وقف یکی از سنت‌ها و آیین‌های اسلام و قدیمی می‌باشد که در منابع فقهی درباره ثواب و اجرت آن بسیار صحبت شده است از منظر حقوقی وقف در قانون ایران جایگاه خاصی دارد به طوری که قانونگذار مبحثی را به وقف اختصاص داده است و در مورد وقف و شرایط و ارکان آن توضیح داده است و ما در این مقاله به تعریف و توضیح وقف و ارکان تشکیل دهنده آن می‌پردازیم.
تعریف وقف
طبق ماده ۵۵ قانون مدنی وقف عبارت است از حبس عین و تسبیل منفعت همانگونه که می‌بینید در این تعریف دو جز وجود دارد حبس عین به این معنی که مالکیت مال موقوفه از واقف (کسی که وقف کرده است ) سلب می‌شود و واقف و موقوف علیهم (کسانی که وقف به نفع آنان شده است ) هیچ یک مالک مالی نیستند و مال قابل نقل و انتقال معامله نیست. تسبیل منفعت یعنی منافع مال موقوفه در جهت خاصی که واقف تعیین کرده به مصرف می‌رسد.
شخصیت حقوقی مال موقوفه
در این خصوص باید توجه داشته باشید که طبق ماده ۳ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مال موقوفه چه وقف عام باشد یا وقف خاص و چه به ثبت رسیده باشد یا به ثبت نرسیده باشد دارای شخصیت حقوقی است. در موقوفات دارای متولی، متولی و در سایر موقوفات سازمان اوقاف و امور خیریه نماینده شخصیت حقوقی مال موقوفه و مدیر آن هستند
متولی یعنی شخصی که مسئول اداره مال مورد وقف می باشد.
اوصاف عقد وقف
اوصاف وقف از قرار زیر است
- عقد وقف از عقود مجانی است
- در شمار عقود لازم است یعنی بعد از وقف، واقف نمی‌تواند از وقف رجوع کند یا شخصی را از موقوف علیهم خارج کند یا شرایط وقف را تغییر دهد یا شخصی را داخل موقوف علیهم قرار دهد.
- عقد دائمی است یعنی مقید به زمان نیست و شرط موقت کردن آن هم باطل است و هم مبطل است یعنی این عقد را باطل می‌کند زیرا شرط خلاف مقتضای ذات عقد است یعنی ذات عقد وقف این است که همیشگی و به صورت دائمی است و موقت نیست و اگر این شرط شود که عقد وقف موقت باشد این شرط خلاف این عقد می‌باشد.
- در عقد وقت مانند سایر عقود مجانی علم اجمالی کفایت می‌کند یعنی لازم نیست که حتماً از همه چی عقد وقف آگاهی و علم داشته باشیم و در همین حد بدانیم که مثلاً واقف خانه‌ای را در حق شخص دیگری وقف کرده است کافی می‌باشد.
اقسام وقف
وقف از حیث موقوف علیهم یعنی اشخاصی که وقت به نفع آنها شده است به دو نوع تقسیم می‌شود
- وقف خاص موقوف علیهم آنها محصورند یعنی قابل شمارش هستند مثلاً وقف در حق دو نوه
- وقف عام وقفی است که موقوف علیهم آن غیر محصور باشد مانند وقف بر فقرا وقف بر جهت یا مصالح عامه باشد مانند وقف برای ساخت مسجد یا وقف برای درختکاری
ارکان عقد وقف
همونطور که بیان شد برای تشکیل عقد وقف یک سری ارکان وجود دارد که این ارکان عبارتند از
- ایجاب (یعنی پیشنهاد) و قبول و قبض مال موقوفه. حال در هر یک از وقف عام و خاص بررسی می‌کنیم که این پیشنهاد و قبول و قبض توسط چه اشخاصی باید صورت گیرد
- در وقف خاص ایجاب یا همون پیشنهاد با واقف است یعنی کسی که می‌خواهد وقفی را انجام دهد قبول و قبض نیز با طبقه اول موقوف علیهم است
- در وقف عام ایجاب با واقف است قبول با حاکم یا همان دادگاه است قبض در درجه اول با متولی و در درجه دوم اگر متولی نبود یا اقدام به قبض نکند،قبض با دادگاه است
متولی
متولی شخصی است که از سوی واقف برای اداره مال موقوفه تعیین می‌شود در خصوص متولی باید به موارد زیر توجه داشت
- متولی توسط واقف تعیین می‌شود
- متولی یا سازمان اوقاف باید مال موقوفه را در چهارچوب وقف نامه‌ای که واقف نوشته است اداره نماید و منافع مال موقوفه را در چارچوب وقف نامه مصرف نماید بنابراین باید به همان اراده واقف عمل نماید مگر آنکه عمل به خواسته واقف غیر ممکن یا نامشروع باشد
- واقف می‌تواند خود را به عنوان متولی تعیین نماید یا یکی از موقوف علیهم را به عنوان متولی قرار دهد
- واقف بعد از وقف حق نصب متولی تغییر متولی یا دخالت در کار او را دیگر ندارد مگر اینکه این حق را در ضمن عقد وقف برای خود شرط کرده باشد در غیر این صورت حق هیچگونه دخالتی ندارد
- اگر شخصی که واقف او را متولی قرار داده است تولیت یعنی همین سمت متولی را رد کند نمی‌تواند مجدداً تولیت را قبول کند و اگر ابتدا تولیت را قبول کند دیگر نمی‌تواند آن را رد کند
- حاکم یا واقف نمی‌توانند کسی را که در ضمن عقد وقف متولی قرار داده شده را عزل کنند مگر در صورتی که حق عزل در ضمن عقد وقف شرط شده باشد
تکلیف مال موقوفه در صورت عدم نصب متولی توسط واقف
- اگر واقف متولی تعیین نکرده باشد در وقف عام اداره مال موقوفه با ولی فقیه است که سازمان اوقاف و امور خیریه از جانب ولی فقیه عهده‌دار این وظیفه خواهد بود
- در وقف خاص خود موقوف علیهم ترتیب اداره را مشخص می‌کند و در صورت اختلاف اداره اوقاف برای اداره مال موقوفه متصدی و متولی انتخاب می‌کند
جهت مصرف در وقف
منظور از جهت مصرفی است که واقف تعیین کرده تا مال موقوفه در آن مسیر صرف شود مانند استفاده از منافع مال موقوفه جهت ساختن مسجد و کتابخانه یا استفاده از مال موقوفه جهت اسکان فقرا.
جهت در مواردی ممکن است به صحت وقف خلل وارد کند که عبارتند از وقف به قصد نامشروع اگر مالی برای مقاصد نامشروع وقف شود وقف باطل است.
وقف به قصد ضرر طلبکاران اگر واقف به خاطر اینکه به طلبکاران خود ضرری وارد کند مال خود را وقف کند آن وقف باطل است.
سوالات متداول
آیا در حق جنین و برای او می‌توان مالی را وقف نمود؟
بله جنین از زمان انعقاد نطفه به بعد موجود فرض می‌شود و از این رو می‌توان موقوف علیهم واقع شود و وقتی را بر حق او ایجاد نمود.
شخصی مالی را وقف کرده تا از محل منافع آن دیون و بدهی اشخاص مدیون مانند دیه پرداخت شود آیا می‌توان دیون شخص واقف را از محل منافع مال موقوف پرداخت کرد؟
بله در وقف عام اگر خود واقف مصداق عنوان آن می‌باشد که برای موقوف علیهم تعیین شده می‌تواند از مال موقوفه استفاده کند.
 | ReplyForward |