جرم تصرف عدوانی ممانعت از حق و مزاحمت در امور ملکی سه دعوای بسیار مهم هستند که به دعاوی تصرف سه گانه معروف می باشند، در این مقاله به توضیح این دعاوی می‌پردازیم.
جرم تصرف عدوانی
که در ماده ١۵٨ قانون آیین دادرسی مدنی آمده است عبارت است از اینکه شخصی ملکی را به زور تصرف کند اعم از اینکه مالک باشد یا نباشد.
جرم ممانعت از حق
عبارت است از اینکه شخصی مانع استفاده مالک از ملک خود شود.
جرم مزاحمت
عبارت است از اینکه شخصی مزاحم استفاده مالک از ملک خود شود و برای وی مزاحمت ایجاد کند.
اوصاف مشترک دعاوی سه گانه تصرف
- هر سه دعوا غیرمنقول هستند در خصوص اموال منقول طرح دعوی تصرف منتفی است به عبارت دیگر در خصوص اموال منقول شخصی که مدعی مالکیت است می‌تواند دادخواست استرداد مال تقدیم کند.
- در این دعاوی دادگاه وارد احراز مالکیت خواهان نمی‌شود بلکه صرفاً به احراز سبق تصرف خواهان می‌پردازد(یعنی سابقا ملک در تصرف خواهان بوده است لازم نیست که خواهان مالکیت خود را بر مال اثبات کند بلکه اثبات سبق تصرف کافی است).
- در این دعاوی نیاز به احراز مالکیت خواهان و مشروعیت تصرف سابق او نیست بنابراین نه تنها لازم نیست که خواهان مشروعیت تصرف سابق خود را اثبات کند حتی اثبات خلاف آن از سوی خوانده یعنی اثبات عدم مشروعیت تصرفات سابق خواهان نیز تاثیری در دعوای تصرف ندارد زیرا در دعوای تصرف صرفاً به دنبال حمایت از متصرف هستیم.
- با توجه به آنکه دعاوی سه گانه تصرف غیر مالی اعتباری است آرای صادره در این دعاوی قابل تجدید نظر است اما آرای صادره در این دعاوی در شمار آرای قابل فرجام ذکر نشده است
- طبق قوانین فعلی طرح دعوی سه گانه تصرف محدود به مهلت خاصی نیست و هر زمانی میتوان درخواست داد.
مقایسه دعوای تصرف عدوانی با دعوای خلع ید
- دعوای خلع ید بدین معنی است که شخصی مالک ملکی باشد و شخص دیگر به طور غاصبانه ملک مزبور را تصرف کند و از تصرف مالک در می اورد در این حالت مالک می‌تواند برای اخراج غاصب علیه او دعوای خلع ید طرح کند.
- مبنای دعوای تصرف عدوانی حمایت از تصرفات متصرف سابق است و مبنای دعوای خلع ید حمایت از مالکیت است به عبارت دیگر در دعوای تصرف عدوانی به دنبال حمایت از تصرف متصرف سابق هستیم و این مسئله که آیا متصرف سابق مالک بوده است یا خیر برای ما مهم نیست اما در خلع ید به دنبال حمایت از مالک هستیم و می‌خواهیم غاصب را از ملک او اخراج کنیم و این موضوع که آیا مالک دارای سبق تصرف بوده است یا خیر برای ما مهم نیست.
- در دعوای تصرف عدوانی باید سبق تصرف خواهان اثبات شود ولی در دعوای خلع یدباید مالکیت خواهان اثبات شود.
مقایسه دعوای تصرف عدوانی با دعوای تخلیه ید
- اگر شخصی بر حسب قراردادی که در آن قرارداد نحوه و زمان تخلیه ملک مقرر شده در ملک دیگری تصرف کند مانند قرارداد اجاره ولی در موعدی که باید تخلیه کند از تخلیه آن ملک امتناع کند میتوان علیه او دعوای تخلیه ید طرح کرد.
- اگر بین مالک و متصرف فعلی قراردادی موجود باشد باید دادخواست تخلیه ید داد اما در تصرف عدوانی بین متصرف سابق و متصرف فعلی هیچ گونه قراردادی نیست چرا که اگر قراردادی وجود داشته باشد باید دادخواست تخلیه ید داد.
دعوای رفع ممانعت از حق
موضوع این دعوا حمایت از استفاده از یک ملک تحت عنوان حق ارتفاق یا حق انتفاع است مانند آنکه شخصی در ملک دیگری راه عبور یا مجرای آبی داشته است و شخص ثالثی یا مالک همان ملک مورد اتفاق مانع بهره‌برداری شخص دارنده حق از حق خود شود.
دعوای رفع مزاحمت
اگر شخصی نسبت به متصرفات غیرمنقول دیگری مزاحم شود بدون اینکه ملک را از تصرف متصرف خارج کرده باشد مانند آنکه شخصی پنجره‌ای را به ملک غیر باز کند یا در ملک خود صداهایی تولید کند که به خانه همسایگان وارد شود یا آب باران خانه خود را به سمت منزل همسایگان هدایت کند میتوان علیه او دعوای رفع مزاحمت طرح کرد.
حمایت‌های قانونگذار از دعاوی تصرف
قانونگذار در خصوص دعوی تصرف حمایت‌های ویژه‌ای را مقرر کرده است از جمله اینکه
- رسیدگی به آنها فارغ از تشریفات دادرسی است اگرچه در این دعاوی رعایت تشریفات دادرسی الزامی نیست اما اصول دادرسی مانند اصل تنازل اصل بی‌طرفی و اصل حق دفاع باید رعایت شود
- رسیدگی به آنها به صورت خارج از نوبت به عمل می‌آید
- اجرای حکم صادره در این دعاوی فوری است یعنی قبل از قطعیت اجرا می‌شود
- اشخاصی که پس از اجرای حکم صادره در دعاوی سه گانه تصرف مجدداً نسبت به موضوع حکم اقدام به تصرف یا مزاحمت یا ممانعت از حق کنند یا دیگران را به تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق مورد حکم وادار کند به مجازات مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد
سوالات متداول
١-اگر دو نفر که در ملکی با یکدیگر شریکند در ملک مزبور تصرف داشته باشند و یکی از ایشان دیگری را از ملک اخراج کند شریک دیگر چه اقدامی می‌تواند انجام دهد؟
با توجه به اینکه خواهان هم متصرف ملک بوده و هم مالک مشاعی ملک است بنابراین می‌تواند برای طرح دعوای خود بر اساس دو مبنا عمل کند:
١-می‌تواند بر مبنای مالکیت خود دعوای خلع یدطرح کند این دعوا مشمول ماده ۴۳ قانون اجرای احکام مدنی است یعنی در نتیجه این دعوا شریک دیگر که ملک را تحت تصرف خود قرار گرفته از ملک اخراج می‌شود اما ملک به تصرف هیچ یک از شرکا داده نمی‌شود زیرا تصرف شریک در مال مشاع نیاز به اذن سایرین دارد
٢-می‌تواند بر مبنای سبق تصرف خود اقدام کند و بنابر ماده ۱۶۷ قانون آیین دادرسی مدنی دعوای رفع تصرف عدوانی طرح کند در این حالت با توجه به آنکه مبنای دعوا سبق تصرف است نه مالکیت ملک را تحت تصرف خواهان قرار می‌دهیم زیرا دارای صبر تصرف بوده است اما خوانده را نیز از ملک اخراج نمی‌کنیم زیرا او نیز دارای سبق تصرف است و سبق تصرف او نیز باید محترم دانسته شود.
٢-آیا در دعوایی سه گانه مالکیت متصرف فعلی باید اثبات گردد؟
خیر در دعاوی تصرف اثبات سبق تصرف متصرف فعلی کفایت میکند و لازم به اثبات مالکیت نمی باشد.