شرایط پرداخت چک در قانون تجارت بیان گردیده است و ما در این مقاله به توضیح این موارد و نتایج عدم پرداخت چک می‌پردازیم
شرایط شکلی چک و شرایط پرداخت
- امضای صادر کننده صدور چک با مهر تنها امکان‌پذیر نیست و باید همراه با امضای صادر کننده باشد
- نام صادر کننده چک بنابر قانون صدور چک بانک‌ها مکلفند بر روی کلیه برگ‌های چک نام و نام خانوادگی صاحب حساب را درج کنند
- مبلغ چک
- نام محال علیه مانند بانک کشاورزی شعبه بازار تهران
- محل صدور که منظور همان وجوه یا اعتباری است که صادر کننده چک در نزد بانک محال الیه دارد
- تاریخ صدور که همان تاریخ مندرج در گوشه بالایی در سمت راست چک است بر آن است که چک در همان تاریخ مندرج در گوشه سمت راست صادر شده است مگر خلاف آن اثبات شود
- دستور پرداخت توجه داشته باشید که دستور پرداخت دستوری بی‌قید و شرط است گیرنده وجه یا همان کسی که چک در وجه او صادر شده
- دارنده چک البته چک ممکن است در وجه حامل باشد
دستور پرداخت در چک‌های مشروط و تضمینی
صدور چک به صورت مشروط یا تضمینی موجب بی‌ا اعتباری چک نیست ولی این چک از قواعد خاصی به شرح زیر تبعیت می‌کند
- اگر صادر کننده چک پرداخت آن را منوط به شرطی کرده باشد یا اینکه صدور چک را بابت تضمین قراردادی معرفی کرده باشد بانک به این شرط توجه نمی‌کند حتی اگر شرط مزبور یا تضمینی بودن چک در متن چک تصریح شده باشد
- با توجه به بند فوق بانک در صورت کفایت موجودی وجه چک را پرداخت می‌کند و در صورت عدم کفایت گواهی عدم پرداخت صادر می‌کند
- اگر نسبت به چک مزبور گواهی عدم پرداخت صادر شود و دارنده آن برای دریافت مبلغ چک بخواهد دادخواست تقدیم کند باید در دعوای مطروحه استحقاق خود را اثبات کند به عبارت دیگر در چنین مواردی صرف صدور چک و بودن چک در دست دارنده دلالت بر مدیونیت صادر کننده ندارد بلکه به دلیل آنکه چک مشروط یا تضمینی است
- دارنده چک باید ثابت کند که شرط مندرج در چک حاصل شده است یا تعهدی که چک برای تضمین آن صادر شده است ایفا نشده است و در نتیجه او مستحق دریافت وجه چک است
- دارنده چک مشروط یا تضمینی می‌تواند با اثبات استحقاق خود برای دریافت مبلغ آن دادخواست حقوقی تقدیم کند اما طبق ماده ۱۳ قانون صدور چک طرح شرکت کیفری نسبت به چک‌های مشروط و تضمینی امکان‌پذیر نیست چه مشروط یا تضمینی بودن آنها در متن چک تصریح شده باشد و چه به موجب سایر ادله اثبات شود
- اگر در متن چک مشروط یا تضمینی بودن آن درج شده باشد رجوع به اداره ثبت برای صدور اجراییه ثبتی وصول وجه چک از آن طریق نیز امکان‌پذیر نیست
شیوه پرداخت وجه چک توسط بانک
در این خصوص توجه داشته باشید که دارنده چکی که وجه آن را دریافت می‌کند باید پشت چک را امضا یا مهر کند حتی اگر چک در وجه حامل باشد بانک مکلف است به محض مراجعه دارنده چک هویت کامل او را در پشت چک با ذکر تاریخ قید کند
در صورت عدم مطابقت امضای قلم خوردگی در متن چک یا اختلاف در مندرجات چک و امثال آن بانک از پرداخت وجه چک خودداری می‌کند
نتایج عدم پرداخت چک در صورت فقدان موجودی کسر
- موجودی در حساب بانکی صادر کننده یا اگر وجه چکی به هر دلیلی مانند خط خوردگی یا عدم مطابقت امضا پرداخت نشود بانک گواهینامه‌ای به نام گواهی عدم پرداخت صادر کرده و به دارنده چک تسلیم می‌کند
- نسخه دوم این گواهینامه باید با آخرین نشانی صاحب حساب ارسال شود در این گواهینامه باید موارد زیر درج شود
- مشخصات چک
- هویت و نشانی کامل صادر کننده
- نام و نام خانوادگی و نشانی کامل دارنده چک
- علت یا علل عدم پرداخت من جمله عدم موجودی
- عدم مطابقت امضا
- مغایرت مندرجات و غیره
- مطابقت یا عدم مطابقت امضای صادر کننده چک با نمونه امضای موجود در بانک در حدود عرف بانکداری
تکلیف چک در صورت کسر موجودی
در این حالت دارنده چک می‌تواند به نحو زیر عمل کند
- می‌تواند همین مبلغ را دریافت کند و بابت کسر موجودی گواهی عدم پرداخت اخذ کند
- می‌تواند هیچ بخشی از مبلغ را دریافت نکند و بابت کل مبلغ چک گواهی عدم پرداخت اخذ کند
پرداخت قسمتی از وجه چک توسط بانک محال علیه
- بانک مکلف است مبلغ موجود در حساب را به دارنده چک پرداخت کند و اصل چک نزد بانک می‌ماند
- بانک نسبت به بقیه مبلغ که کسر موجودی محسوب می‌شود دو گواهینامه به دارنده چک می‌دهد
- گواهینامه مشتمل بر مشخصات چک و مبلغی که پرداخت نشده صادر و به دارنده چک تحویل می‌دهد علاوه بر این گواهینامه یک گواهی عدم پرداخت نیز بابت مبلغ کسر موجودی از طرف بانک صادر و به دارنده چک تسلیم می‌شود چک مزبور نسبت به مبلغی که پرداخت نشده بی‌محل محسوب و گواهینامه بانک در این مورد برای دارنده چک جانشین اصل چک می‌شود و در صورت مراجعه مجدد دارنده این نوع گواهینامه و موجود بودن بقیه وجه چک در حساب صادر کننده چک بانک مکلف است وجه آن را از حساب صادر کننده برداشت و به ذینفع پرداخت کند این امر می‌تواند چندین بار صورت بپذیرد
طرق وصول وجه چک
برای وصول وجه چک سه روش قابل تصور است
اقامه دعوای حقوقی
در این طریق دارنده چک می‌تواند علیه صادر کننده و ظهرنویسان و اگر هر یک از آنها ضامن داشته باشند علیه ضامن ایشان نیز اقامه دعوا کند و کلیه مسئولین پرداخت چک در برابر او مسئولیت تضامنی دارند
صدور اجراییه توسط اداره ثبت اسناد
صدور اجراییه توسط اداره ثبت اسناد نسبت به اسناد لازم الاجرا صورت می‌گیرد
طرح شکایت کیفری
برای طرح شکایت کیفری دارنده چک با رجوع به دادسرا اقدام به طرح شکایت از صادر کننده به خاطر صدور چک غیر قابل پرداخت می‌کند
سوالات متداول
اگر در متن چک شرطی برای پرداخت ذکر شده باشد آیا بانک به آن شرط ترتیب اثر خواهد داد؟
خیر بانک به آن شرط ترتیب اثر نخواهد داد و با عبارت دیگر بانک باید با بررسی شرایط صحت چک آن را پرداخت کند
آیا گواهی عدم پرداخت باید دارای کد رهگیری باشد؟
بله حتماً گواهی عدم پرداخت باید دارای کد رهگیری باشد وگرنه قابل استناد نمی‌باشد