عفو یکی از جهات سقوط تعقیب می‌باشد که پس از به جریان افتادن دعوای عمومی در دادسرا تعقیب کیفری تا تکمیل تحقیقات ادامه خواهد یافت تا زمینه اظهار نظر در مورد کافی بودن دلایل اتهام و لزوم ارسال پرونده به دادگاه جهت محاکمه و صدور حکم یا ناکافی بودن دلایل توجه اتهام متهم فراهم گردد شمول عفو نسبت به متهم یا محکوم علیه از جهات شخصی سقوط دعوای عمومی و در نتیجه موجب ساقط شدن امر تعقیب هستند که در این مقاله به بررسی عفو میپردازیم
عفو
یکی از عوامل سقوط تعقیب و مجازات مرتکب جرم عفو اوست در حالی که بخشیدن متهم توسط زیان دیده از جرم و انصراف وی از تعقیب نیست نوعی عفو محسوب می‌شود
اقدام به اخذ از جانب جامعه توسط نمایندگان آن صورت می‌گیرد و برای این منظور معمولاً اعضای قوه قانونگذاری و فردی که بالاترین مقام رسمی کشور محسوب می‌شود به عنوان نمایندگان جامعه در این امر به شمار می‌روند بر این اساس عفو توسط مجلس قانونگذاری اعطا می‌شود عفو عمومی و عفو اعطایی توسط عالی‌ترین مقام کشور عفو خصوصی نام دارد به این ترتیب عفو بر دو نوع است و ملاک تقسیم آن نیز نه محدود یا عام بودن قلمرو شمول عفو بلکه مقام عفو کننده است عفو عمومی که توسط قوه مقننه اعلام و شامل حال متهمان می‌شود موجب سقوط تعقیب کیفری افراد مشمول آن می‌گردد یعنی همان مقامی که حق جرم دانستن اعمال افراد و تعیین مجازات برای آن را دارد حق اعلام انصراف از تعقیب و مجازات مرتکبان آن را نیز داراست و البته این حق در کشور ما محدود به جرایم تعزیری شده است در این زمینه ماده ۹۷ قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد « عفو عمومی که به موجب قانون در جرایم موجب تاثیر اعطا می‌شود تعقیب و دادرسی را موقوف میکند…»
عفو عمومی چون از جانب مرجع وضع قوانین صورت می‌گیرد سبب سلب عنوان مجرمانه از اعمال افراد مشمول عفو می‌شود و در نتیجه نسبت به معاونین جرایم موضوع عفو نیز موثر است به علاوه اعطای این عفو محدود به زمان خاصی نیست و در هر مقطع زمانی قبل از شروع به تعقیب در جریان تعقیب در دادسرا یا رسیدگی در دادگاه و حتی پس از صدور حکم محکومیت قطعی ممکن است عفو صورت گیرد در صورت اخیر که پس از محاکمه و قطعیت حکم قانون مربوط به عفو عمومی تصویب و لازم الاجرا می‌شود آثار محکومیت کیفری از جمله مجازات‌های تبعی آن نیز از بین می‌رود
عفو خصوصی اختیاری است که به عالی‌ترین مقام یک کشور مانند رئیس جمهور یا رهبر داده می‌شود تا در موارد لزوم گذشت جامعه از مجازات مرتکب جرم را اعلام نماید عفو خصوصی معمولا برای انصراف از مجازات کسانی صورت می‌گیرد که قبل از پایان دوران محکومیت نشانه‌های اصلاح و ندامت را از خود بروز داده و یا اشتباهی قضایی در حکم دیده شده که از طریق شکلی پیش بینی شده در قانون قابل رفع نیست علاوه بر این برخلاف اخذ عمومی عفو خصوصی فقط بعد از صدور حکم قطعی می‌تواند صادر شود و شامل محکومان نه متهمان می‌گردد
در قانون اساسی کشورمان در بند ۱۱ اصل ۱۱۰ به عفو یا تخفیف مجازات محکومان پس از پیشنهاد رئیس قوه قضاییه به عنوان یکی از اختیارات رهبری اشاره شده است پس در ایران اعطای عفو خصوصی در اختیار مقام رهبری است ماده ۹۶ قانون مجازات اسلامی نیز بدون تصویب به اینکه چنین عفوی عفو خصوصی محسوب می‌شود مقرر داشته است « عفو یا تخفیف مجازات محکومان در حدود موازین اسلامی پس از پیشنهاد رئیس قوه قضاییه با مقام رهبری است» بدین ترتیب بر اساس ماده فرمان عفو خصوصی می‌توان در اجرای مجازات کسانی موثر باشد که محکومیت یافته‌اند و محکومیت نیز زمانی اجرای مجازات را به دنبال دارد که قطعی شده باشد
در مورد تاثیر عفو بر مجازات‌های تبعی ناشی از حکم محرومیت‌های اجتماعی باید قائل به تفکیک شد
قانون در این باره دو حکم متفاوت دارد از یک سو تبصره ۳ ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد «در عفو …اثر تبعی محکومیت پس از گذشت مدت‌های فوق از زمان عفو… رفع می‌شود» که نشان می‌دهد حکم محکومیت با وجود عفو اثر تبعی محرومیت از حقوق اجتماعی را داشته ولی پس از مدتی رفع می‌شود از سوی دیگر ماده ۹۸ همان قانون اعلام میکند که عفو همه آثار محکومیت را منتفی میکند اما تاثیری در پرداخت دیه و جبران خسارت زیان دیده ندارد برای جمع بین این دو حکم باید آنها را در پرتو اصول حقوق کیفری عمومی تفسیر نمود در این چشم انداز از لحاظ حقوقی عفو عمومی به دلیل صدور آن از سوی قوه مقننه و تاثیر آن بر وصف مجرمانه عمل به طور کلی هر نوع آثار تبعی راهم از محکومیت قطعی سلب میکند ولی عفو خصوصی با توجه به مقام اعطای آن تنها سبب بخشودگی محکوم علیه از تحمل مجازات مقرر در حکم بوده تاثیری در محرومیت‌هایی که به حکم قانون بر این حکم بار می‌شود ندارد
شرایط عفو و مرخصی زندانیان به حبس
محکومان به حبس که در زندان به سر می‌برند در صورتی دارای شرایط زیر باشند مشمول عفو می‌شوند
- سه چهارم محکومیت محکومان به حبس تا یک سال یک دوم محکومیت محکومان به حبس بیش از یک سال تا ۲۰ سال باقیمانده محکومیت محکومان به حبس بیش از بیست سال در صورتی که حداقل ده سال تحمل حبس نموده باشد
- باقیمانده محکومیت محکومان به حبس ابد برای مردان در صورتی که حداقل پانزده سال و برای زنان در صورتی که حداقل دوازده سال تحمل حبس نموده باشند
- باقیمانده محکومیت حبس کلیه محکومان جرایم غیر عمدی باقیمانده محکومیت حبس (غیر از حبس ابد ) زنانی که به حکم قانون سرپرستی یا حضانت فرزندانشان را عهده‌دار می‌باشند در صورتی که حداقل یک پنجم حبس را تحمل کرده باشند
- باقیمانده محکومیت حبس محکومان بیمار صعب العلاج یا مبتلایان به بیماری‌های غیرقابل علاج که مراتب بیماری آن مورد تایید کمیسیون پزشکی قانونی قرار گرفته باشد و مطابق نظریه کمیسیون مذکور قادر به تحمل حبس نباشند بدیهی از اقدامات دادگاه در جهت اجرای مواد ۵۰۰۲ و ۵۲۲ قانون آیین دادرسی کیفری مانع اعمال این عفو نیست
- باقیمانده محکومیت تا دو سال نگهداری در کانون اصلاح و تربیت و چهار پنجم محکومیت بیش از ۲ سال نگهداری در کانون اصلاح و تربیت محکومان زیر ۱۸ سال تمام استناد اسناد سجلی و در مورد اتباع بیگانه فاقد اسناد معتبر به تایید پزشکی قانونی
- باقیمانده محکومیت حبس محکومان ذکور بالای ۷۰ سال تمام و اناث بالای ۶۵ سال تمام به استناد اسناد سه جلدی و در مورد اتباع بیگانه فاقد اسناد معتبر به تایید پزشکی قانونی به شرط آنکه در محکومیت به حبس بیش از یک سال حداقل یک پنجم و در محکومیت به حبس ابد حداقل ۵ سال تحمل کیفر نموده باشند
نکاتی راجع به عفو
عفو خصوصی الزاماً شامل کل مجازات نمی‌شود بلکه به تصریح ممکن است در مجازات تخفیف داده شود و فقط بخشی از مجازات مورد قرار گیرد
حکم ماده ۹۶ قانون مجازات اسلامی فقط شامل جرایم تعزیری است زیرا قصاص و دیه حق الناس بوده و مشمول عفو قرار نمی‌گیرد و فقط صاحب حق می‌تواند از آن گذشت کند در مورد حدود هم ضوابط عفو یا تقلیل و تبدیل حدود در قانون آمده است
بر طبق ماده ۲۶ آیین نامه کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومین در برخی از جرایم تعزیری نمی‌توان مقررات عفو خصوصی را اعمال کرد که عبارتند از
- قاچاقچیان حرفه‌ای
- موارد حق الناس
- سرقت مسلحانه
- مصادیق مهم جرایمی از قبیل جاسوسی قاچاق سلاح و مهمات اختلاس ارتشا و آدم‌ربایی
سوالات متداول
عفو خصوصی را چه مقامی صادر میکند؟
عفو خصوصی فقط از طریق مقام رهبری قابل صدور است
آیا حق قصاص قابل عفو است؟
خیر عفو فقط در جرایم تعزیری قابل صدور است.
 | ReplyForward |