ارث زن و مرد از یکدیگر نکات مهم و زیادی دارد. ارث در زمره ی وقایع حقوقی است یعنی اراده ی اشخاص در آن تاثیری ندارد و ناشی از حکم قانون است و شرط تحقق ارث موت است چه موت حقیقی باشد چه موت فرضی و چه موت غایب مفقودالاثر باشد. زمانیکه که از متوفی دارایی باقی می ماند به ان ترکه گفته میشود که به صورت قانونی بین وراث تقسیم میگردد.
در این مقاله به شروط لازم جهت ارث بردن زن و مرد از یکدیگر و سهم الارث آنها و سهم الارث در صورت طلاق زوجین از منظر حقوقی میپردازیم.
شروط توارث زوجین
در این بند به شرطهایی که لازم تا زوجین از یکدیگر به طور قانونی ارث ببرند میپردازیم که عبارت است از :
- ۱-وجود نکاح در زمان مرگ
- ۲-دائمی بودن زوجیت
شرط توارث (ارث بردن ) در نکاح موقت (صیغه) به دلیل تعارض با قواعد آمره ارث نامشروع و باطل است و این شرط را نمیتوان در حکم وصیت فرض کرد و ان را تا ثلث نافذ دانست زیرا زوج قصد وصیت نداشته است.
نحوه ارث بردن زن و مرد در ابتدا مستلزم اینکه عقد نکاح دائم بین زن و مرد جاری شده باشد و زمانیکه یکی از ان دو فوت شدند زن و شوهر باشند و طلاق نگرفته باشند.
نکته قابل توجه ای که ذکر آن لازم به بیان این است که اگرچه زوج و زوجه در نکاح موقت از یکدیگر ارث نمی برند ولی فرزند حاصل از ازدواج موقت، تفاوتی با فرزند حاصل از نکاح دائم نداشته و از پدر و مادر خویش ارث می برد.
سهم الارث زوجه
زن در صورت فرزنددار بودن زوج یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث میبرد و در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد سهم زوجه یک چهارم از کلیه اموال به ترتیب فوق می‌باشد.
نکته قابل توجه این است که اگر زن تنها وارث شوهر خود باشد بیش از یک چهارم ارث نمی‌برد و زن از تملک عین اموال غیرمنقول محروم است و قیمت و بهای آنها را به ارث میبرد منظور این است که اگر ترکه فقط یک منزل باشد زن فقط از قیمت آن منزل ارث میبرد.
طبق ماده ۹۴۶ قانون مدنی که بیان می‌دارد زن از قیمت تمام اموال غیرمنقول ارث میبرد چنانچه با امتناع وراث از پرداخت حق او مواجه گردد می‌تواند با فروش مال غیرمنقول از طریق دادگاه طلب خود را وصول کند. و ملاک قیمت زمان نادیه است نه زمان فوت مورث.
زوجه دائم متوفی از حقوق وظیفه یا مستمری متوفی برخوردار میگردد و ازدواج وی مانع دریافت حقوق مذکور نیست و در صورت فوت شوهر بعدی و تعلق حقوق به زوجه در اثر آن بیشترین مستمری ملاک عمل است همچنین در صورتی که خود زوجه دارای حقوق بازنشستگی یا از کار افتادگی باشد این موضوع مانع دریافت حقوق وظیفه یا مستمری متوفی نیست.
اگر شوهر فوت شده دارای ملک تجاری باشد همسر وی از سرقفلی مغازه ارث می برد. که حسب مورد سهم الارث از شوهر در این موارد یا یک چهارم و یا یک هشتم خواهد بود.
سهم الارث زن از شوهر متوفی دارای چند همسر
گاهی اوقات در زمان انحصار ورثه مشخص میشود که زوج در طول حیات خود بیشتر از یک همسر داشته است. در این صورت باید بیان کرد که تمامی همسران او می‌توانند از ارث مرد سهم ببرند. البته قبل از اینکه مشخص شود سهم زن از ارث شوهر چقدر است، باید عقد وی در نظر گرفته شود.
در این صورت یک چهارم سهم ارث به نسبت مساوی بین همه آنان تقسیم می گردد. بنابراین سهم ارث همسر از کل اموال یک چهارم خواهد بود و میزان آن نسبت به کل مال در صورت وجود چند همسر، تفاوتی نخواهد کرد.
سهم الارث زوج
میزان ارث شوهر دو برابر زن است به این صورت که شوهر نصف ترکه را به ارث میبرد و در صورت نبودن هیچ وارث دیگر به غیر از زوج یا زوجه شوهر تمام ترکه زن متوفای خود را میبرد اما زن فقط نصیب خود را و بقیه ترکه شوهر در حکم مال اشخاص بلاوارث و تابع ماده ۸۶۶ قانون مدنی خواهد بود.
نکته قابل توجه این است که حق قصاص به ارث می‌رسد ولی زوج و زوجه بر آن حقی ندارند.
سهم الارث در طلاق زوجین
اگر طلاق رجعی باشد، یعنی در زمان عده یا سه ماه و ده روز زن امکان برگشت به همسر خود را داشته باشد، در صورت فوت زوج، زن او ارث میبرد.
اگر شوهر در حال بیماری زن خود را طلاق دهد و در ظرف یک سال از تاریخ طلاق به همان علت بیماری بمیرد زوجه از او ارث میبرد اگرچه طلاق بائن باشد مشروط بر اینکه زن شوهر نکرده باشد عکس فرض فوق صادق نیست یعنی در صورتی که زوجه بعد از طلاق فوت کند مرد از اون ارث نمی‌برد.
در موردی که زن خواهان طلاق است و شوهر اجبار به طلاق میشود زن از شوهر ارث نمی‌برد و اگر شوهر بعد از طلاق شفا یابد زن ارث نمی‌برد ولو اینکه شوهر دوباره به همان مرض مبتلا شود مگر اینکه ابتدا مجدد به همان مرض اتفاق نبوده و قابل پیش بینی باشد.
طبق ماده ۹۴۵ قانون مدنی اگر مردی در حال مرض زنی را عقد کند و در همان مرض قبل از دخول بمیرد زن از او ارث نمی‌برد اما اگر بعد از دخول یا بعد از صحت یافتن از آن مرض بمیرد زن از او ارث میبرد و اگر زن زودتر بمیرد شوهر از آن ارث میبرد نکته بسیار مهمی که باید ذکر گردد این است که حکم منع از ارث را نمیتوان به مهریه سرایت داد.
سوالات متداول
1-آیا زن از همه ی اموال شوهر خود ارث میبرد؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت خیر. زن از همه اموال به جا مانده از همسرش ارث نمی برد. بلکه از اموال منقول مانند اتومبیل ،وجه نقد و اثاثیه منزل و قیمت اموال غیر منقول مانند املاک و ابنیه ارث می برد. حال سؤال اینجا است که اگر شوهر دارای خانه باشد سهم الارث زن از شوهرش چه می شود؟
باید در این مورد گفت زن از اصل خانه ارث نمی برد. او فقط از قیمت آن خانه بدون احتساب زمین آن معادل یک هشتم و اگر متوفی هیچ ورثه دیگری نداشته باشد معادل یک چهارم ارث می برد. بنابراین هیچوقت زمین یک ملک مسکونی در سهم الارث زن قرار نمی گیرد. مگر آنکه فرزندان متوفی راضی به انتقال مال غیر منقول به مادرشان باشند. بنابراین اگر بین وراث اختلاف نظر باشد باید مال غیر منقول به فروش رسیده و سهم ارث مادر از آن محل پرداخت گردد.
در هر حال سهم الارث از همسر(شوهر) همواره یا یک چهارم(به شرط نداشتن وارث دیگر) و یا یک هشتم(در صورت داشتن فرزند و نوه ، خواهر و برادر، پدر و مادر، عمو و عمه) خواهد بود.
2-آیا حق قصاص به ارث می رسد؟
حق قصاص به ارث می‌رسد ولی زوج و زوجه بر آن حقی ندارند ولی اگر قصاص تبدیل به دیه شود دیه به ترک تعلق می‌گیرد و همه از آن ارث می‌برند