تفاوت دعوی خلع ید با تصرف عدوانی خلع ید، اصطلاح حقوقی است که به معنای بازپس گیری مال یا اموالی است که به نحوی از دست صاحب آن خارج شده‌اند این عمل می‌تواند در نتیجه تصرفات غیرقانونی، سواستفاده یا حتی به دلیل سهل انگاری صورت گیرد.
خلع ید به عنوان یکی از مکانیزم‌های حفاظتی در نظام حقوقی نقش مهمی در حفظ حقوق مالکیت ایفا می‌کند این پیشگفتار مقدمه‌ای برای بحث و بررسی عمیق تر در مورد خلع ید و تصرف عدوانی می‌باشد که در این مقاله به آن می‌پردازیم.
تبیین موضوع
توجه به حقوق مالکیت و اقدام در مورد نقض آن امری بسیار اساسی افراد از ارزش بالایی برای حق مالکیت برخوردارند و انتظار دارند دیگران این حق را محترم بگذارند اما گاهی اوقات افراد دیگر این حقوق را نادیده گرفته و تخلف می‌کنند. قوانین برای حفاظت از حقوق مالکیت افراد مقررات قانونی در نظر گرفته‌اند این مقررات به افرادی که حقوقشان تحت عناوین مختلفی خدشه‌دار شده است حق داده است تا از طریق اقامه دعوا مانند تصرف عدوانی و خلع ید حق خود را احقاق نمایند.
دعوای خلع ید یک اقدام حقوقی است که توسط مالک مال غیرمنقول یا منقول انجام می‌شود در این دعوا مالک ادعا می‌کند که مالی که به او تعلق دارد بدون اجازه و رضایت او با قهر و غلبه و عدوان در تصرف فرد دیگری قرار گرفته است مالک با اثبات مالکیت خود از دادگاه خواهان رفع تصرف و خلع ید می‌شود، در این فرایند دادگاه می‌تواند حکمی را صادر کند که به متجاوز دستور دهد که از تصرف غیرقانونی خود خودداری کند و مالک به اموال خود دسترسی یابد این اقدام به معنای بازگرداندن مال به مالک اصلی است .
دعوای تصرف عدوانی عبارت است از ادعای کسی که مال غیر منقول را تصرف کرده است مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف او خارج کرده است و درخواست بازگشت مال به خود را دارد در این صورت متصرف سابق می‌تواند درخواست تصرف را بخواهد و دادخواست رفع تصرف عدوانی را طرح نماید دعوی خلع ید اغلب در مواقعی ایجاد می‌شود که یک فرد یا نهاد به شکل نادرست و بدون مجوز ملکی را اشغال کرده و مالک اصلی قصد بازیابی آن را دارد این دعوای مهم در حقوق مالکیت و حقوق ملکی به عنوان یکی از راه‌های حفاظت از حقوق مالکیت شناخته می‌شود.
خلع ید و تفاوت آن با تصرف عدوانی
ارکان تصرف عدوانی حقوقی
- سبق تصرف خواهان به معنی اینکه خواهان سابقه تصرف در آن ملک را در گذشته داشته است
- لحوق تصرف خوانده یعنی در حال حاضر ملک در تصرف خوانده است
- عدوانی بودن تصرف خوانده یعنی تصرف فعلی خوانده بدون رضایت خواهان و بدون حکم مرجع صالح باشد
ارکان تصرف عدوانی کیفری
- سبق تصرف شاکی یعنی ملک سابقاً در تصرف شاکی بوده باشد
- لحوق تصرف متهم یعنی ملک در تصرف متهم باشد
- عدوانی بودن تصرف یعنی ملک بدون رضایت شاکی در تصرف متهم باشد
- مالکیت شاکی
- سوء نیت متهم که از قواعد عمومی فهمیده می‌شود
ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی بیان می‌دارد هر کس به وسیله صحنه سازی از قبیل پیکنی دیوارکشی تغییر حد فاصل کرت بندی نهر کشی حفر چاه کندن درخت‌ها به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا زراعی جنگل‌ها و مراتع ملی کوهستان‌ها باغ‌ها منابع آب پارک‌های ملی تاسیسات و غیره به منظور تصرف یا ذیحق معرفی کردن خود یا دیگری مبادرت نماید یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع صالح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هرگونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌گردد دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضعیت به حالت سابق نماید
خلع ید
در خلع ید سه رکن وجود دارد
- مالکیت خواهان
- تصرف خوانده هنگام طرح دعوا
- عدوانی بودن تصرف خوانده یعنی اینکه مال بدون رضایت خواهان در ملکیت خوانده باشد
- دعوی خلع ید هم برای اموال منقول و هم اموال غیرمنقول قابل طرح است اما دعوای تصرف عدوانی فقط برای اموال غیرمنقول قابل طرح می‌باشد
- در دعوای تصرف عدوانی قبل از اینکه حکم صادر شود و قطعی بشود می‌توان اجراییه گرفت و جلوی تصرف عدوانی را گرفت اما در دعوای خلع ید حتماً باید حکم قطعی صادر شود تا بتوان حکم را اجرا نمود
- دعوای خلع ید را نمی‌توان خارج از نوبت رسیدگی نمود و باید دادگاه وقت رسیدگی تعیین نماید اما در دعوای تصرف عدوانی می‌توان خارج از نوبت رسیدگی نمود
- نکته بسیار مهمی که در دعوای خلع ید وجود دارد این است که باید مالکیت مالک ثابت شود و به اثبات برسد اما در دعاوی تصرف عدوانی لازم نیست که مالکیت مالک ثابت شود و همین که سابقه تصرف در آن ملک را داشته باشد کافی است
همانطور که بیان شد دعوای خلع ید دعوای ناشی از مالکیت می‌باشد اما دعوای تصرف عدنی دعوای ناشی از تصرف می‌باشد که بین این دو تفاوت‌هایی وجود دارد که در زیر به آن اشاره می‌کنیم
- دعاوی ناشی از مالکیت دعاوی مالی هستند یعنی نیاز به تقویم (اندازه گیری) دارند و هزینه دادرسی آنها بر اساس تقویم پرداخت می‌شود و قطعی و قابل اعتراض بودن آنها بستگی به نصاب دارد
- دادگاه باید ابتدائاً مالکیت خواهان را احراز نماید چون این گونه دعاوی مبتنی بر مالکیت هستند اما در دعاوی ناشی از تصرف که دعاوی غیر مالی هستند یعنی نیاز به تقویم ندارند و هزینه دادرسی آنها مقطوع است و قابل اعتراض هستند تابع تشریفات دادرسی نیستند
- خارج از نوبت رسیدگی می‌شود و اجرای رای منوط به قطعیت نیست
تفاوت تصرف عدوانی حقوقی و کیفری
در تصرف عدوانی حقوقی سبق تصرف خواهان وجود دارد یعنی خواهان سابقه تصرف دارد ولی مالکیت او لازم نیست ولی در تصرف عدوانی کیفری شاکی باید سابقه تصرف و مالکیت را هر دو را داشته باشد
خلع ید و تصرف عدوانی کیفری
رکن اصلی خلع ید مالکیت است و سابقه تصرف موضوعیت ندارد ولی اگر علاوه بر مالکیت سابقه تصرف هم وجود داشت می‌تواند دادخواست خلع ید یا شکایت تصرف عدوانی کیفری مطرح کند
سوالات متداول
آیا در دعوای تصرف عدوانی اثبات مالکیت اهمیت دارد؟
خیر در دعوای تصرف عدوانی اثبات مالکیت اهمیت ندارد و فقط باید سابقه تصرف در آن ملک اثبات شود
آیا در دعوای خلع ید می‌توان قبل از قطعی شدن رای مال را از متصرف گرفت؟
خیر در دعوای خلع ید اجرای رای منوط به قطعی شدن رای می‌باشد,