تابعیت شرکت‌ها یکی از موارد می‌باشد که وقتی شرکتی تشکیل می‌گردد باید تابعیت آن مشخص شود که در این مقاله به توضیح این موارد می‌پردازیم در ابتدا لازم است که با تعریف شرکت‌های تجاری و یک سری تفاوت‌های آن با شرکت‌های مدنی بپردازیم و بعد از آن تابعیت را توضیح دهیم.
تعریف شرکت‌های تجاری
تاجر ممکن است شخص حقیقی باشد یا شخص حقوقی، اگر تاجر شخص حقوقی باشد به آن شرکت تجاری گفته می‌شود شرکت تجاری را می‌توان چنین تعریف کرد مشارکت و اجتماع حقوق دو یا چند شریک در یکی از قالب‌های پیش‌بینی شده در قوانین تجاری همچنین می‌توان شرکت تجاری را اینگونه تعریف کرد که قراردادی است میان دو یا چند شخص که بنا بر آن هر یک از شرکا آورده‌ای با خود به شرکت می‌آورد با این وصف که مالکیت هر شریک نسبت به آورده‌اش منحل شود و آورده‌ها به مالکیت شخص حقوقی شرکت در آید و سود و زیان نیز به نسبت مقرری بین ایشان تقسیم شود.
تفاوت شرکت تجاری و شرکت مدنی
- شرکت تجاری به استناد ماده ۵۸۳ قانون تجارت دارای شخصیت حقوقی است اما شرکت مدنی معمولاً دارای شخصیت حقوقی نیست مثلاً شرکت‌های تعاونی را واجد شخصیت حقوقی می‌داند بنابراین می‌توان گفت که شرکت تجاری شرکتی است با شخصیت حقوقی و شرکت مدنی شرکتی از فاقد شخصیت حقوقی
- در صورت طرح دعوا علیه شرکت مدنی باید اسم تمام شرکا به عنوان خوانده قید شود اما در صورت طرح دعوا علیه شرکت تجاری نام شرکت به عنوان خوانده درج می‌شود
- شرکت تجاری دارای اقامتگاه و تابعیت خاصی است که ممکن است از اقامتگاه و تابعیت شرکا یا برخی از آنها متفاوت باشد اما برای شرکت مدنی اقامتگاه و تابعیت متصور نیست
- به دلیل استقلال مالی و دارایی شرکت تجاری از شرکا اموال شرکت تجاری بابت دیون شرکا قابل توقیف نمی‌باشد همچنین اموال شرکا نیز بابت دیون شرکت تجاری قابل توقیف نمی‌باشد
فواید شرکت تجاری
شرکت تجاری نسبت به شرکت مدنی یا فعالیت تجاری انفرادی دارای فوایدی از قرار زیر است
- فعالیت در قالب شرکت موجب کسب اعتبار و شهرت تجاری می‌شود
- فعالیت در قالب شرکت موجب جمع شدن سرمایه‌ها و دانش‌های فنی و ایجاد یک سرمایه عمده و دانش فنی قابل توجه می‌شود
- فعالیت در قالب شرکت موجب کسب سود بیشتر و توزیع زیان‌ها بین چند شریک و کم کردن بار خطرات سرمایه‌گذاری می‌شود
- اداره شرکت تجاری آسان‌تر از اداره شرکت مدنی است زیرا تصمیمات در شرکت‌های تجاری علی الاصول به اکثریت آرا اتخاذ می‌شود اما تصمیمات در شرکت مدنی علی الاصول به اتفاق آرا اتخاذ می‌شود
- در برخی از قالب‌های شرکت‌های تجاری مانند شرکت‌های سهامی یا با مسئولیت محدود شرکا نسبت به دیون شرکت مسئولیت ندارند بلکه مسئولیت آنها محدود به میزان سهم الشرکه یا سهام آنهاست این امر موجب امنیت خاطر سرمایه‌گذاران می‌شود
- در شرکت مدنی هر شخصی که با شرکت معامله منعقد کند در واقع وارد معامله با تمام شرکا شده است او در برابر تمام شرکا مسئولیت قرارداددی دارد و تمام شرکا در برابر او مسئولند اما در شرکت تجاری هر شخصی که وارد انعقاد عقد با شرکت شود فقط با یک شخص رابطه معاملاتی برقرار کرده و آن هم شخص حقوقی شرکت است
اقامتگاه اشخاص حقوقی
در این خصوص با دو ماده مواجهیم
- ماده ۵۹۰ قانون تجارت که اقامتگاه شخص حقوقی را محلی می‌داند که اداره شخص حقوقی در آنجا است
- ماده ۱۰۰۲ قانون مدنی که اقامتگاه شخص حقوقی را مرکز اصلی آن می‌داند
برای حل تعارض بین قانون مدنی و قانون تجارت در خصوص اقامتگاه شخص حقوقی نظرات مختلفی ارائه شده است بهترین نظر آن است که ماده ۱۰۰۲ قانون مدنی را ناظر به اشخاص حقوقی غیر تجاری بدانیم و ماده ۵۹۰ قانون تجارت را ناظر به اشخاص حقوقی تجاری بدانیم زیر قانون تجارت قانونی خاص و ناظر به تجار و شرکت‌های تجاری است و حکم آن درباره شرکت‌های تجاری که یکی از موضوعات قانون تجاری است همچنان باقی است
تابعیت اشخاص حقوقی شرکت‌ها
درباره تابعیت اشخاص حقوقی ما با دو ماده مواجهیم
- ماده یک قانون راجع به ثبت شرکت‌ها این ماده یک قاعده کلی درباره تمام اقسام اشخاص حقوقی بیان نمی‌کند زیرا فقط درباره شرکت‌های تجاری بیان حکم می‌کند و نه سایر اشخاص حقوقی این ماده بیان می‌کند هر شرکتی که در ایران تشکیل و مرکز اصلی آن در ایران باشد شرکت ایرانی محسوب می‌شود بنابراین ماده شرکت تجاری برای ایرانی تلقی شدن باید در ایران تشکیل شده باشد مرکز اصلی یعنی اقامتگاه آن در ایران باشد
- ماده ۵۹۱ قانون تجارت که یک قاعده کلی را بیان می‌کند و درباره تمام اقسام اشخاص حقوقی صادق است بیان می‌کند که اشخاص حقوقی تابعیت مملکتی را دارند که اقامتگاه آنها در آن مملکت است
بنابراین در شناخت تابعیت اشخاص حقوقی به مشکل برنمی‌خوریم زیرا رابطه تابعیت و اقامتگاه در اشخاص حقوقی رابطه تساوی است بنابراین هر شرکتی که اقامتگاه آن در ایران باشد ایرانی محسوب می‌شود و دارای تابعیت ایرانی است
تغییر اقامتگاه شرکت تجاری
تغییر اقامتگاه شرکت تجاری با مشکل خاصی روبرو نیست و همان اکثریتی که در مقررات و اساسنامه شرکت برای اتخاذ تصمیم تعیین شده‌اند می‌توانند اقدام به تصویب تغییر اقامتگاه شرکت تجاری کنند در مواردی که تغییر اقامت‌ها از یک کشور به کشور دیگر است و در نتیجه موجب تغییر تابعیت می‌شود تغییر اقامتگاه با اکثریت آرا امکان‌پذیر نیست
تغییر تابعیت شرکت تجاری
در این زمینه ما با این سوال مواجهیم که آیا در شرکت‌های تجاری امکان تغییر تابعیت شرکت وجود دارد؟
در این خصوص ما با دو ماده مواجه هستیم
- ماده ۱۱۰ قانون تجارت که درباره شرکت با مسئولیت محدود بیان می‌کند شرکا نمی‌توانند تابعیت شرکت را تغییر دهند مگر به اتفاق آرا بنابراین در شرکت‌های با مسئولیت محدود تغییر تابعیت به اتفاق آرای شرکا مجاز است
- ماده ۹۴ لایحه اصلاحی قانون تجارت که درباره شرکت سهامی بیان می‌کند هیچ مجمع عمومی نمی‌تواند تابعیت شرکت را تغییر دهد بنابراین در شرکت سهامی تغییر تابعیت شرکت ممنوع است
با توجه به دو ماده بالا که یکی درباره شرکت‌های با مسئولیت محدود و دیگری درباره شرکت‌های سهامی بیان حکم می‌کند و با توجه به این امر که درباره تغییر تابعیت بقیه شرکت‌های تجاری قانون ما ساکت است اختلاف نظر است که تغییر تابعیت سایر شرکت‌های تجاری را در حال حاضر ممکن بدانیم یا خیر و در صورت امکان ساز و کار آن به چه شیوه‌ای است نظر قوی در این خصوص آن است که در سایر شرکت‌های تجاری نیز با توجه به آنکه ماده ۹۴ دیرتر تصویب است و در نتیجه حاوی آخرین اراده قانونگذار است با توجه به ضرورت‌های عملی تغییر تابعیت آنها را به هیچ وجه امکان‌پذیر نمی‌دانیم
سوالات متداول
برای اینکه تابعیت یک شرکت ایرانی باشد باید چه شرایطی داشته باشد؟
در ایران تشکیل شده باشد و مرکز اصلی آن در ایران باشد
آیا در شرکت‌های تضامنی می‌توان تابعیت را تغییر داد؟
خیلی در شرکت‌های تضامنی امکان تغییر تابعیت وجود ندارد