کلاهبرداری و خیانت در امانت دو جرم کاملاً جدا از هم هستند که دارای ارکان و شرایط خاص خود می‌باشند در این مقاله به توضیح موارد می‌پردازیم
کلاهبرداری
- کلاهبرداری از جرایم مرکب است یعنی از چند جز تشکیل می‌شود که با تحقق سه امر به وقوع می‌پیوندند که عبارتند از
- توسل به وسایل متقلبانه یعنی حیله و تقلب
- فریب دیگری
- بردن مال دیگری
- در کلاهبرداری نحوه ارتکاب جرم موضوعیت دارد و تحصیل باید توسل به وسایل متقلبانه باشد و اگر مرتکب مال را بدون توسل به وسایل متقلبانه گرفته باشد کلاهبرداری محقق نمی‌شود
- معیار تشخیص متقلبانه بودن وسایل مورد استفاده کلاهبرداری عرفی است لذا اگر وسیله مورد استفاده عرفاً متقلبانه نباشد ولو اینکه مال باخته فریب بخورد کلاهبرداری نیست
- صرف دروغگویی بدون استفاده از وسایل متقلبانه باعث تحقق کلاهبرداری نیست زیرا عرف دروغگویی صرف را حیله و تقلب نمی‌داند البته به دست آوردن مال با دروغگویی صرف را می‌توان تحصیل مال نامشروع دانست
- توسل به وسیله متقلبانه باید مقدم یعنی قبل از به دست آوردن مال باشد لذا اگر الف مال ب را بگیرد و بعد از آن با توسل به وسایل متقلبانه مال را تصاحب کند کلاهبرداری محقق نیست مانند اینکه مالی را به عاریه بگیرد و با استفاده از وسایل متقلبانه وانمود کند که مال دزدیده شده که در این مورد چون توسل به وسایل متقلبانه بعد از گرفتن مال بوده کلاهبرداری محقق نیست
- برخلاف متقلبانه بودن وسایل که با معیار نوعی سنجیده می‌شود اغفال و فریب قربانی بر اساس معیار شخصی سنجیده می‌شود یعنی کلاهبرداری زمانی محقق می‌شود که مال باخته در عمل فریب خورده باشد
- کلاهبرداری زمانی محقق است که بین توسل به وسیله متقلبانه و فریب دیگری رابطه سببیت بی‌واسطه وجود داشته باشد مقصود از سببیت این است که توسل به وسایل متقلبانه باعث شده باشد قربانی پول را بدهد مثلاً اگر الف با توسل به وسایل متقلبانه خانه‌ای که ۱۰ سال از ساخت آن می‌گذرد را خانه نوساز جلوه داده و گران‌تر از قیمت واقعی به به بفروشد اما به بدون توجه به اینکه خانه نوساز است پول را داده باشد به این معنی که برای ب نوساز بودن خانه اهمیتی نداشته باشد و بدون توجه به اینکه چند سال از ساخت خانه می‌گذرد پول را داده باشد به دلیل اینکه رابطه سببیت بین توسل به وسیله متقلبانه با دادن مال توسط مالباخته وجود ندارد کلاهبرداری محقق نیست
- برای تحقق کلاهبرداری نیازی نیست شخص فریب خورده و شخص مالباخته یکی باشند مثلاً اگر الف با ارائه کارت ملی جعلی به کارمند بانک خود را به جا بزند و موفق شود از حساب به پول برداشت کند کلاهبرداری محقق است هرچند که شخص فریب خورده کارمند بانک و مالباخته است
- در کلاهبرداری ساده نه در کلاهبرداری اینترنتی حتماً باید انسان فریب بخورد مثلاً اگر شخصی با فریب دادن دستگاه عابر بانک موفق به اخذ مال شود کلاهبرداری ساده نیست
- خواه کاری که مال باخته برای آن مال را داده قانونی باشد مانند اینکه الف با حیله و تقلب خود را پزشک جا بزند و برای انجام عمل جراحی از ب پول بگیرد خواه غیرقانونی باشد مانند اینکه الف خود را با حیله و تقلب پخش کننده مواد مخدر معرفی کرده و برای دادن مواد مخدر به ب از ب مال بگیرد کلاهبرداری محقق است
صرف اینکه مالباخته در قبال دادن مال ما به ازای دریافت کرده است باعث نمی‌شد کلاهبرداری محقق نشود مثلاً اگر الف با توسل به وسایل متقلبانه مالی که ۳۰۰ میلیون ریال ارزش دارد را به نحوی جلوه دهد که ۵۰۰ میلیون ریال ارزش دارد و آن را به به قیمت ۵۰۰ میلیون ریال بفروشد کلاهبرداری محقق است هرچند که ب در قبال پولی که داده است مالی دریافت کرده است اما چون ارزش مال کمتر از بهای پرداخت شده است کلاهبرداری محقق است
خیانت در امانت
برای تحقق خیانت در امانت برخلاف کلاهبرداری که با سه مورد محقق می‌شود در خیانت در امانت چهارمورد باید وجود داشته باشد
- اشیای مذکور در ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات باید به شخص سپرده شده باشد
- بنابراین باشد که مال سپرده شده مسترد یعنی بازگردانده شود یا به مصرف معین برسد
- شخصی که من نزد اوست مال را استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند استعمال یا تصاحب یا طرف یا مفقود کردن مال توسط امین به ضرر مالک یا متصرف باشد
- به تصریح ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی سپرده شدن در قالب هر عقدی می‌تواند مشمول ماده باشد بنابراین خیانت در امانت فقط در مورد عقد امانت نیست و بقیه عقود مانند عاریه وکالت و غیره را نیز در بر می‌گیرد حتی اگر عقدی بین طرفین منعقد نشده باشد یا معامله باطل باشد در صورت وجود سایر شرایط خیانت در امانت محقق است
- برای تحقق خیانت در امانت سپرده شدن باید توسط کسی باشد که قانون چنین حقی را داشته باشد بنابراین اگر الف مال شخص دیگر یا مال مسروق را به ب امانت دهد و ب آن را تصاحب تلف مفقود یا استعمال کند چون تصرف الف در مال قانونی نبوده خیانت در امانت محقق نیست
- تلف کردن اعم از تلف جز یا کل مال است بنابراین اگر امین بخشی از مال را تلف کند خیانت در امانت رخ داده است همچنین اتلاف اعم از این است که به مباشرت باشد مانند اینکه امین حیوان متعلق به دیگری را بکشد یا به تسبیب مانند اینکه حیوان را در قفس حیوانات درنده قرار دهد
تفاوت دو جرم
- در جرم کلاهبرداری رفتار مجرمانه بردن مال دیگری به صورت متقلبانه می‌باشد اما در خیانت در امانت استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نمودن مال غیر سبب جرم می‌شود
- در جرم کلاهبرداری شخص کلاهبردار سعی و تلاش در اغفال و توسل به وسایل متقلبانه برای اغفال فرد مقابل دارد اما در جرم خیانت در امانت هیچ تلاشی برای اغفال و توسل وسایل متقلبانه وجود ندارد و خود صاحب مال مال خودش را با دست خودش به امین می‌سپارد
- نکته دیگری که در تفاوت بین این دو جرم وجود دارد این است که در کلاهبرداری شخص به قصد بردن مال دیگری به منظور سودجویی و کسب منفعت اقدام می‌کند اما در جرم خیانت در امانت لزوماً به قصد بردن مال دیگری از سودجویی نمی‌باشد و حتی ممکن است در بعضی موارد به ضرر صاحب مال باشد مانند اینکه مال را گم کند
سوالات متداول
آیا مجازات این دو جرم با هم یکی می‌باشد؟
خیر مجازات جرم کلاهبرداری سنگین‌تر از مجازات جرم خیانت در امانت می‌باشد
اثبات جرم خیانت در امانت به چه صورت می‌باشد؟
باید یکی از موارد استعمال تلف کردن یا مفقود کردن و یا تصاحب کردن مال اثبات شود