داوری در قانون آیین دادرسی مدنی به طور کامل توضیح داده شده است و ما در این مقاله به این موضوع که چه کسانی نمی‌توانند داوری را انجام دهند می‌پردازیم، در ابتدا لازم است با داوری آشنا شویم.
داوری
داوری حل و فصل اختلاف توسط شخص یا اشخاص ثالثی است که صلاحیت خود را برای رسیدگی به اختلاف از قرارداد خصوصی فی مابین طرفین اختلاف کسب می‌کند این شخص یا اشخاص ثالث داور یا داوران نامیده می‌شوند
اهلیت لازم برای ارجاع اختلاف داوری
- اهمیت لازم برای ارجاع اختلافات به داوری همان اهلیتی است که برای خود معامله یا خود موضوع داوری لازم است یعنی اگر موضوع اختلاف یک امر مالی باشد برای ارجاع اختلاف به داوری شخص باید عاقل بالغ و رشید باشد اما اگر موضوع اختلاف غیر مالی باشد کافی است که شخص عاقل و بالغ باشد و نیاز به رشد او نیست
- دعاوی راجع به محجورین و به طور کلی از داوری ممنوع نیست اما خود محجوری نمی‌توانند نسبت به انعقاد موافقت نامه داوری یا تعیین داور تصمیم‌گیری کنند اما ولی یا قیم ایشان این اختیار را دارد
- تاجر ورشکسته از مداخله در امور مالی که در خصوص پرداخت دیون او موثر است ممنوع است، بنابراین نمی‌تواند دعاوی مالی خود را به داوری ارجاع دهد اما مدیر تصفیه یا اداره تصفیه از جانب او چنین اختیاراتی را دارد البته شخص ورشکسته می‌تواند اختلافات غیرمالی‌اش را بدون نیاز به دخالت مدیر تصفیه یا اداره تصفیه به داوری ارجاع دهد
افراد محروم از داوری
ممنوعیت‌های نصب داور
این ممنوعیت‌ها به دو دسته تقسیم می‌شود ممنوعیت‌های مطلق و ممنوعیت های نسبی
ممنوعیت‌های مطلق
مواردی که به هیچ وجه اشخاص مشمول آنها قابل انتخاب عنوان داور نیستند حتی با تراضی طرفین
ممنوعیت‌های نسبی
اشخاصی که نسبت به مورد خاصی از داوری ممنوع باشند یا آنکه ممنوعیت‌های ایشان به موجب تراضی طرفین برطرف شود
موارد ممنوعیت‌های مطلق
- محجورین، داور باید دارای همان درجه‌ای از اهلیت باشد که برای انجام اصل موضوع داوری لازم است
- یک شخص سفیه می‌تواند در امور غیر مالی داوری کند اما نمی‌تواند در امور مالی داوری کند چرا که شخص سفیه در امور غیر مالی محجور تلقی نمی‌شود
- اشخاص ورشکسته حتی در امور مالی از داوری ممنوع نیستند زیرا حجر ناشی از ورشکستگی برای حمایت از حقوق طلبکاران است و این داوری موجب ضرر طلبکاران نیست
- اشخاصی که به موجب حکم دادگاه از داوری محروم هستند
- قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم قضایی در این خصوص توجه داشته باشید که کارمندان اداری فقط در صورتی که در محاکم قضایی شاغل باشند از داوری ممنوع هستند بنابراین کارمندان اداری شاغل در مراجع غیر قضایی و همچنین کارمندان اداری شاغل در قوه قضاییه که در دادگاه‌ها اشتغال ندارند از داوری ممنوع نیستند
- کلیه قضات یعنی اشخاصی که دارای ابلاغ قضایی هستند از داوری ممنوعند مانند قضات دادگاه‌های عمومی انقلاب تجدید نظر یا قضات دیوان عالی کشور و دیوان عدالت اداری
- قضات بازنشسته از داوری ممنوع نیستند
- قضات شاغل در مراجع غیر از دادگاه مانند قضات عضو کمیسیون‌های ماده ۱۰۰ شهرداری قاضی عضو هیئت داوری بورس قضات شاغل در اداره حقوقی قوه قضاییه و غیره از داوری ممنوع هستند
- اگر شخصی داوری را بپذیرد و سپس بدون عذر موجه از شرکت در جلسات یا صدور رای امتناع ورزد یا آنکه استعفا دهد علاوه بر الزام به جبران خسارت تا پنج سال نیز از انجام داوری ممنوع هستند
موارد ممنوعیت نسبی
ماده ۴۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی بیان می‌دارد اگر شروط زیر جمع باشد داوری که در شرط داوری تعیین شده از انجام داوری ممنوع است و شرط داوری به کلی باطل است
- قراردادی بین یک ایرانی و یک خارجی منعقد شود
- در این قرارداد شرط داوری درج شود
- این شرط داوری مقید باشد
- این داور با طرف مقابل هم تابعیت باشد
- ماده ۴۶۹ قانون آیین دادرسی مدنی موارد مذکور در این ماده توسط دادگاه یا شخص ثالث به عنوان داور قابل نصب نیستند البته این ممنوعیت نیز به موجب توافق و تراضی طرفین برطرف می‌شود این موارد عبارتند از
- کسانی که سن آنان کمتر از بیست و پنج سال تمام شمسی باشد
- کسانی که در دعوا ذی نفع باشند
- کسانی که با یکی از اصحاب دعوا قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشتع باشند
- کسانی که قیم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوا هستند یا یکی از اصحاب دعوا مباشر امور آنان است
- کسانی که خود یا همسرانشان وراث یکی از اصحاب دعوا باشند
- کسانی که با یکی از اصحاب دعوا یا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم با یکی از اصحاب دعوا دارند در گذشته یا حال دعوای کیفری داشته باشند
- کارمندان دولت در حوزه ماموریت آنان لایحه قانونی راجع به منع مداخله وزرا و نمایندگان مجلسین و کارمندان دولت در معاملات دولتی و کشوری کارمندان را از داوری در اختلافاتی که یک طرف آن دولت یا مجلس یا شهرداری‌ها یا دستگاه‌های وابسته به آنهاست منع کرده است
قبولی داور
- انتخاب شخصی به عنوان داور برای او تکلیفی ایجاد نمی‌کند مگر آنکه امر داوری را قبول کند
- انتخاب کننده داور اعم از آنکه داور توسط طرفین اختلاف یا دادگاه یا شخص ثالث انتخاب شود باید قبولی داور را اخذ کند
- قبولی داور هم در مورد داور اختصاصی لازم است و هم در مورد داور مشترک
- قبولی داور توسط داور الزامی نیست حتی اگر وی توسط دادگاه انتخاب شده باشد
- ممکن است قبولی داور به نحو ضمنی باشد آغاز به انجام داوری توسط داور نوعی قبولی ضمنی داوری است
امتناع داور از داوری
اگرچه داور مکلف به قبول داوری نیست اما اگر داور بعد از قبولی داوری از انجام دادن امتناع ورزد یا از داوری استعفا دهد یا آنکه در جلسات داوری شرکت نکند قانونگذار نوعی مسئولیت شبه انتظامی برای او مقرر کرده است این اقدام داور دارای ضمانت اجراهای زیر است
- نمی‌توان او را ملزم به انجام داوری کرد چرا که الزام داور به انجام داوری طرفین اختلاف را به نتیجه مطلوب نمی‌رساند
- مکلف جبران خسارت است
- تا ۵ سال به طور مطلق از انجام داوری ممنوع است
سوالات متداول
آیا قضات بازنشسته از داوری ممنوع هستند؟
خیر قضات بازنشسته می‌توانند به عنوان داور انتخاب شوند
آیا کسانی که سن آنان کمتر از بیست و پنج سال تمام شمسی باشد می‌توانند به عنوان داور انتخاب شوند؟
بله در صورتی که با تراضی و توافق طرفین باشد