تامین دلیل یکی از راه‌های صورت برداری از ادله موجود در دعوا می‌باشد که در قانون آیین دادرسی مدنی طی موادی بیان گردیده است و ما در این مقاله به توضیح و شرایط آن می‌پردازیم
آنچه در این مقاله خواهید آموخت پنهان
تامین دلیل
تامین دلیل یعنی صورت برداری از ادله موجود برای استفاده در آینده وقتی که دسترسی به آن ادله در آینده غیر ممکن یا دشوار خواهد شد
اوصاف تامین دلیل
- تامین دلیل ماهیتاً درخواست است نه یک دعوا و از همین رو نتیجه آن در قالب یک قرار صادر می‌شود
- تشخیص درجه ارزش تامین دلیل با همان قاضی است که نتیجه تامین دلیل در برابر او مورد استناد قرار می‌گیرد بنابراین تامین دلیل ارزش خود دلیل را ندارد و ارزش آن در حد اماره قضایی است
- تامین دلیل ممکن است از جانب کسی تقاضا شود که در دعاوی آینده می‌خواهد به عنوان خواهان از آن استفاده کند یا به عنوان خوانده از آن استفاده کند
مرجع صالح برای درخواست تامین دلیل
- از حیث صلاحیت ذاتی بنابر ماده ۱۴ قانون آیین دادرسی مدنی تامین دلیل در صلاحیت دادگاه‌های عمومی است اما بنا بر قانون شوراهای حل اختلاف در مناطقی که شورای حل اختلاف وجود داشته باشد در صلاحیت شورای حل اختلاف است در حال حاضر بنا بر قانون شورای حل اختلاف به تامین دلیل رسیدگی می‌کند
- از حیث صلاحیت محلی در صلاحیت آن مرجعی است که دلیل مورد تامین در حوزه آن واقع شده است اگر در طرح درخواست تامین دلیل قواعد صلاحیت رعایت نشود دادگاه قرار عدم صلاحیت صادر نمی‌کند زیر این درخواست یک دعوا نیست بلکه دادگاه قراره رد درخواست صادر می‌کند این قرار قطعی است
شرایط شکلی درخواست تامین دلیل
- درخواست تامین دلیل ممکن است در جریان رسیدگی به یک دعوا یا قبل از اقامه دعوا و به طور مستقل طرح شود
- درخواست تامین دلیل ممکن است کتبی باشد یا شفاهی
- اگر تقاضای تامین دلیل در جریان یک دعوا طرح نشود و به طور مستقل طرح شود چون نیاز به ارجاع به یک شعبه دارد، گرچه ماهیتاً یک درخواست است اما باید روی برگه مخصوص دادخواست نوشته شود
- برای درخواست تامین دلیل باید مشخصات خواهان و مشخصات طرف مقابل یعنی کسی که قرار است این تامین دلیل در آینده علیه وی استفاده شود درج شود البته اگر تعیین طرف مقابل امکان‌پذیر نباشد می‌تواند بدون تعیین او اقدام به تامین دلیل کرد
- برای درخواست تامین دلیل باید موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تامین دلیل می‌شود و اوضاع احوالی که موجب درخواست تامین دلیل شده نیز ذکر شود
- اگر در درخواست تامین دلیل شرایط شکلی این درخواست رعایت نشده باشد در این صورت اخطار رفع نقض صادر نمی‌شود زیرا این درخواست یک دعوا نیست بلکه دادگاه قرار رد درخواست صادر می‌کند
- شرایط طرح دعوا مانند سمت، اهلیت، نفع ، صلاحیت دادگاه و غیره باید در درخواست تامین دلیل نیز رعایت شود در غیر این صورت قرار رد درخواست صادر می‌شود و این قرار قطعی است
اجرای تامین دلیل
- منظور از اجرای این قرار صورت برداری از ادله است در این خصوص توجه داشته باشید که بنابر ماده ۱۵۳ قانون آیین دادرسی مدنی اجرای این قرار با قاضی شعبه است و به دادرس علی البدل یا مدیر دفتر قابل واگذاری است
- قانون شوراهای حل اختلاف، اجرای این قرار با شورای حل اختلاف است
- اگر قرار تامین دلیل در جریان رسیدگی به اصل دعوا درخواست شده باشد و فقط نتیجه تامین دلیل مبنای حکم دادگاه باشد باید قاضی راسا تامین دلیل را اجرا کند یا اینکه گزارش تامین دلیل مورد وثوق او باشد
- اگر موضوع دلیلی که شخص در پی تامین آن هست نظریه کارشناسی باشد طبیعی است که بخشی از اجرای تامین دلیل بر عهده کارشناس قرار می‌گیرد به این حالت درخواست تامین دلیل با جلب نظر از کارشناس می‌گوییم
- اگر شخصی در مسیر اجرای قرار تامین دلیل مانع ایجاد کند برای مثال متصرف ملک از گشودن درب ملک برای معاینه ملک توسط کارشناس یا شخص اجرا کننده قرار تامین دلیل خودداری کند این قرار قهرم و با کمک مامورین انتظامی قابل اجرا است
- باید به این نکته توجه داشت که اجرای تامین دلیل نیازمند صدور اجراییه نیست
حضور طرف مقابل برای تامین دلیل
- برای تصمیم گیری در خصوص درخواست تامین دلیل و صدور قرار تامین دلیل نیاز به احضار طرف مقابل نیست بنابراین درخواست تامین دلیل به طرف مقابل ابلاغ نمی‌شود
- برای اجرای قرار تامین دلیل یعنی صورت برداری از ادله نیاز به حضور طرف مقابل است جز در امور فوری بنابراین تامین دلیل علی الاصول باید با دعوت از طرف مقابل صورت گیرد
- در صورت دعوت از طرف مقابل عدم حضور او مانع اجرای قرار تامین دلیل نیست و تامین دلیل حتی در صورت عدم حضور او اجرا می‌شود
قابلیت اعتراض به تامین دلیل
در خصوص قابلیت اعتراض به این قرار باید توجه داشت که
- قرار تامین دلیل قابل اعتراض یا تجدید نظر نیست نمی‌توان به قرار تامین دلیل اعتراض داشت و نقض آن را از همان مرجع صادر کننده یا مرجع بالاتر درخواست کرد
- قراره رد درخواست تامین دلیل نیز قابل اعتراض یا تجدید نظر نیست
- نتیجه تامین دریا قابل اعتراض است یعنی شخصی که مورد استناد قرار گرفته می‌تواند به نتیجه آن اعتراض کند برای مثال اگر نظریه کارشناس مورد تامین دلیل قرار گرفته باشد و سپس این نظریه کارشناسی که تامین شده در دعوایی علیه شخصی مورد استناد قرار گیرد شخصی که تامین دلیل علیه امور استناد واقع شده می‌تواند به نتیجه آن اعتراض کند و برای مثال درخواست کارشناسی مجدد را بنماید
- مطابق با ماده 151 تامین دلیل چه کتبی چه شفاهی باید حاوی نکات ذیل باشند که عبارت است از
- مشخصات درخواست کننده و طرف او موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تامین دلیل می شود
- اوضاع و احوالی که موجب درخواست تامین دلیل شده است
- تامین دلیل برای حفظ آن است و تشخیص درجه ارزش آن در موارد استفاده با دادگاه می باشد
سوالات متداول
آیا مفاد اسناد رسمی قابل تامین دلیل است یا خیر؟
از آنجا که اسناد رسمی ثبت و ضبط شده و استفاده از آنها علی الاصول با دشواری روبرو نمی‌شود علی الاصول قابل تامین دلیل نیست
مرجع صالح برای درخواست تامین دلیل کجا می‌باشد؟
در حال حاضر شوراهای حل اختلاف مرجع صالح برای درخواست تامین دلیل می‌باشد