فدیه در طلاق یکی از راه‌های انحلال نکاح دائم می‌باشد که خود دارای شرایطی است که در این مقاله به توضیح این موارد می‌پردازیم. در ابتدا لازم است که نسبت به طلاق توضیحاتی را داده و بعد از آن به فدیه در طلاق بپردازیم
طلاق
طلاق متداول‌ترین راه انحلال نکاح دائم است، طلاق یک عملی است که انشای آن به اختیار مرد است که برای طلاق حضور دو شاهد مرد عادل صرفاً از شرایط اثبات طلاق نیست، بلکه از شرایط ثبوت طلاق نیز هست یعنی بدون حضور آنها اصلاً طلاقی حاصل نشده است.
طلاق در نکاح موقت یعنی صیغه موقت راه ندارد و مرد فقط می‌تواند اقدام به بخشیدن باقیمانده مدت به زن کند
اگر طلاق دهنده صغیر یا مجنون یا مکره یا در حال شوخی باشد طلاق باطل است.
اقسام طلاق از حیث متقاضی
طلاق از حیث شخص متقاضی به سه دسته تقسیم می‌شود
- طلاقی که از جانب مرد درخواست می‌شود مرد در هر زمان می‌تواند تقاضای طلاق کند
- طلاقی که از جانب زن درخواست می‌شود زن نمی‌تواند تقاضای طلاق کند جز در استثنائاتی که در مقالات مربوط به آن بیان نمودیم
- طلاقی که با توافق طرفین درخواست می‌شود (طلاق توافقی) اعمال این طلاق با موافقت هر دو طرف است اقسام این طلاق عبارت است از طلاق خلع و طلاق مبارات
تعریف فدیه
فدیه در لغت به معنای دادن پول یا چیزی برای نجات خود یا دیگری می‌باشد. در اصطلاح حقوقی فدیه مالی است که در طلاق خلع و مبارات زن می‌دهد تا مرد از حق طلاق خود بگذرد و طلاق بگیرد. حقوقدانان و فقها به اتفاق، مالی را که زن در طلاق خلع و مبارات و طلاق به عوض به مرد می‌دهد تا طلاق بگیرد را فدیه می‌نامند
طلاق خلع
زن از شوهر ابراز کراهت می‌کند در این صورت زن مالی را به شوهر خود تملیک می‌کند یا بذل می‌کند تا شوهر در برابر این مال او را طلاق بدهد مال مزبور که فدیه نام دارد ممکن است عین مهر معادل مهر کمتر یا بیشتر از مهر باشد.
طلاق مبارات
زن و شوهر هر دو از یکدیگر ابراز کراهت می‌کنند فلذا زن مالی را به شوهر تملیک می‌کند یا بذل می‌کند تا شوهر در برابر این مال او را طلاق دهد مال مزبور که فدیه نام دارد ممکن است عین مهر، معادل مهر یا کمتر از مهر باشد و نباید بیشتر از مهر باشد
طلاق مبارات از دو حیث با طلاق خلع تفاوت دارد
- در طلاق خلع کراهت فقط از طرف زن است اما در طلاق مبارات کراهت از طرف زن و مرد می‌باشد
- در طلاق خلع میزان فدیه محدودیتی ندارد اما در طلاق مبارات این فدیه نمی‌تواند بیشتر از مهریه باشد
کراهت یعنی اینکه زن و مرد دیگر همدیگرو دوست ندارند قادر به ادامه زندگی مشترک به یکدیگر نیستند
ماهیت طلاق‌های خلع و مبارات
طلاق خلع و مبارات عقد نیستند بلکه ایقاع هستند (ایقاع عملی ارادی است که با اراده یک نفر ایجاد می‌شود) با یک عقد که به صورت جانبی منعقد می‌شود به عبارت دیگر مرد در قالب یک ایقاع همسر خود را طلاق می‌دهد و در کنار این ایقاع یک عقد تبعی و جانبی نیز وجود دارد و آن این است که مرد در ازای مبلغی تحت عنوان فدیه که دریافت می‌کند از حق رجوع خود از طلاق می‌گذرد و در ازای این فدیه‌ای که زن داده است طلاق به طلاق باین تبدیل می‌شود یعنی دیگر حق رجوع به یکدیگر را ندارند. وجود فدیه موجب نمی‌شود که ماهیت طلاق تغییر کند ماهیت طلاق همچنان ایقاع است
وجه مشترک طلاق‌های خلع و مبارات
- مالی که زن برای طلاق به مرد می‌دهد فدیه و در عمل زن در دادن آن مال را بذل گویند.
- با دادن فدیه توسط زن به مرد، مرد مکلف به طلاق دادن همسر خود نمی‌شود بلکه مرد می‌تواند آن فدیه را رد کند و به زندگی مشترک ادامه دهد
- زن می‌تواند تا قبل از اتمام مدت عده از فدیه رجوع کند و آن را بازپس بگیرد حق رجوع زن از هدیه یک حق غیر مالی است و در نتیجه قابل اسقاط است یعنی ممکن است در ضمن طلاق یا به نحو دیگری زن حق رجوع از فدیه را از خود ساقط کند اگر زن از هدیه رجوع کند در این صورت طلاق رجعی می‌شود و مرد هم می‌تواند از طلاق رجوع کند در طلاق رجعی بعد از طلاق در یک بازه زمانی مشخص مرد می‌تواند به زن خود رجوع کند و مجدد زن و شوهر شوند
- اگر این فدیه باطل باشد طلاق باطل نیست بلکه طلاق رجعی است بیان شد که حق رجوع مرد از طلاق رجعی قابل اسقاط نیست مگر جز در طلاق‌های خلع و مبارات که در قالب گرفتن فدیه مرد حق رجوع از طلاق خود را اسقاط می‌کند
سوالی که در زمینه فدیه پیش می‌آید این است که اگر مردی بعد از طلاق خلع یا مبارات با خواهر آن زن ازدواج کند تکلیف این ازدواج و طلاقی که صورت گرفته است چیست؟ این ازدواج صحیح است زیرا طلاق باین بوده است و مرد در مدت عده طلاق باین می‌تواند با خواهر همسر سابق خود ازدواج کند با توجه به آنکه طلاق خلع یا مبارات است زن می‌تواند در مدت عده از فدیه رجوع کند اما بعد از اینکه زن از هدیه رجوع کند مرد نمی‌تواند از طلاق رجوع کند زیرا مرد با ازدواج با خواهر ان زن راه رجوع از طلاق را بر خود بسته است
عده در طلاق خلع و‌مبارات
طلاق خلع و طلاق مبارات جز طلاق باین محسوب می شوند و عده دارند پس زن باید پس از طلاق عده نگه دارد.
(عده به این معنا که اکر نکاح به واسطه ی فوت شوهر یا طلاق یا فسخ منحل شود مدتی به نام عده اغاز می شود که در این مدت زن نمی تواند با دیگری ازدواج کند)
سوالات متداول
آیا در توافق بر سر فدیه دادگاه می‌تواند در غیاب مرد از سوی او فدیه را بپذیرد؟
خیر رضایت مرد برای قبول فدیه و انعقاد طلاق خلع و مبارات لازم است بنابراین دادگاه نمی‌تواند بدون رضایت مرد از سوی او فدیه را قبول کند.
فدیه از طرف مرد پرداخت می‌شود یا از طرف زن؟
هدیه از طرف زن پرداخت می‌شود تا بتواند طلاق بگیرد