تعریف عقد ودیعه و اوصاف آن

عقد ودیعه در معاملات امروزی کاربرد بسیاری دارد و از عقود مهم قانون مدنی می باشد که لازم است افراد این عقد و اوصاف آن را به طور کامل بشناسند تا با عقود دیگری مثل عاریه و اجاره و … اشتباه نگیرند یکی از نکات بسیار مهم که در هر یک از عقود باید در نظر گرفته شود اهلیت طرفین برای انعقاد عقد می باشد که در ماده ی ١٩٠ قانون مدنی به صراحت شرایط صحت و درستی معامله را بیان نموده که یکی از آن موارد اهلیت طرفین میاشد که باید عاقل بالغ و رشید باشند که به این امر نیز باید در ودیعه توجه کرد.

تعریف عقد ودیعه

امانت به معنی خاص همان عقد ودیعه است به معنی  سپردن مال توسط دارنده آن مال به شخص دیگری برای نگهداری و حفاظت از مال که طبق ماده ی ۶٠٧ قانون مدنی ودیعه عقدی است که به موجب آن یک نفر مال خود را به دیگری می‌سپارد برای آنکه آن را مجاناً نگه دارد. ودیعه گذار ( کسی که مال خود را تحویل دیگری میدهد تا از آن نگهداری کند) را مودع می نامند و ودیعه گیر ( کسی که مال را به طور مجانی نگهداری می‌کند) را مستودع یا امین می گویند.

امانت به دو معنا وجود دارد یکی امانت خاص که همان عقد ودیعه است به معنی سپردن مال توسط دارنده آن به امین برای نگهداری و حفاظت از مال و دومین معنا امانت به معنی عام است بدین معنا که در هر مورد که مال در اختیار شخصی غیر مالک است مانند اجاره ، عاریه، ولایت قهری و … او ملزم به رعایت امانتداری نسبت به مال است این امانت را که موضوع آن ممکن است صرف حفاظت از مال نباشد امانت به معنی عام می‌گوییم.

اوصاف عقد ودیعه 

• موضوع عقد ودیعه، حفاظت از مال می باشد بدین صورت که شخصی مال خود را به شخص دیگری می سپارد تا در نبود او از مال وی محافظت کند. به عنوان مثال کسی که تلفن همراه خود را قبل از ورود به کلانتری به دژبان داده و در مقابل رسید دریافت میکند تابع عقد ودیعه است.
• ودیعه عقدی مجانی می باشد بدین معنا که هیچ هزینه از مودع برای حفاظت از مال او گرفته نمیشود و کاملا مجانی و بدون هزینه از مال حفاظت می شود.
• در ودیعه قبول امین ( کسی که از مال نگهداری می‌کند) لازم است. قبول در انعقاد ودیعه موثر است و تا زمانی که امین قبول نکرده باشد عقدی ایجاد نمی‌گردد.

نکته قابل ذکر دیگر اینکه لزومی ندارد که قبولی حتماً به لفظ باشد و بیان شود عمل امین چنانچه دال بر قبول وی باشد کفایت می‌کند مانند باز گذاشتن پارکینگ و ظاهر مربوط به پذیرفتن خودرو در آن همچنین اگر شخصی به مغازه آشنایی رجوع کند و از او بخواهد که برای ساعتی چند بسته‌ای را برای او نگهدارد و صاحب مغازه هیچ نگوید سکوت او به منزله قبول عقد ودیعه است.

سوالی که پیش می‌آید این است که چه کسی می‌تواند مال را به ودیعه گذارد آیا حتماً باید مالک مال باشد یا شخصی می‌تواند مال شخص دیگری را به امانت بگذارد؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که کسی می‌تواند مالی را به ودیعه گذارد که مالک یا نماینده مالک باشد و یا از طرف مالک صراحتاً مجاز باشد مطابق مطلب فوق اشخاص صالح برای انعقاد عقد ودیعه سه دسته هستند:

• مالک
• قائم مقام
• اشخاص مجاز از طرف مالک

منظور از قائم مقام شخصی است که اگرچه مالک عین مال نیست ولی به موجب مالکیت منفعت ( مثل مستاجر) یا حق انتفاعی ( حق استفاده با اجازه مالک ) که نسبت به مال دارد می‌تواند آن را به ودیعه بسپارد به عنوان مثال ممکن است مستاجر به سفر خارج از کشور رفته و عین مستاجره را جهت نگهداری و حفظ به برادر خویش بسپارد در این فرض تا زمانی که عقد اجاره معتبر است اصولاً ودیعه نیز معتبر بوده و مستاجر مودع محسوب و برادر وی امین تلقی می‌شود اما منظور از اشخاص مجاز از طرف مالک نماینده مالک اعم از وکیل ولی و قیم است.

پس از مباحث فوق نتیجه می‌گیریم که طرفین عقد ودیعه مودع (یعنی کسی که مال را برای حفاظت به دیگری می سپارد)و مستودع یا امین (کسی که از مال محافظت میکند) می‌باشند که اهلیت هر دو طرف لازم است. و اینکه لازم نیست که مودع مالک مال باشد بلکه ممکن است مالک یا هر شخص دیگری باشد که قانوناً یا بر حسب رضایت مالک می‌تواند مال را به امانت بسپارد. زمانی که امین قبولی خود را اعلام کرد و مال را برای نگهداری دریافت کرد یکسری مسئولیت ها برای او بوجود می آید مثل اینکه امین باید مال ودیعه را به طوری که مالک مقرر کرده حفظ کند و اگر ترتیبی تعیین نشده باشد آن را به طوری که نسبت به آن مال متعارف است حفظ کند وگرنه اگر نسبت به مال خسارتی وارد آید امین ضامن است. در غیر این صورت امین مسئول خسارات وارده بر مال مورد ودیعه نیست. زمانی که ودیعه گذار از امین درخواست کند که مال او را به او بازگرداند و امین مال را به او باز نگرداند از این تاریخ امین مسئول هرگونه تلف نقص یا عیبی است که به مال وارد آید زیرا باید زمانی که مالک از او درخواست می‌کند مال را به او بازگرداند در غیر اینصورت ضامن است. امین نمی‌تواند غیر از حفاظت از مال استفاده دیگری ببرد مگر اینکه اجازه از مالک داشته باشد.

اگر مال ودیعه در جعبه سربسته یا پاکت بسته شده‌ای به امین سپرده شده باشد او حق ندارد آن را باز کند مگر اینکه شرایط اوضاع و احوال اقتضا کند

 در مقابل امین، مودع هم یک سری مسئولیت ها دارد مثل اینکه امانتگذار باید مخارجی را که امین برای حفظ مال ودیعه کرده است به او بدهد و هرگاه پس دادن مال مستلزم مخارجی باشد پرداخت آن مخارج بر عهده امانت گذار است.

انحلال ودیعه

یک سری موارد وجود دارد که باعث فسخ عقد ودیعه می‌شود که در ذیل به آن هااشاره می‌کنیم:

• فسخ توسط مودع یا امین 
• فوت هر یک از طرفین موجب انفساخ آن است 
• تلف مال مورد ودیعه موجب انفساخ ودیعه می شود زیرا در این حالت ودیعه موضوع خود را از دست می‌دهد.

که در اینجا این بحث پیش میاد که تکلیف استرداد ( بازگرداندن ) مال مورد ودیعه در صورت انحلال عقد ودیعه به چه صورت است؟

مال مورد ودیعه باید به همان شخص بازگردد که مال را به ودیعه سپرده است حال اگر آن شخص فوت کرده باشد مال باید به وراث او بازگردانده شود و اگر وراث در گرفتن مال اختلاف نظر داشته باشند امین باید مال را به دادگستری بسپارد.

سوالات متداول