شخصیت حقیقی و شخص حقوقی چیست

اشخاص در حقوق ایران به دو دسته تقسیم می شوند یکی اشخاص حقیقی که دارای اوصاف و حقوق های منحصر به خود هستند و یکی اشخاص حقوقی که آنها نیز دارای حقوق و ویژگی های مختص به خود هستند در این مقاله به توضیح هر دو از اشخاص میپردازیم 

اشخاص حقیقی و حقوقی

در تعریف شخص باید بگوییم که موجودی را گویند که قابلیت برخورداری از حقوق و تکالیف را دارد مانند یک انسان یا یک شرکت تجاری که می‌تواند حقوقی مانند مالکیت بر اموال داشته باشد یا تکالیفی مانند اجرای تعهدات قراردادی داشته باشند شخص بر دو قسم تقسیم می‌شود 

شخص حقیقی 

که منظور افراد انسانی است 

شخص حقوقی 

مجموعه‌ای از اشخاص یا اموال که شخصیت و نقش اجتماعی یافته و می‌تواند به عنوان یک واحد اجتماعی مانند اشخاص حقوقی دارنده حق و تکلیف شود

ویژگی های اشخاص حقیقی و حقوقی

شخصیت 

به معنای شخص بودن یعنی قابلیت برخورداری از حقوق و تکالیف است

وضعیت 

موقعیت یک شخص نسبت به حقوقی است که می‌تواند دارا باشد به عبارت دیگر مجموعه اوصافی است که آثاری حقوقی بر آنها بار می‌شود مانند تابعیت اقامتگاه زوجیت مرد یا زن بودن مجرد یا متاهل بودن فرزند یا والد بودن قرابت نسبی و سببی ولادت ناشی از ازدواج قانونی یا زنا و غیره

اهلیت 

توانایی یک شخص برای برخورداری از یک حق اهلیت تمتع یا انجام دادن یک کار اهلیت استیفا را گویند مثلاً اگر شخصی بتواند مالک اموالی شود او برای مالکیت آن اموال اهلیت تمتع دارد و اگر شخصی بتواند اموالی را که مالک آن‌هاست بفروشد او برای معامله کردن نسبت به این اموال دارای اهلیت استیفا است

دارایی

 مجموع اموال حقوق مالی و تکالیف مالی دیون شخص را دارایی گویند بنابراین اموالی چون خانه خودرو کتاب لباس حقوق مالی یک شخص مانند حق شفعه‌ای که او دارد یا حق انتفاعی که او نسبت به مالی دارد یا مطالباتی که او از دیگران دارد و تکالیف مالی آن شخص مانند مانند دیونی که به واسطه قراردادها بر عهده او قرار گرفته دارایی او را تشکیل می‌دهد

اوصاف دارایی

در خصوص دارایی باید به این موارد توجه داشت که دارایی جنبه مالی دارد بنابراین حقوق و تکالیف غیر مالی مانند پدر بودن حق ولایت قهری حق حضانت و حق زوجیت در دارایی داخل نمی‌شود

منظور از حقوق مالی شخص مواردی مانند مطالبات او از سایرین حق او نسبت به اموال مانند حق انتخاب از اموال دیگران و حق او نسبت به دستاوردهای فکری خود یا همان حقوق فکری مانند حق تالیف است

احوال شخصیه

اوصاف غیر مالی یک شخص که مرتبط با شخصیت اوست به عبارت دیگر به آن دسته از اوصاف یک شخص احوال شخصیه گفته می‌شود که دارای شرایط زیر است

• این اوصاف جنبه غیر مالی دارد و ناظر به امور مالی شخص نیست
• این اوصاف ناظر به یک شخص است صرف نظر شغل و مقام اجتماعی او پس احوال شخصیه مربوط به اشخاص حقوقی نمی‌شود این اوصاف به دلیل غیر مالی بودن قابل تبدیل کردن به پول نیست

قلمرو احوال شخصیه

احوال شخصیه اموری مانند ازدواج طلاق و نسب را در بر می‌گیرد در خصوص مصادیق احوال شخصیه باید توجه داشت که نکاح و طلاق از مصادیق احوال شخصیه است آثار نکاح و طلاق مانند نسب فرزند خواندگی و فسخ و انفساخ نکاح نیز اگرچه در اصل ۱۲ قانون اساسی ذکر نشده اما در شمار  احوال شخصیه است زیرا اگر نکاح و طلاق را در شمار احوال شخصیه بدانیم به طریق اولی این موارد که ملحقات و توابع نکاح و طلاق است در شمار احوال شخصی است

ارث و وصیت در ماده ۷ قانون مدنی و در قانون اجازه رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیر شیعه حقوق ارثیه و وصیت در عرض احوال شخصی درج شده است 

اهلیت در ماده ۷ قانون مدنی اهلیت نیز در شمار احوال شخصی دانسته شده است

قانون حاکم بر احوال شخصیه 

در خصوص قانون حاکم بر احوال شخصی احکام زیر قابل توجه است

• ایرانیان هر جای جهان که زندگی کنند از حیث احوال شخصیه تابع قانون ایران هستند
• خارجیان مقیم ایران از حیث احوال شخصیه تابع قانون دولت متبوع خود هستند بنابراین احوال شخصیه علی‌الاصول پیرو تابعیت شخص است
• احوال شخصیه ایرانیان غیر شیعه که مذهب آنها در اصل ۱۲ قانون اساسی محترم دانسته شده یعنی مسلمانان اهل سنت و زیدی مسیحیان کلیمیان و زرتشتیان  علی‌الاصول مشمول قواعد مذهبی خود هستند
• احوال شخصیه سایر ایرانیان اعم از ایرانیان شیعه یا ایرانیانی که معتقد به ادیانی غیر از ادیان فوق باشند تابع قوانین جاری کشور است

آغاز شخص حقیقی

تولد زمان آغاز شخصیت برای شخص حقیقی است در این خصوص باید توجه داشت که تولد به مرحله اطلاق می‌شود که جنین در حالی که دارای حیات است از بدن مادر خارج شود

اگر شک کنیم که طفلی که مرده است به صورت مرده از بدن مادر خارج شده یا اینکه زنده خارج شده و سپس مرده است و نتوانیم با استفاده از دلایل و امارات این شک را برطرف کنیم بنا را بر این می‌گذاریم که مرده به دنیا آمده است

ولادت جنین آزمایشگاهی یعنی جنینی که نطفه او در محیط آزمایشگاه منعقد شده و در وسایل آزمایشگاهی نگهداری شده و مراحل جنینی را پشت سر گذاشته زمانی است که جنین بتواند بدون وسایل آزمایشگاه به حیات خود ادامه دهد

اعلام ولادت 

اعلام ولادت دارای قواعد زیر است

• ولادت هر طفل در ایران اعم از اینکه طفل مزبور داره تابعیت ایرانی باشد یا خیر باید به ثبت احوال اعلام شود
• ولادت اطفال ایرانیان مقیم خارج از کشور به مامور کنسولی ایران در محل اقامت و اگر نباشد به نزدیک‌ترین مامور کنسولی و یا سازمان ثبت احوال کشور اعلام می‌شود
• هر یک از اشخاص زیر می‌توانند با مراجعه به ادارات ثبت احوال نسبت به اعلام ولادت و اخذ شناسنامه نوزاد اقدام نمایند پدر یا جد پدری با ارائه شناسنامه مادر در صورتی که ازدواج او قانوناً به ثبت رسیده باشد خود شخص اگر سن او ۱۸ سال تمام به بالا باشد
• ازدواج پدر و مادر طفل به ثبت نرسیده باشد اعلام ولادت و امضای اسناد متفقاً بر عهده پدر و مادر خواهد بود

پایان شخص حقیقی

پایان شخص حقیقی را مرگ می‌نامیم مرگ بر دو نوع است 

مرگ حقیقی

به معنای مردن و توقف حیات شخص و جدایی روح از بدن

مرگ فرضی

اگر شخصی غایب شود برای مثال به مسافرتی برود و دیگر از خبری از او نرسد و مدتی نسبتاً طولانی از آخرین خبری که از او رسیده گذشته باشد به نحوی که عرفاً نتوان او را زنده دانست چنین فرض می‌شود که او مرده است و دادگاه خانواده به درخواست ورثه یا وصی برای او حکم موت فرضی صادر می‌کند

اشخاص حقوقی

اشخاص حقوقی اینگونه تشکیل می‌شوند که افرادی کنار هم جمع می‌شوند و با قصد و نیت اینکه شرکتی یا موسسه‌ای را بنا کنند به تشکیل یک شخص حقوقی می‌پردازند

که این شخص حقوقی نیز مانند شخص حقیقی حتماً باید به ثبت برسد

ثبت اشخاص حقوقی حقوق عمومی مانند دولت و شهرداری‌ها به محض تشکیل دارای شخصیت حقوقی هستند. اما اشخاص حقوقی حقوق خصوصی مانند شرکت‌های تجاری، باید در مراجع ذی‌ربط ثبت شوند و روند اداری را طی کنند تا واجد شخصیت حقوقی شناخته شوند.

هم چنین باید توجه داشت که اشخاص حقوقی هم می‌توانند پایان یابند. اشخاص حقوقیِ حقوق خصوصی با انحلال و پایان عمل تصفیه، شخصیت خود را از دست می‌دهند. انحلال اشخاص حقوقی نیز ضوابط و مقررات خاصی دارد و باید در مراجع ذی‌ربط به ثبت برسد؛ در غیر این صورت معتبر نیست.

سوالات متداول