ورشکستگی یکی از مسائل بسیار مهم در حقوق تجارت می‌باشد که برای تجار اتفاق می‌افتد در این مقاله به تعریف ورشکستگی و اتفاقاتی که بعد از ورشکستگی می افتند می‌پردازیم.
تعریف ورشکستگی
اگر تاجر اعم از آنکه شخص حقیقی ( تمامی افراد) یا شخص حقوقی (شرکت تجاری) در پرداخت وجوهی که بر عهده اوست، دچار توقف شود و به واسطه این توقف و به منظور حفظ حقوق طلبکارانش از دست بردن در اموال خود ممنوع شود به چنین حالتی که تاجر از دست بردن در اموال خود منع می‌شود ورشکستگی میگویند و پس از صدور حکم ورشکستگی قواعد خاص ورشکستگی بر اموال مطالبات و دیون تاجر ورشکسته و تصفیه دیون او حاکم می‌باشد.
شرایط ورشکستگی
در مورد حکم ورشکستگی توجه داشته باشید که صدور آن منوط به دو شرط است:
- تاجر بودن مدیون :این حکم در مورد تجار صادر می‌شود و در مورد اشخاص غیر تاجر موضوعیت ندارد
- توقف مدیون :حکم ورشکستگی به واسطه توقف تاجر در پرداخت بدهی‌هایش حاصل می‌شود. منظور از توقف مدیون این است که تاجر دیگر نتواند بدهی‌های خودش را پرداخت کند.
اوصاف توقف
توقف تاجر در پرداخت بدهی در صورتی موجب حکم ورشکستگی می‌شود که حکم ورشکستگی به صرف ناتوانی تاجر در پرداخت وجوه صادر شود به عبارت دیگر لازم نیست که اموال تاجر از دارایی او کمتر باشد ممکن اموال شخصی او از دارایی‌اش بیشتر باشد اما به دلیل عدم دسترسی به اموال مانند در رهن بودن اموال یا بازداشت اموال نتوان از آن اموال برای پرداخت بدهی خود استفاده کند همچنین ممکن است اموال شخصی او از دارایی‌اش کمتر باشد اما به دلیل برخورداری از اعتبار بتواند به منابع مالی جدیدی دست پیدا کند و دیون خود را بپردازد. توقف باید واقعی باشد درست است که بنابر بند فوق ممکن است اموال تاجر از بدهی اش بیشتر باشد و با وجود این ورشکسته شود اما باید توجه داشت که توقف در صورتی موجب ورشکستگی است که واقعاً تاجر در پرداخت عاجز و متوقف شده باشد همچنین توقف باید ماندگار باشد یک توقف گذرا و مقطعی که به موجب تغییر شرایط اقتصادی یا حجم بالای مبادلات و دیون ممکن است برای مدت کوتاهی اتفاق بیفتد و بعد از مدتی نیز برطرف شود موجب ورشکستگی نیست بلکه توقع باید ماندگار و اساسی باشد.
مشخصات دیون موضوع ورشکستگی
حکم ورشکستگی به واسطه توقف در پرداخت بدهی مالی تاجر که بر عهده اوست حاصل می‌شود و در صورت توقف در اجرای سایر تعهدات مالی و غیر پولی حکم ورشکستگی او صادر نمی‌شود طلبکارانی که دارای مطالبات پولی هستند در صف غرما ( طلبکاران) داخل می‌شوند نه اشخاصی که تاجر نسبت به آنها سایر تعهدات را دارد. تفاوتی ندارد که وجوهی که تاجر در پرداخت آنها دچار مشکل شده است وجه رایج یا ارز خارجی باشد
اشخاص موضوع ورشکستگی
- اشخاصی که تاجر باشند یعنی شغل معمولی آنها اعمال تجاری ( ماده ٢ قانون تجارت) باشد.
- شرکت‌های تجاری حتی شرکت‌های تعاونی می‌توانند ورشکستگی اعلام نمایند
- گرچه ماده ۴۱۲ قانون تجارت ورشکستگی را فقط ویژه تجار و شرکت‌های تجاری دانسته است اما در حال حاضر کلیه اشخاص حقوقی ولو موسسات غیر تجاری طبق ماده ۱۵ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی می‌توانند ادعای ورشکستگی نمایند بنابراین موسسات غیرتجاری با آنکه تاجر نیستند اما می‌توانند ادعای ورشکستگی کنند.
صدور حکم ورشکستگی برای تاجر متوفی
حکم ورشکستگی نسبت به تاجر متوفی با جمع شرایط زیر قابل صدور است
- حین الفوت در حال توقف بوده باشد یعنی زمانی که فوت شده است از پرداخت بدهی‌های خود عاجز باشد
- این حکم تا یک سال پس از فوت قابل صدور است توجه داشته باشید که منظور حکم بدوی است یعنی حکم بدوی ورشکستگی این تاجر تا یک سال بعد از فوت او قابل صدور است ممکن است از حکم تجدید نظر خواهی شود و حکم قطعی بعد از این مدت یک سال صادر شود.
- اگر نسبت به شخصی حکم ورشکستگی صادر شده باشد و او بعد از صدور حکم ،فوت کند خللی به فرایند تصفیه وارد نمی‌شود و تسویه طبق همان قواعد تصفیه ورشکستگی ادامه می‌یابد.
تکلیف تاجر در اعلام ورشکستگی
تاجر متوقف می‌تواند صدور حکم ورشکستگی خود را از دادگاه درخواست کند بلکه ملزم است ظرف سه روز از تاریخ توقف در پرداخت بدهی خود توقف خود را به دادگاه عمومی محل اقامت خود اظهار کند مبدا این مهلت سه روزه به محض وقوع توقف برای تاجر است. علاوه بر این تاجر باید صورتحساب دارایی و کلیه دفاتر تجارتی خود را به دفتر دادگاه ارائه دهد.
صورتحساب دارایی‌های تاجر ورشکسته باید حاوی این موارد باشد:
- تعداد کلیه اموال منقول و غیرمنقول تاجر متوقف به طور کامل
- صورت کلیه قروض و مطالبات
- صورت نفع و ضرر و صورت مخارج شخصی
- در صورت توقف شرکت‌هایی که دارای شرکای ضامن هستند یعنی شرکت‌های تضامنی مختلط یا نسبی اسامی و اقامتگاه کلی شرکای ضامن نیز باید ضمیمه شود.
قواعد اجرای حکم ورشکستگی
اجرای حکم ورشکستگی تصفیه نام دارد اجرای این حکم قواعد خاصی دارد و تابع قانون اجرای احکام مدنی نیست. اگر در شهر محل اقامت تاجر که حکم ورشکستگی را صادر کرده اداره تصفیه وجود داشته باشد اجرای آن فقط تابع مقررات ورشکستگی در قانون تجارت است حکم ورشکستگی به طور موقت اجرا می‌شود توجه داشته باشید که احکام دادگاه‌ها برای اجرا نیاز به قطعیت دارند اما حکم ورشکستگی قبل از قطعیت و در زمانی که هنوز قطعیت نیافته است اجرا می‌شود. زمانی که حکم ورشکستگی قابل اجرا شد تصویر آن به اداره تصفیه و اداره ثبت محل ارسال می‌شود.
سوالات متداول
کدام دسته از طلبکاران حق اعتراض به تاریخ توقف را دارند؟
کلیه طلبکاران در اعتراض به تاریخ توقف حق اعتراض دارند بدین نحو که
آنها که طلب خود را دریافت کرده‌اند در اعتراض به این تاریخ حق دارند زیرا ممکن است تاریخ توقف به نحوی تعیین شده باشد که پرداخت دین تاجر به آن طلبکار بعد از تاریخ توقف رخ داده باشد و در نتیجه این پرداخت باطل خواهد شد.
آنها که طلبشان را دریافت نکرده‌اند در این اعتراض حق دارند تا تاریخ توقف را به زمانی عقب‌تر موکول کنند زیرا هرچه تاریخ توقف قدیمی‌تر باشد اموال بیشتری که تاجر سابقاً به برخی از طلبکاران خود داده باید بازگردد و بین طلبکاران تقسیم شود.
حکم ورشکستگی از چه تاریخی شروع می شود؟
حکم ورشکستگی از تاریخ توقف مدیون در پرداخت دیون و بدهی‌های خود حاصل می‌گردد.