علل انحلال ازدواج چیست؟

انحلال ازدواج عبارت است از میان رفتن رابطه ی زناشویی که علل مختلف می تواند داشته باشد.ماده ی ۱۱۲۰ قانون مدنی در این باره می گوید:«عقد نکاح به فسخ  یا به طلاق یا به بذل مدت (پایان رسیدن مدت) در عقد منقطع (موقت) منحل می شود.» در این ماده از فوت سخنی گفته نشده است ولی شکی نیست که فوت یکی از زوجین نیز موجب انحلال ازدواج است. به هر حال راجع به فوت نیازی به بحث جداگانه نیست و کاملا مشخص است که با فوت ازدواج از بین می رود در این مقاله به سایر موارد انحلال ازدواج میپردازیم.

فسخ ازدواج دارای قواعد ویژه ای است که با احکام خیارات در قراردادهای مالی یکسان نیست. که عیوبی که باعث فسخ ازدواج میگردد شامل عیوب موجود در مرد و زن ،تدلیس و تخلف از شرط صفت و… می باشد. مبنای فسخ ازدواج در این موارد جلوگیری از زیان همسری است که حق فسخ برای او شناخته شده است، مثلا همسری که فریب خورده، یا ندانسته با دیوانه ای ازدواج کرده است، می تواند ازدواج را بهم بزند زیرا غیر قابل فسخ بودن این ازدواج موجب زیان اوخواهد بود.

در این مقاله ابتدا به عیوب و سپس به تدریس و تخلف از شرط صفت و در آخر از قواعد عمومی که در همه موارد فسخ نکات جاری می‌شود می‌پردازیم.

قانون مدنی بر اساس فقه شیعه پاره‌ای از عیوب مرد یا زن را علت برای فسخ نکاح شناخته است یکی از این عیوب یعنی جنون مشترک بین مرد و زن است و بقیه ویژه یکی از آنهاست.

جنون 

برابر ماده ۱۱۲۱ قانون مدنی «جنون هر یک از زوجین به شرط استقرار اعم از اینکه مستمر یا ادواری باشد برای طرف مقابل موجب حق فسخ است» پس جنون شوهر یا زن چه دائمی و چه ادواری موقت باشد از موجبات فسخ نکاح به شمار می‌آید به شرط اینکه استقرار داشته باشد یعنی پایدار باشد جنون ناپایدار و زودگذر که زیان قابل توجهی برای همسر دیگر ندارد مجوز فسخ نکاح نخواهد بود.

البته تفاوتی بین جنون شوهر و جنون زن از لحاظ فسخ نکاح وجود دارد: جنون شوهر چه قبل از نکاح و چه بعد از آن به وجود آید موجب حق فسخ برای زن است. اما جنون زن هنگامی موجب حق فسخ برای مرد است که عیب مذبور در حال عقد وجود داشته باشد یعنی زمانی عقد خوانده می شود مرد جنون داشته باشد. البته اگر جنون زوج یا زوج در حال عقد وجود داشته و همسر دیگر از آن آگاه باشد نمی‌تواند بعد از عقد، نکاح را فسخ کند زیرا ضرر را پذیرفته و به زیان خود اقدام کرده است.

این تفاوت که بین زن و مرد در مورد فسخ به علت جنون وجود دارد این چنین توجیه شده که اگر زن در دوران زناشویی مجنون شود شوهر می‌تواند به وسیله کار و فعالیت خود نفقه او را پرداخت نماید و از او نگهداری کند و هرگاه شوهر دیگر نتواند از او نگهداری کند می‌تواند به وسیله طلاق از دست زن مجنون خود نجات پیدا کند یا زن دیگری بگیرد ولی هرگاه شوهر پس از عقد مجنون(دیوانه)شود علاوه بر آنکه کسی نیست که بتواند نفقه زن را بدهد جز از طریق فسخ و نکاح زن راه خلاصی ندارد.

عیوب ویژه ی مرد

ماده 1122 قانون مدنی عیوب ویژه مرد که موجب حق فسخ برای زن خواهد بود عبارت است از:

• ١-خصا: عبارت است از اخته بودن مرد که منجر به ناتوانی او در بارور کردن می‌باشد و در صورتی برای زن ایجاد حق فسخ می‌کند که پیش از عقد وجود داشته باشد و زن از آن آگاهی نداشته باشد.
• ٢-عنن: به شرط اینکه ولو یکبار عمل زناشویی را انجام نداده باشد. این مورد به معنی این است که مرد رابطه زناشویی نتواند برقرار کند و حتی اگر یک بار رابطه برقرار شود دیگر زن نمی‌تواند به این مورد اشاره نماید.
• ٣- مقطوع بودن آلت تناسلی به اندازه ای که قادر به عمل زناشویی نباشد.

عیوب ویژه زن

ماده ۱۱۲۳ قانون مدنی عیوب زیر در زن موجب حق  فسخ برای مرد است:

• ١-قرن (به معنی استخوان زائدی است که در آلت تناسلی که مانع نزدیکی می‌گردد)
• ٢- جذام (بیماری پوستی که اصطلاحا به آن خوره گفته می شود)
• ٣-برص ( لکه های پوستی که به آن پیسی گفته می شود)
• ۴-افضا ( به معنای یکی شدن مجرای واژن و مقعد)
• ۵-زمین گیری
• ۶-نابینایی از هر دو چشم

نکته قابل توجهی که وجود دارد این است که این موارد زمانی موجب حق فسخ برای مرد می‌شود که حین عقد وجود داشته باشد و اگر پس از عقد به وجود بیاید برای مرد حق فسخ ایجاد نمی‌کند.

تدلیس

تدلیس عبارت است از عملیاتی که موجب فریب طرف مقابل می‌شود تدلیس در نکاح آن است که با اعمال متقلبانه نقص یا عیبی را که در یکی از زوجین هست پنهان دارند یا او را دارای صفت بسیار بالایی معرفی کنند که فاقد آن صفت است مثلاً این که مرد خود را دکتر معرفی کند در صورتی که دیپلم داشته باشد یا اینکه خود را برخلاف حقیقت پولدار معرفی کند یا زن برخلاف حقیقت خود را دختر فلان شخص معروف یا دارای هنر موسیقی یا خیاطی جلوه دهد یا خودش را باکره معرفی کند کچلی خود را با کلاه گیس بپوشاند و بدین طریق مرد را فریب بدهد و با او ازدواج کند بعد از عقد معلوم شود که طرف فاقد وصفی که بیان کرده است بوده یا عیبی داشته که با عملیات فریب دهنده آن را مخفی کرده است در این گونه موارد شخص فریب خورده می‌تواند نکاح را فسخ کند نکته‌ای که وجود دارد این است که تدلیس هنگامی می‌تواند موجب فسخ نکاح گردد که طرف مقابل قصد فریب داشته باشه یعنی یک طرف عمداً با اعمال متقلبانه خود طرف دیگر را فریب داده و ترغیب به عقد ازدواج نموده باشد.

سوالات متداول