قرار نظارت قضایی در قانون آیین دادرسی کیفری علاوه بر قرارهای تامین پیش بینی شده‌اند که می‌توانند به تنهایی یا به همراه قرار تامین صادر گردند در برخی از کشورها قرارهای نظارت قضایی همان قرارهای تامین غیر از بازداشت موقت هستند و هدف از پیش بینی آنها تنوع بخشیدن به قرارهای تامین و افزایش گزینه‌های پیش روی بازپرس برای کاستن از موارد توسل به قرار بازداشت موقت است در کشور ما قرارهای نظارت قضایی قرارهای جداگانه و قابل الحاق به هر یک از قرارهای تامین هستند
قرار نظارت قضایی
قرارهای نظارت قضایی قرارهایی هستند که به منظور تکمیل تاثیر قرارهای تامین و جلوگیری از ارتکاب مجدد جرم توسط متهم صادر می‌شود بنابراین وقتی که برای جلوگیری از فرار متهم به خارج از کشور قرار منع خروج او از کشور صادر می‌گردد هدف از این قرار تکمیل تاثیر قرار تامین کیفری مثل وثیقه در تضمین دسترسی به متهم است یا هنگامی که در مورد شخص متهم به قتل غیر عمدی ناشی از تصادف رانندگی بر اثر بی‌احتیاطی قرار منع رانندگی با وسیله نقلیه موتوری صادر می‌شود هدف از این قرار جلوگیری از بی‌احتیاطی مجدد متهم در رانندگی با وسایل نقلیه و وقوع حادثه دیگر و ارتکاب مجدد جرم است
قرارهای نظارت قضایی انواعی دارند و تابع مدت و ضمانت اجرای مخصوص به خود هستند که در این مقاله به این موارد می‌پردازیم
انواع قرارهای نظارت قضایی
قرارهای نظارت قضایی بر ۵ نوع است که در ماده ۲۴۷ قانون آیین دادرسی کیفری پیش بینی شده‌اند این ماده بیان می‌دارد بازپرس می‌تواند متناسب با جرم ارتکابی علاوه بر صدور قرار تامین قرار نظارت قضایی را که شامل یک یا چند مورد از دستورهای زیر است برای مدت معین صادر کند
- معرفی نوبه‌ای خود به مراکز یا نهادهای تعیین شده توسط بازپرس
- منع رانندگی با وسایل نقلیه موتوری
- منع اشتغال به فعالیت‌های مرتبط با جرم ارتکابی
- ممنوعیت از نگهداری سلاح دارای مجوز
- ممنوعیت خروج از کشور
قرارهای نظارت قضایی پس از تفهیم اتهام به متهم صادر می‌شوند و در مورد متهم غایب قابل صدور نیستند این قرارها اصولاً همراه با قرارهای تامین صادر می‌شوند و مکمل آنها هستند ولی استثنائاً در جرایم تعزیری درجه هفتم و هشتم بسته به تشخیص مقام قضایی و به شرط ارائه تضمین لازم برای جبران خسارات وارده صدور آنها به تنهایی و بدون قرار تامین امکان‌پذیر است در عین حال قرارهای نظارت قضایی نه تنها با قرارهای تامین بلکه با یکدیگر نیز قابل جمع بوده و می‌توانند متعدد باشند و مثلاً دو قرار از قرارهای موضوع ماده ۲۴۷ در مورد متهم صادر شود
در مورد قرار اول یعنی قرار معرفی نوبه ای خود به مراکز یا نهادهای تعیین شده توسط بازپرس هدف ایجاد این احساس در متهم است که استمرار حضور او در حوزه قضایی و حفظ دسترسی به او توسط مقام قضایی تحت کنترل قرار دارد و عدم معرفی خود به مراکز یا نهاد تعیین شده می‌تواند دلالت بر احتمال عدم حضور در وقت احضار داشته باشد
در مورد قرار دوم یعنی قرار منع رانندگی با وسایل نقلیه موتوری بر اساس ماده ۹ آیین نامه شیوه اجرای قرارهای نظارت و تامین قضایی مراتب به منظور اخذ گواهینامه رانندگی از متهم و ضبط موقت آن به راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی حوزه قضایی صادر کننده قرار ابلاغ می‌شود بر اساس ماده ۱۰ همان آیین نامه نیز چنانچه متهم ظرف مهلت تعیین شده توسط مقام قضایی از تحویل گواهینامه رانندگی خود خودداری نماید و یا پس از تحویل آن در مدت ممنوعیت مبادرت به رانندگی کند مراتب بلافاصله توسط راهنمایی و رانندگی به مرجع صدور قرار اعلام می‌شود
در قرار سوم یعنی قرار من اشتغال به فعالیت‌های مرتبط با جرم ارتکابی به موجب ماده ۱۲ آیین نامه مذکور مقام صادر کننده قرار باید مراتب را حسب مورد به کارفرما و یا بالاترین مدیر یا مسئول محل اشتغال متهم و یا نهاد یا سازمان مربوط ابلاغ نماید و وی موظف است اقدام خود در رعایت دستور مقام قضایی را به مرجع صادر کننده قرار اعلام نماید در صورتی که متهم دارای جواز کار یا پروانه اشتغال باشد جواز کار یا پروانه مزبور باید از طریق مرجع مربوطه موقتاً از وی گرفته شود و مراتب به مقام صادر کننده قرار گزارش گردد
همه قرارهای نظارت قضایی ظرف ده روز قابل اعتراض هستند اگر بازپرس این قرار را صادر کند مرجع رسیدگی به اعتراض دادگاه صالح به رسیدگی به اصل اتهام و در صورت فقدان چنین دادگاهی دادگاه کیفری دو خواهد بود و در صورتی که دادگاه چنین قراری صادر نماید مرجع رسیدگی به اعتراض به آن دادگاه تجدید نظر استان است
ضمانت اجرای قرارهای نظارت قضایی
قرارهای نظارت قضایی برای مدت معین صادر می‌شوند و در هنگام صدور آنها این مدت باید توسط بازپرس مشخص گردد مدت مذبور نمی‌تواند با عناصری که زمان وقوع آنها دقیقاً معلوم نیست مانند تا زمان ختم رسیدگی یا تا شروع به اجرای حکم تعیین گردد با این حال مدت اعتبار قرار ممنوعیت خروج از کشور تابع ماده ۲۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری خواهد بود که مقرر می‌دارد «مدت اعتبار قرار منع خروج از کشور شش ماه و قابل تمدید است در صورتی که مدت مندرج در دستور منع خروج منقضی شود این دستور خود به خود منتفی است و مراجع مربوط نمی‌توانند مانع از خروج شوند»
قرارهای نظارت قضایی برای مدت معینی صدور آنها تعیین شده اعتبار دارند و چنانچه متهم در این مدت آنها را رعایت کند می‌تواند درخواست کند که دادگاه در مجازات او تخفیف دهد این درخواست باید به موافقت دادستان برسد دادستان نیز می‌تواند راسا چنین پیشنهادی را به دادگاه بدهد.
در مقابل چنانچه متهم قرارهای نظارت قضایی را نقض کند در مورد ضمانت اجرای آن باید به این توجه نمود که این قرار به تنهایی صادر شده یا به همراه قرار تامین در خصوص قرار نظارت مستقل با تخلف متهم مرجع قضایی قرار نظارت را تبدیل به قرار تامین می‌کند و در خصوص قرار نظارت همراه با قرار تامین مرجع مزبور قرار نظارت را لغو و قرار تامین اخذ شده را تشدید می‌نماید.
سوالات متداول
قرار ممنوعیت خروج از کشور یکی از موارد قراحه نظارت قضایی می‌باشد؟
یکی از قرارهای نظارت قضایی همین قرار ممنوعیت خروج از کشور می‌باشد
قرار ممنوعیت از نگهداری سلاح اداره مجوز به چه معناست؟
یعنی سلاح و پروانه مربوطه اخذ می‌شود و به یکی از محل‌های مجاز نگهداری سلاح تحویل می‌شود و بازپرس مراتب را به مرجع صادر کننده پروانه اعلام می‌کند