نامزدی قراردادیست که بین دو نفر به منظور ازدواج در آینده بسته می‌شود نامزدی را نمی‌توان صرفاً یک تعهد اخلاقی دانست اصولاً جای بحث تعهد اخلاقی در کتب اخلاقی است و در قانون و حقوق جای بحث نیست.در این مقاله می‌خوایم به این مورد بپردازیم وقتی که نامزدی بین دو نفر ایجاد می‌شود و نامزدی بر هم می‌خورد تکلیف اون هدایایی که بین طرفین رد و بدل شده است چه می‌شود؟
گذشته از هزینه‌هایی که نامزدان یا خویشاوندان آنها در دوره نامزدی می‌کنند ممکن است هدایایی به وسیله هر یک از نامزدان به طرف دیگر یا خویشان او داده شده باشد. هدیه بر حسب عرف و عادت و طبق تعریفی که علمای حقوق از آن کرده‌اند یک نوع هبه است هبه قراردادیست که به موجب آن یک نفر مالی را مجاناً به کسی تملیک می‌کند بنابراین دریافت کننده هدیه مالک آن می‌شود و می‌تواند در آن تصرفات مالکانه انجام دهد البته هدایایی که در دوره نامزدی داده می‌شود تابع مقررات خاصی است و قواعد هبه درباره آنها کاملاً اجرا نمی‌شود ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی درباره برگرداندن هدایا «پس از به هم خوردن نامزدی چنین مقرر داشته است هر یک از نامزدها می‌تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند اگر عین هدایا موجود نباشد مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتاً نگاه داشته می‌شود مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد» و ماده ۱۰۳۸ می‌گوید «مفاد ماده قبل از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها به هم بخورد مجری نخواهد بود» بنابراین دو ماده باید بین هدایایی که عین آنها موجود است و هدایایی که تلف شده است فرق گذاشت.
اگر عین هدایا موجود باشد هدیه دهنده در صورت به هم خوردن نامزدی می‌تواند درخواست بازگرداندن آنها را بدهد. میتوان گفت با به هم خوردن وصلت نامزدی هدیه از میان رفته و به جاست که هدیه به دهنده آن بازگردد اگر عین هدایا طلب شده باشد دو فرض میتوان کرد یا هدیه از چیزهایی بود که عادتاً نگاه داشته نمی‌شود یعنی از اشیا مصرف شدنی بود مانند شیرینی صابون عطر و ادکلن و یا از چیزهایی که بر حسب عادت نگاه داشته می‌شود مثل ساعت و پارچه و طلا در مورد اول هدیه دهنده حق مطالبه قیمت نخواهد داشت ولی در مورد دوم مستحق قیمت هدیه خواهد بود مگر در دو مورد:
- موردی که هدیه بدون تقصیر گیرنده تلف شده باشد از آنجا که اصل عدم تقصیر گیرنده است اثبات تقصیر بر عهده هدیه دهنده است و چون گیرنده هدیه مالک آن به شمار می‌آید و تصرفات او مالکانه بوده است اثبات و احراز تقصیر او در طرف مال دشوار است به هر حال تقصیر به معنی رفتار نامتعارف و شامل تعدی و تفریط است و برای تشخیص آن باید به عرف رجوع کرد.
- موردی که بر هم خوردن نامزدی ناشی از فوت یکی از نامزدها باشد. وجود شرایط فوق عین یا قیمت هدایایی که هر یک از نامزدها به طرف دیگر یا پدر مادر او برای وصلت منظور داده است طبق ماده ۱۰۳۷ قابل مطالبه است.
حال ببینیم هدایایی که یکی از نامزدها به شخص دیگری غیر از نامزد خود و پدر مادر او داده است نیز قابل پس گرفتن است یا نه؟ مثلاً هدایایی که به عموی نامزد یا یکی از خویشان نزدیک و محبوب او غیر از پدر یا مادر داده است چون خصوصیتی در هدیه‌ای که به طرف دیگر یا پدر مادر او داده شده است نیست، با توجه به وحدت ملاک میتوان هدایای اعطایی به اشخاص دیگر را نیز قابل استرداد دانست. اما این موضوع دشوار است که بتوان به اشخاصی که به مناسبت ازدواج هدایایی به نامزدها دادند اجازه داد که عین یا قیمت آنها را در صورت برهم خوردن نامزدی درخواست کنند (مگر در حدودی که هبه در حقوق ایران قابل رجوع است).
سوال دیگری که در اینجا مطرح می‌شود این است که اگر هدیه از اشیایی باشه که عادتاً نگاه داشته نمی‌شود و گیرنده هدیه بدون علت موجه نامزدی را به هم بزند آیا هدیه دهنده می‌تواند قیمت آن را مطالبه کند؟
در پاسخ باید گفت که به نظر می‌رسه که عدم استحقاق قیمت و عدم مسئولیت دریافت کننده مربوط به موردی است که دریافت کننده هدیه نامزدی را بدون علت موجه به هم نزده باشد و هرگاه نامزدی را بدون علت موجه به هم زده باشد هدیه دهنده می‌تواند به عنوان خسارت و از باب مسئولیت مدنی یا تصویب قیمت آن را مطالبه کند.
پس گرفتن عکس
هرگاه یکی از نامزدها عکس خود را به نامزد دیگر داده باشد آیا می‌تواند پس از برهم خوردن نامزدی آن را پس بگیرد به نظر می‌رسد که عکس هم نوعی هدیه محسوب می‌شود و مشمول مقررات مربوط به استرداد هدایاست بنابراین اگر عین آن عکس باقی باشد صاحب عکس می‌تواند آن را مطالبه کند و اگر تلف شده باشد بهای آن در صورتی که عکس منظور عرفاً ارزش مالی داشته و طلب ناشی از تفسیر دریافت کننده باشد قابل مطالبه است
پس گرفتن نامه
هرگاه در دوران نامزدی یا قبل از آن نامه‌هایی بین نامزدها مبادله شده باشد آیا این نامه‌ها پس از به هم خوردن نامزدی قابل استرداد است؟
به نظر می‌رسه که نامه رو عرفاً نمی‌تونن جزو هدایا به شمار آورد و مقررات راجع به هدایا درباره آن قابل اجرا نیست از سوی دیگر بر حسب عرف کسی که نامه‌ای دریافت می‌کند مالک آن محسوب می‌شود پس شخصی که نامه‌ای از نامزد خود دریافت کرده مالک آن است و از نظر حقوقی اصولاً نمی‌توان او را مجبور به پس دادن نامه کرد هرچند که وظیفه اخلاقی شخص اقتضا می‌کند که آن را به نویسنده بازگرداند.
با وجود این اگر یکی از نامزدها از نامه‌های دریافت کرده سوء استفاده کند و از این رازیانی به نویسنده نامه وارد آورد طبق قواعد عمومی مسئولیت مدنی مسئول و مکلف به جبران خسارت است به علاوه دادگاه می‌تواند به درخواست خواهان برای رفع ضرر از او دریافت کننده را به رد نامه یا نابود کردن آن مجبور کند حتی میتوان گفت با به هم خوردن نامزدی علت دادن نامه از میان رفته و نامه باید برگردانده شود و بر این مبنا دادگاه باید به درخواست نویسنده نامه حکم رد آن صادر نماید
حتی پرداخت شیر بها از سوی داماد به عروس نیز مشمول ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی خواهد بود و قابل مطالبه است
سوالات متداول
آیا اثبات تقصیر در خصوص تلف هدایای دورای نامزدی بر عهده هدیه گیرنده است؟
خیر اثبات تقصیر در خصوص تلف هدایای دوران نامزدی که عادتاً نگاه داشته می‌شود بر عهده هدیه دهنده است چرا که اصل بر عدم تقصیر می‌باشد.
درصورتی که یکی از نامزدها فوت کند و نامزدی بهم خورد آیا می توان از طرف مقابل درخواست پس دادن هدایا را نمود؟
بله با برهم خوردن نامزدی بر اثر فوت یکی از طرفین میتوان درخواست پس دادن هدیه را نمود.