شرایط قانونی قرارداد مضاربه

مضاربه یکی از پر کاربرد ترین عقد ها در بین مردم و‌معاملات انها می باشد که ناخودآگاه حتی بدانند که معامله ای که بین انها صورت گرفته مضاربه می باشد شرایطی که در قانون مدنی امده است نمی دانند و‌ همین موضوع باعث باطل شدن عقد میگردد یا معامله را از عقد مضاربه خارج میکند. به عنوان مثال امروزه قراردادهایی که نسبت به سرمایه‌گذاری در دنیای ارزهای دیجیتال بسته میشود اصولا در قالب قراردادهای مضاربه می باشد، ما در این مقاله سعی بر ان داریم که با تعریف مضاربه و شرایطی که از نظر قانون و‌حقوق باید رعایت شود تا در قالب مضاربه باشد را برای شما عزیزان به صراحت بیان داریم.

تعریف مضاربه

مضاربه عقدیست بین مالک سرمایه و عامل (مضارب کسی که با پول کار می‌کند )تا عامل با پول مالک کسب و کار کرده و سپس سرمایه به مالک بازگردانده شود و سود حاصل از این تجارت سرمایه‌گذاری به نسبت سهم‌های معینی که در قرارداد تعیین می‌شود بین این دو نفر تقسیم می‌گردد.

موضوع مضاربه

موضوع مضاربه باید وجه نقد اعم از وجه رایج ایرانی مثل ریال یا ارز خارجی مثل دلار یا یورو باشد اگر شخصی سایر اموال را برای تجارت و تقسیم سود در اختیار شخص دیگر گذارد رابطه ایشان از حالت مضاربه خارج و مشمول ماده ۱۰ قانون مدنی می‌گردد

نکته قابل توجه اینکه منظور ازقرارداد که درمضاربه صورت می‌گیرد هرگونه کسب و کار مشروع می‌باشد نه لزوما قراردادهای تجاری. هرگونه کسب و کاری که افراد دارند می‌توانند با طرف مقابل قرارداد خود را در قالب قرارداد مضاربه منعقد کنند به شرط آنکه حتما کسب و کار قانونی و مشروع باشد و کار غیر قانونی نباشد.

اوصاف مضاربه

• طرفین مضاربه را مالک (مالک سرمایه) و مضارب (عامل، کسی که با پول کار می‌کند) می‌نامند.
• در مضاربه اهلیت هر دو طرف برای قرارداد بستن لازم است. همانطور که در مقاله مربوط به شرایط عمومی صحت معاملات بیان شد یکی از موارد مهم درستی معاملات و قراردادها اهلیت طرفین است بدین معنا که هر دو طرف باید عاقل و بالغ و در سلامتی و هوش کامل باشند.
• مضاربه یکی از عقود مشارکتی است زیرا سود حاصل از آن به نسبت معین شده در قرارداد بین طرفین تقسیم می‌شود.یعنی از آنجا که سود تقسیم می‌شود و مشارکت در کار است در زیرمجموعه عقود مشارکتی است.
• مضاربه مقید به زمان نیست بدین معنا که در مضاربه زمان در نظر گرفته نمی‌شود که حتماً گفته شود که طی یک سال یا طی شش ماه باید با پول کار شود طرفین میتوانن اگر خواستند زمان ذکر کنن.

سهم طرفین در مضاربه

سهم هر یک از مالک و مضارب ( طرف دوم که با پول کار می‌کند) از سود حاصله باید به صورت مشاعی یعنی یا باید کسری مثلاً یک پنجم یا درصدی از سود مثلاً ۵۰ درصد تعیین شود تعیین سهم مالک به صورت مقطوع و مشخص سبب بطلان مضاربه می‌گردد و تعیین سهم مضارب به صورت مقطوع و مشخص موجب می‌شود که رابطه طرفین شامل مضاربه نباشد بلکه شامل  عقود دیگری مانند اجاره اشخاص شود.پس نتیجه میگیریم که حتما سهم هریک را به صورت کسری یا درصدی معین کنیم. و سودی که بدست می آید براساس همین کسر یا درصدی که معین شده بین طرفین تقسیم میگردد.

نکته بسیار مهمی که در مضاربه وجود دارد و برخی از افراد به آن توجه نمی‌کنند این است که در مضاربه همانطور که سود به نسبتی که معین شده بود و در فوق ذکر شد بین طرفین تقسیم می‌شود، ضررها تقسیم نمی‌شود به عبارت دیگر ضررها متوجه عامل یا مضارب نمی‌باشد بلکه ضررها تماماً متوجه مالک است و نسبت به مالک اثرگذار می‌باشد مگر اینکه مضارب مقصر باشد و تقصیر او اثبات گردد.

مضاربه از حیث مدت زمان دو حالت دارد 

مضاربه مطلق

به این معنی که هر یک از طرفین هر زمان بخواهد می‌تواند عقد را فسخ (از بین ببرد)کند.

مضاربه موقت

یعنی در مضاربه برای آن مدت تعیین شده است در این حالت هر یک از طرفین هر زمانی بخواهد می‌تواند عقد را فسخ کند تعیین مدت باعث لازم شدن عقد نیست بلکه بعد از انقضای مدت مضاربه خود به خود منفسخ می‌شود تمام می‌شود مگر آنکه طرفین آن را تمدید نمایند.

تکالیف مضارب 

در اینجا به تکالیفی که مضارب (کسی که با پول کار می‌کند) می‌پردازیم: 

• اگر در مضاربه تجارت خاصی شرط شده باشد عامل باید به همان تجارتی که در قرارداد ذکر شده است بپردازد در غیر این صورت مضاربه باطل است.
• اگر در مضاربه تجارت خاصی شرط نشده باشه عامل می‌تواند هر تجارتی که صلاح بداند انجام دهد اما باید همه موارد را در نظر بگیرد و تجارت قانونی باشد.
• مضارب باید طبق عرف و معمول زمان و مکان تجارت کند.
• نکته بسیار مهمی که در قراردادهای مضاربه وجود داره و باید افراد به آن آگاه باشند این هستش که در مضاربه شخص مضارب نمی‌تواند نسبت به همان سرمایه با دیگری قرارداد مضاربه منعقد کند یا سرمایه را به هر نحوی دیگری به شخص دیگری واگذار کند مگر در صورتی که مالک سرمایه این اجازه را به او داده باشد پس توجه داشته باشید که در عقد مضاربه عامل حق واگذاری پول به شخص دیگری را ندارد برخلاف عقد اجاره که در آن مستاجر حق واگذاری منافع مال الاجاره را به دیگران دارد و می‌تواند مال اجاره را به شخص دیگری باز اجاره دهد.
• اگر مضارب برای انجام امور تجاری که انجام می دهد کارگر بگیرد دستمزد کارگر جزو مخارج تجارت بوده و بین طرفین تقسیم می‌شود اما اگر کارهایی را که عرفاً نیاز به استخدام کارگر نیست خودش انجام دهد دستمزد آن را دریافت نمی‌کند و مستحق دریافت دستمزد نیست.

مسئولیت مضارب 

مسئولیت مضارب نسبت به تلف یا نقص یا از بین بردن سرمایه به صورت های مختلف می‌باشد از جمله یک حالت وجود دارد که در آن مضارب ضامن مال نیست مگر اینکه تقصیر تعدی یا تفریط کرده باشد به عبارت دیگر ضررها و خساراتی که به اصل مال وارد می‌شود بر عهده مضارب نیست بلکه بر عهده مالک سرمایه است مگر اینکه مضارب  واقعاً تقصیر کرده باشد و تقصیر او اثبات شود. در مضاربه نمی‌توان علیه مضارب شرط نمود که مضارب ضامن سرمایه خواهد بود یا خسارت‌هایی که از تجارت حاصل می‌شود فقط متوجه مضارب باشد و متوجه مالک نباشد در این صورت مضاربه باطل است.

یک نکته بسیار مهم وجود دارد این است که در مضاربه بعضی اوقات افراد شرط می‌کنند که مضارب از مال خودش به طور مجانی نسبت به اون خسارتی که به اصل سرمایه وارد شده است به مالک سرمایه پرداخت کند که این شرط نیز باطل و ممنوع است و موجب ضمانت در عقد می‌گردد.

موارد انفساخ و به پایان رسیدن مضاربه

• مرگ،جنون هریک از طرفین 
• ورشکسته شدن مالک 
• تلف شدن تمام سرمایه و سود
• از بین رفتن تجارت مورد توافق طرفین در صورتی که در مضاربه زمان معین شده باشد.

سوالات متداول