فسخ نکاح دلایل زیادی دارد که در قانون مدنی به آن اشاره شده است که یکی از دلایل آن وجود عیب در زوجه می‌باشد که در این مقاله به آن می‌پردازیم، در ابتدا لازم است که با عقد نکاح و شرایط آن آشنا شویم تا بتوانیم به یکی از دلایل فسخ آن اشاره کنیم
نکاح
در خصوص عقد نکاح موارد زیر قابل توجه است باید توجه داشت که
نکاح عقدی است که انشای آن به صورت معاطاتی (یعنی بدون تشریفات خاص) باطل است و لزوماً باید با الفاظ منعقد شود علی رغم آنکه بنا بر نظر مشهور فقها در انعقاد نکاح الفاظ خاص لازم است اما در قانون مدنی برای نکاح الفاظ خاص مقرر نشده است البته بر مبنای اصل ۱۶۷ قانون اساسی از حیث حقوقی خاص را برای انعقاد نکاح لازم دانست
شرایط عاقد، یعنی شخصی که قصد انشای عقد نکاح را دارد اعم از آنکه یکی از زوجین باشد یا آنکه زوجین یا یکی از ایشان به وی وکالت داده باشند باید عاقل بالغ و قاصد باشد باید توجه داشت که رشید بودن از شرایط عاقد نیست
خیارات موجود در عقد نکاح محدود است به خیار تدلیس، خیار تخلف از شرط صفت و خیارات قانونی خاص عقد نکاح سایر خیارات مانند خیار شرط در عقد نکاح راه ندارد خیار همان حق قانونی است که می‌توان یک عقد را به واسطه آن فسخ کرد که در مقالات مربوط به خیارات توضیحات کامل نوشته شده است
نقش اشتباه در عقد نکاح
اشتباه در سه مورد موجب بطلان نکاح است
اشتباه در نوع عقد
به این نحو که یکی از طرفین نکاح دائم و دیگری نکاح موقت را مدنظر داشته باشند در این حالت در معنای دقیق کلمه اشتباه رخ نداده است بلکه اراده طرفین بر هم منطبق نیست
اشتباه در شخص طرف عقد
اشتباه در هویت جسمی و مادی طرف مقابل، منظور اشتباه در خود شخص است نه اشتباه در اوصاف او مانند آنکه شخصی قصد ازدواج با دختری را داشته است اما خواهر دوقلوی آن دختر در عقد حاضر شود یا اینکه شخصی به واسطه تشابه اسمی به خیال آنکه پسری که به خواستگاری او آمده است فلان شخص است با او ازدواج کند و بعد معلوم شد که فقط یک تشابه اسمی بوده است
اشتباه در اوصاف طرف مقابل
وقتی که این اوصاف علت عمده عقد است اشتباه در اوصاف موجب بطلان نکاح نیست مگر آنکه اوصاف علت عمده عقد باشد برای مثال دختری با پسری فقط به این دلیل ازدواج می‌کند که فکر می‌کرد آن پسر تابعیت فلان کشور را دارد دختر که کسب تابعیت آن کشور و زندگی در آن کشور مورد نظر را همیشه در سر داشته است برای آنکه به این آرزوی خود برسد با پسر ازدواج می‌کند در این حالت تابعیت فلان کشور وصفی است که برای دختر علت عمده عقد است و اشتباه در آن موجب بطلان نکاح است باید توجه داشت که اشتباه در اوصاف حتی اوصاف مهم موجب بطلان نکاح نیست فقط اشتباه در وصفی که علت عمده عقد بوده است موجب بطلان نکاح است اشتباه در وصفی که علت عمده عقد نبوده است موجب بطلان نکاح نیست فقط در صورتی که آن وصف شرط شده باشد نکاح را قابل فسخ می‌کند اگر اوصاف به طور صریح یا ضمنی در عقد نکاح شرط شده باشد به کسی که شرط به نفع او شده است حق فسخ می‌دهد مثلاً در ازدواج با یک دختر حتی اگر صراحتاً شرط نشود شرط بنایی اشخاص بر بکارت دختر است که در صورت اثبات خلاف آن مرد حق فسخ نکاح را دارد
نکاح با شرط عدم مباشرت
در نکاح نمی‌توان شرط عدم محرمیت درج کرد یعنی نمی‌توان شرط کرد که طرفین با هم محرم نشوند اما ممکن است در نکاح دائم یا موقت شرط عدم مباشرت درج کرد بدین معنی که طرفین ملزم شوند که با هم رابطه مباشرت برقرار نکنند در این خصوص موارد زیر حائز اهمیت است
اگر در نکاح شرط عدم مباشرت درج شده باشد و علی رغم این شرط طرفین با هم رابطه مباشرت برقرار کنند این رابطه مباشرت صحیح و مشروع است و زنا تلقی نمی‌شود
حتی اگر این رابطه مباشرت با اکراه و اجبار باشد زنا تلقی نمی‌شود اما می‌توان از طرفی که علی رغم این شرط رابطه مباشرت برقرار کرده به دلیل نقض شرط مندرج در عقد مطالبه خسارت کرد
موارد فسخ نکاح از جانب مرد
طبق ماده ۱۱۲۳ قانون مدنی عیوب زیر در زن موجب حق فسخ برای مرد خواهد بود
- قرن
- جذام
- برص
- افضا
- زمین‌گیری و نابینایی از هر دو چشم
- همچنین طبق ماده ۱۱۲۴ عیوب زن در صورت موجب حق فسخ برای مرد می‌شود که عیب مزبور در حال عقد وجود داشته باشد پس اگر عقدی صورت بگیرد و پس از عقد این عیوب به وجود بیایند برای مرد حق فسخ وجود ندارد پس موارد موجود در ماده ۱۳۲۳ قانون مدنی به شرط آنکه در زمان عقد نکاح موجود باشند
احکام خیار فسخ در عقد نکاح
- فسخ نکاح هم در نکاح دائم و هم در نکاح موقت راه دارد
- کلیه موجبات فسخ باید در زمان انعقاد نکاح وجود داشته باشد جز جنون مرد و عنن مرد
- اگر فرد قبل از عقد نکاح آگاه به وجود عیب یا جنون در طرف مقابل باشد پس از نکاح حق فسخ برای او وجود ندارد
- خیار تخلف از شرط صفت یعنی یک شرطی در طرف مقابل وجود دارد که طرف دیگر به خاطر آن با او ازدواج می‌کند وقتی که این شرط وجود نداشته باشد به واسطه خیار تخلف از شرط می‌توان آن عقد را فسخ کرد خیار تخلف از شرط صفت با آنکه در عقود دیگر فوری نیست در عقد نکاح فوری است
- اگر فرد پس از علم به عیب موجود و علم به حق فسخ و علم به فوریت حق فسخ ، حق فسخ را اعمال نکند حق فسخ او ساقط می‌شود اما اگر به یکی از موارد مذکور در بالا علم نداشته باشد تاخیر او موجب اسقاط خیار فسخ نیست بنابراین اگر شخص فورا حق فسخ خود را اعمال نکند و فوراً نکاح را فسخ نکند در صورتی حق فسخ او زائل می‌شود که از حق فسخ خود آگاه بوده باشد و از فوریت آن آگاه باشد
- در فسخ نکاح تشریفات طلا مانند صیغه مخصوص لازم نیست
سوالات متداول
آیا وجود عیب در زوجه موجب حق فسخ برای مرد است؟
بله در صورتی که در زمان نکاح این عیب وجود داشته باشد موجب حق فسخ است
آیا نابینایی زن موجب حق فسخ است؟
بله در صورتی که در زمان نکاح وجود داشته باشد