مسئولیت تضامنی در حقوق تجارت اصل است یا خیر

 مسئولیت تضامنی در حقوق تجارت مسئله بسیار مهم می‌باشد زیرا با توسعه امور تجاری در دنیای امروز ضرورت استفاده از اسناد تجاری بیش از پیش مهم شده است که یکی از مسئولیت‌های پیش روی این اسناد مسئولیت تضامنی می‌باشد که در این مقاله به توضیح اینکه این مسئولیت اصل می‌باشد یا خیر می‌پردازیم در ابتدا لازم است با مسئولیت تضامنی آشنا شویم

مزایای اسناد تجاری

اسناد تجاری از مزایایی به شرح زیر برخوردار هستند

• اصل مسئولیت تضامنی
• اصل غیر قابل استناد بودن ایرادات
• اصل استقلال امضائات
• اصل دلالت بر مدیونیت
• صدور قرار تامین خواسته بدون نیاز به ایداع خسارت احتمالی

اصل مسئولیت تضامنی

مسئولیت تضامنی، یعنی اینکه برای انجام یک تعهد، حداقل دو نفر مسئولیت داشته باشد، به طوری که اگر آن تعهد انجام نشود متعهدله اختیار داشته باشد که از هریک از آنان به طور مستقل، انجام آن تعهد را به صورت کامل بخواهد در حقوق ایران، مسئولیت تضامنی بیشتر در حقوق تجارت وجود دارد ودر خارج از امور تجارت، خلاف اصل است و تنها در صورتی پذیرفته می شود که در عقد تصریح شود به عبارت دیگر گفته می شود که در حقوق تجارت ایران اصل بر مسئولیت تضامنی است در حقوق ایران در مواردی که چند نفر نسبت به یک دین مسئول پرداخت باشند اصل بر مسئولیت مشترک است نه مسئولیت تضامنی اما در اسناد تجاری و قانون تجارت تمام مسئولین سند از صادر کننده و ظهرنویسان در برابر دارنده سند مسئولیت تضامنی دارند و در عرض یکدیگر هستند بدین نحو که دارنده سند می‌تواند در صورت پرداخت نشدن وجه سند در موعد مقرر و از سوی شخصی که باید پرداخت می‌کرد است به هر یک از آنها که بخواهد یا عده‌ای از آنها یا تمام آنها رجوع کند و تمام یا بخشی از طلب خود را از هر یک از آنان وصول نماید به عبارت دیگر رابطه مسئولین اسناد تجاری عرضی است و ذمه هر یک از ایشان ضمیمه ذمه سایرین می‌شود دارنده سند تجاری جهت مراجعه به مسئولان سند ملزم به رعایت ترتیب تشکیل تعهد آنها نیست و می‌تواند به هر یک یا چه هر چند نفر از آنها که بخواهد رجوع کند مراجعه به برخی مسئولان سند موجب زوال حق رجوع به سایر مسئولان نیست یعنی ممکن است دارنده ابتدا علیه یک یا چند نفر از مسئولان سند طرح دعوا کند و در اثنای رسیدگی به دعوای مطروحه یا پس از صدور حکم قطعی علیه ایشان علیه اشخاص دیگری از مسئولان سند نیز طرح دعوا کند

در قانون ایران مسئولیت بر دو نوع است مسئولیت نسبی و مسئولیت تضامنی که در زیر به تفاوت این دو مسئولیت می‌پردازیم

• در مسئولیت نسبی هر یک از متعهدین مسئول پرداخت بخشی از دین است و علی الاصول دین به طور مساوی بین آنان تقسیم می‌شود برای مثال اگر سه نفر نسبت به دینی به مبلغ ۳۰۰ هزار تومان مسئولیت مشترک داشته باشند طلبکار می‌تواند از هر یک از آنان تا ۱۰۰ هزار تومان دریافت کند
• در مسئولیت تضامنی هر یک از متعهدین در برابر طلبکار مسئول پرداخت تمام دین است به عبارت دیگر طلبکار می‌تواند به هر یک از آنان رجوع کند و تمام بخشی از طلب خود را از او دریافت کند برای مثال اگر سه نفر نسبت به دینی به مبلغ ۳۰۰ هزار تومان مسئولیت تضامنی داشته باشند طلبکار می‌تواند مبلغ ۳۰۰ هزار تومان را از هر یک از آنان که بخواهد دریافت کند یا به انتخاب خود بخشی از آن را از یکی و بخش دیگر مبلغ را از شخص دیگری دریافت کند

استثنائات مسئولیت تضامنی

در اسناد تجاری بیان شد که در اسناد تجاری ظهرنویسان و صادر کننده با یکدیگر مسئولیت تضامنی دارند اما به سه نکته باید توجه داشت

• اگر هر یک از ظهرنویسان یا صادر کننده دارای ضامن باشند ضامن مزبور فقط با مضمون عنه خود مسئولیت تضامنی دارد نه با سایر اشخاص به عبارت دیگر مسئولیت ضامن در چهارچوب مسئولیت مضمون عنه است اگر مضمون مسئول پرداخت باشد او نیز هست و اگر مضمون به هر دلیل مانند عدم واخواست سند تجاری در مورد مقرر حجر مضمون عنه در زمان صدور جعلی بودن امضای مضمون عنه و غیره مسئول پرداخت نباشد ضامن نیز از بار مسئولیت معاف است
• اگر سند تجاری توسط چندین نفر صادر شده باشد یا توسط چندین آنها به صورت عرضی ظهرنویسی شده باشد آن چند نفر در برابر دارنده سند با یکدیگر مسئولیت نسبی دارند ولی با سایر مسئولین سند تجاری متضامناً مسئولند برای مثال اگر سفته ای توسط دو نفر به مبلغ ۲۰۰ هزار تومان صادر شده باشد و هر دوی آنها سفته مزبور را ظهرنویسی کنند هر یک از آنها در برابر دارنده سفته مسئول پرداخت ۱۰۰ هزار تومان می‌باشند بنابراین اصل مسئولیت تضامنی ناظر متعهدین طولی است و بین متعهدین عرضی مسئولیت مشترک حاکم است مگر اینکه شرط خلاف یعنی شرط مسئولیت تضامنی شده باشد
• در صورت فوت یکی از متعهدین سند تجاری اگر وراث ترکه را رد نکرده باشند نسبت به وجه سند تجاری مسئول هستند اما مسئولیت ایشان به نحو نسبی است نه به نحو تضامنی یعنی هر یک از وراث به قدر سهم و ارث خود نسبت به وجه سند تجاری مسئول هستند
• مثال دیگر برای اصل مسئولیت تضامنی، مسئولیت تضامنی در حقوق تجارت در صورتی موضوعیت پیدا خواهد کرد که طلبکاران شرکت تضامنی بخواهند مطالبات خودشان را وصول کنند یا آنکه اسناد تجاری مانند چک، سفته و برات، تضمین و ظهر نویسی شده باشند
• یا مثلا شرکت تجاری به شرکتی گفته می‌شود که مطابق با قانون تجارت تشکیل می‌شود و از شرایط و ضوابط مقرر در این قانون تبعیت می‌کند. شرکت‌های تجاری، انواع مختلفی دارند. شرکت تضامنی نیز یکی از انواع شرکت‌های تجاری است. با توجه به ماده 116 قانون تجارت، شرکت تضامنی به شرکتی گفته می‌شود که توسط دو یا چند شریک و تحت اسم مخصوص و برای امور تجاری تشکیل می‌شود. در شرکت‌های تضامنی، مسئولیت شرکا نیز به صورت تضامنی تعیین خواهد شد. به این معنی که هر یک از شرکا به تنهایی مسئول پرداخت تمام بدهی‌ها و دیون شرکت است

سوالات متداول