تعریف مال و انواع آن

مال و اموال، از آنجا که بسیاری از دعاوی که در دادگاههای مطرح می باشد بر سر اموال می‌باشد در این مقاله به تعریف انواع مال  و مصادیق آن پرداختیم تا شما عزیزان بهتر این مفاهیم را درک کرده و با احکام آن اشناییت داشته باشید.

مال از ریشه میل و به معنی خواستن است و از این جهت به آن مال گویند که مورد خواست و علاقه واقع می‌شود از منظر حقوقی نیز مال به چیزی اطلاق می‌شود که مفید بوده و قابل تملک و اختصاص یافتن به شخص یا ملت معین باشد. بنابراین دریای آزاد و یا کرات آسمانی که قابل تملک نیستند مال محسوب نشده و از آنها به عنوان میراث مشترک بشریت یاد می‌شود (بیگدلی،حقوق بین الملل عمومی).

داشتن مالک خاص شرط مال محسوب شدن نیست بلکه کافی است آن شی مفید بوده و قابلیت تملک و اختصاص یافتن به شخص یا ملت معین را داشته باشد. رابطه مال و شی به لحاظ منطقی عموم و خصوص مطلق است زیرا هر مالی شی است ولی هر شیئی ارزش مبادله اقتصادی نداشته و لزوماً مال محسوب نمی‌شود به عنوان مثال آفتاب شی است ولی مال محسوب نمی‌شود. اگر مالی در رابطه دو طرف قرارداد ارزش مالی داشته باشد و انگیزه معامله عقلایی و مشروع باشد قرارداد صحیح است ولو اینکه عرف بازار بر آن شی ارزشی قائل نباشد مثل دفتر خاطرات و اندک بودن مال دلیلی بر مالیت نداشتن آن مال نیست( دکتر کاتوزیان)

مال آینده مالی که به حکم عادت در آینده ایجاد می‌شود در حکم مال بوده و قابل داد و ستد است مثل بیع میوه‌ای که هنوز نرسیده است البته مثال اخیر را در فقه بیع ثمره پیش از بدو صلاح (پدیدار شدن صلاحیت میوه برای خرید و فروش و مانند آنها )گویند و مشهور فقها آن را صحیح نمی‌دانند که در حقوق کنونی دلیلی بر بطلان آن نیست.

اقسام اموال

اموال بر دو قسم است منقول و غیرمنقول

تقسیم اموال به منقول و غیرمنقول در موارد زیر موثر است

• تعیین دادگاه صالح 
• نحوه توقیف و بازداشت 
• محدودیت خارجیان در تملک اموال غیرمنقول لزوم تنظیم سند رسمی در انتقال برخی اموال غیرمنقول
• غیر تجاری بودن معاملات اموال غیرمنقول 
• اختصاص ارتفاق و شفعه به اموال غیرمنقول 
• نحوه ارث بری زوجه
• لزوم اجازه دادستان در فروش یا رهن گذاشتن مال غیرمنقول از سوی قیم 

• نحوه محاسبه هزینه دادرسی

تعریف مال غیرمنقول 

به استناد ماده ١٢ قانون مدنی : مال غیر منقول آن است که از محلی به محل دیگر نتوان نقل نمود اعم از اینکه استقرار آن ذاتی باشد یا به واسطه عمل انسان به نحوی که نقل آن مستلزم خرابی یا نقص خود مال یا محل آن باشد.

مال غیرمنقول ممکن است ذاتی یا در اثر عمل انسان باشد مالی را که بر حکم طبیعت خود قابل نقل و انتقال نیست غیرمنقول ذاتی یا طبیعی گویند مثل زمین یا معادن و سنگ‌های آن.‌

نکته قابل توجه آن است که آن دسته از اموال به جز اراضی وصف غیرمنقول خود را به صورت مصنوعی و در اثر عمل انسان کسب نموده‌اند وگرنه ذات آنها منقول است به همین دلیل پس از جدا شدن از بنا صفت اکتسابی خود را از دست داده و در شمار اموال منقول قرار می‌گیرند مانند لوله‌هایی که برای جریان آب یا مقاصد دیگر در ساختمان‌ها کشیده می‌شود تا زمانی که در بنا است غیرمنقول و وقتی جدا می‌شود منقول حساب می‌گردد.

وضعیت ثمره و حاصل در باغ 

ثمره در معنای خاص به منافع مادی اطلاق می‌شود که پس از جدا شدن از عین خود عین دیگری است مثل میوه درخت ولی در معنای آن معادل منفعت است به استناد ماده ۱۵ قانون مدنی ثمره و حاصل تا زمانی که چیده یا درو نشده است غیرمنقول است و اگر قسمتی از آن چیده یا درو شده باشد تنها آن قسمت منقول حساب می‌شود

وضعیت درخت ها و نهال و قلمه 

به استناد ماده ۱۶ قانون مدنی اشجار و شاخه‌های آنها و نهال و قلم مادام که بریده یا کنده نشده باشند غیرمنقول حساب می‌گردند. در قانون مدنی به طور اختصاصی ماده‌ای ذکر گردیده که این ماده به غیر منقول حکمی معروف می‌باشد که بیان می‌دارد: حیوانات و اشیایی که مالک آن را برای عمل زراعت اختصاص داده باشد از قبیل گاو و گاومیش و ماشین و اسباب و ادوات زراعت و تخم و غیره به طور کلی هر مال منقولی که برای استفاده از عمل زراعت لازم و مالک آن را به این امر تخصیص داده باشد از جهت صلاحیت محاکم و توقیف اموال جز ملک محسوب و در حکم مال غیرمنقول است و همچنین از تلمبه و گاو و یا حیوان دیگری که برای آبیاری زراعت یا خانه و باغ اختصاص داده شده است.

در این ماده به صراحت بیان داشته است که این حیوانات و اشیا عملاً باید برای عمل زراعت اختصاص داده باشند و برای این منظور استفاده گردیده باشد و در این صورت است که در حکم مال غیرمنقول است،

تعریف اموال منقول

اشیایی که نقل آن از محلی به محل دیگر ممکن باشد بدون اینکه به خود یا محل آن خرابی وارد آید منقول است مثل چک اسکناس سفته، تمامی دیون و تعهدات  از قبیل قرض مال الاجاره عین مستاجره تمامی منقول می باشند.

حال با توجه به توضیحاتی که در فوق داده شد اکنون به توضیح اموال بدون مالک و احکام آن میپردازیم.

اموال بدون مالک

استفاده از اموالی که مالک خاص ندارد مطابق قوانین مربوط به آنها خواهد بود علاوه بر مشترکات عمومی و مباهات اموال مجهول المالک را نیز می‌توان در حکم اموال بدون مالک خاص دانست.

اموال دولتی به معنای خاص ملک دولت است و دولت نسبت به آن حق مالکیت دارد اما اموال عمومی اموالی هستند که برای رفع نیازمندی‌های عموم اختصاص یافته است و دولت برای حفظ مصالح عمومی تنها به جهت نمایندگی که از سوی مردم دارد می‌تواند آن را اداره کند اموال دولتی اموالی هستند که توسط وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی که ۱۰۰ درصد سهام آنها متعلق به دولت است خریداری می‌شود یا به هر طریق قانونی دیگر به تملک دولت درآمده یا در می‌آیند. در حال حاضر توقیف اموال دولتی و شهرداری با محدودیت مواجه شده است و بازداشت اموال متعلق به وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی که درآمد و مخارج آنها در بودجه کل کشور منظور می‌گردد و شهرداری‌ها با رعایت قانون نحوه پرداخت محکوم به دولت و عدم تامین و توقیف اموال دولتی مصوب١٣۶۵/٠٨/١۵ و قانون راجع به منع توقیف اموال منقول و غیرمنقول متعلق به شهرداری‌ها مصوب ١٣۶١/١٢/١۴صورت می‌گیرد.

اموال مجهول المالک

اموال مجهول المالک مالی است که قبلاً در مالکیت شخص یا اشخاصی بوده و اعراض مالک از آن مسلم نیست یا عدم اعراض از آنها محقق می‌باشد ولی به جهتی از جهات مالک آن شناخته نمی‌شود. از نظر مقررات ثبتی مجهول المالک به ملکی گفته می‌شود که ظرف مهلت مقرر( ۶۰ روز از تاریخ انتشار آگهی ماده ۱۰ قانون ثبت که اصطلاحا آگهی مقدماتی نامیده می‌شود )به وسیله اظهارنامه درخواست ثبت آن صورت نگرفته و یا اظهارنامه مربوط در مهلت قانونی به ثبت اعاده نگردیده باشد ولو اینکه دارای مالک معلوم باشد بنابراین رابطه مال مجهول المالک ثبتی با مجهول المالک قانون مدنی عموم خصوص من وجه است.

سوالات متداول