تا قبل از حصول معلق علیه در بیع معلق مالکیت مبیع متعلق به فروشنده است و او می‌تواند هرگونه تصرف مادی یا حقوقی در مال بنماید البته با رعایت حقوق طرف مقابل یعنی مشتری برای مثال فروشنده می‌تواند مال را به سایرین اجاره دهد یا ودیعه دهد یا آن را مورد استفاده مادی قرار دهد البته فروشنده نمی‌تواند تصرفاتی کند که با حقوق مشتری در تعارض باشد برای مثال نمی‌تواند مجدداً آن مال را بفروشد یا تلف کند

سوالات متداول