قسامه به عنوان یکی از راه‌های اثبات جنایت در قانون مجازات اسلامی بیان شده است که در این مقاله قصد داریم به طور مفصل در مورد قسامه توضیحاتی را بیان داریم.
تعریف قسامه
قسامه عبارت از سوگندهایی است که در صورت فقدان ادله دیگر غیر از سوگند منکر و وجود لوث، شاکی برای اثبات جنایت عمدی یا غیر عمدی یا خصوصیات آن و متهم برای دفع اتهام از خود اقامه می‌کند. قسامه به عنوان یکی از راه‌های اثبات جنایت در قانون مجازات اسلامی در مواد ۳۱۲ الی ۳۴۶ بیان گردیده است این واژه در فارسی به معنای حسن و جمال می‌باشد به علاوه به معنی سوگندها و سوگند خوردندگان نیز به کار می‌رود از لحاظ فقهی قسامه شیوه‌ای است که با استفاده از آن در موارد وجود لوث مدعی می‌تواند با سوگند خوردن موجب محکومیت یا عدم محکومیت کسی از اتهام ارتکاب جنایت شود.
لازم به ذکر است که معنی لوث را برای شما عزیزان بیان داریم لوث در لغت به معنی آلایش و آلودگی می‌باشد و در اصطلاح حقوقی اماره‌ای است که موجب یقین به درستی ادعای مدعی می‌شود که در فقه به آن می‌گویند (اللوث اماره یظن بها صدق المدعی) . این معنی در قانون مجازات اسلامی منعکس شده است به موجب این قانون لوث عبارت از وجود شواهد و اماراتی است که موجب یقین قاضی به ارتکاب جنایت یا نحوه ارتکاب از جانب متهم می‌شود.
قسامه از لحاظ سلسله مراتب
در آخرین مرتبه از ادله اثبات جنایت قرار می‌گیرد در قانون مجازات اسلامی ایران یک سری ادله وجود دارد که به عنوان ادله اثبات جنایت شناخته می‌شود که قاضی با توجه به این موارد حکم به صدور رای می نماید که در این موارد قسامه در پایین‌ترین مرتبه وجود دارد به این صورت که در صورت فقدان اقرار، بینه یا علم قاضی قسامه مورد استناد قرار می‌گیرد به علاوه در صورتی که پس از اقامه قسامه و پیش از صدور حکم دلیل معتبری بر خلاف قسامه یافت شده و یا فقدان شرایط قسامه باطل می‌شود و چنانچه بعد از صدور حکم باشد این موضوع از موارد اعتراض یعنی اعاده دادرسی می باشد.
نکته قابل توجهی که در مبحث قسامه وجود دارد این است که قسامه فقط برای جنایات عمدی یا غیر عمدی به کار می‌رود و در مابقی جرایم قسامه نمی‌تواند آن جرم را نفی یا اثبات کند،
قسامه در سه مورد کاربرد دارد
اثبات اصل جنایت
یعنی شاکی با اقامه قسامه وقوع جنایت را ثابت کند
اثبات خصوصیات جنایت
به این معنی که اصل جنایت اثبات شده باشد یعنی این امر که جنایتی اتفاق افتاده محرز باشد ولی خصوصیات آن عمدی یا غیر عمدی بودن جنایت مشخص نباشد و با قسامه خصوصیات جنایت ثابت شود
دفع اتهام از متهم
به این معنی که متهم با اجرای قسامه ثابت کند جنایتی مرتکب نشده است
شرایط لازم برای قسامه
عدم وجود ادله دیگر غیر از سوگند منکر، در صورتی که اقرار یا شهادت یا علم قاضی وجود داشته باشد نمی‌توان قسامه را اجرا کرد مثلاً اگر دو شاهد که شرایط قانونی شهادت را دارند به ارتکاب قتل توسط ب شهادت دهند ب نمی‌تواند با اقامه قسامه از خود دفع اتهام کند، وجود لوث طبق ماده ۳۱۴ قانون مجازات اسلامی (لوث عبارت است از وجود قرائن و شواهدی که موجب یقین قاضی به ارتکاب جنایت یا نحوه ارتکاب جنایت از جانب متهم می‌شود) (مقصود از یقین احتمال قوی است بنابراین اگر قاضی یقین به ارتکاب جنایت از جانب شخصی داشته باشد این مورد علم قاضی است نه لوث) و نوبت به قسامه نمی‌رسد همچنین صرف اینکه قاضی احتمال دهد جنایت توسط فردی انجام شده است بدون اینکه این احتمال قوی باشد باعث تحقق لوث نخواهد شد به همین دلیل که در قانون مجازات اسلامی در ماده ۳۱۵ مقرر داشته است فقدان شواهد موجب یقین و صرف حضور فرد در محل وقوع جنایت از مصادیق لوث محسوب نمی‌شود و او با ادای یک سوگند تبرئه می‌گردد زیرا صرف حضور فرد در محل جنایت باعث تحقق یقین ارتکاب جرم توسط وی نیست لازم به توضیح طبق ماده ۴۸۴ قانون مجازات اسلامی در مورد ماده ۳۱۵ و تمامی مواد دیگری که طبق قانون با سوگند متهم اگر جنایت ارتکابی قتل باشد دیه از بیت المال پرداخت می‌شود بدیهی است در این مورد اگر جنایت مادون نفس باشد دیه پرداخت نمی‌شود جنایت مادون نفس یعنی جنایتی که آسیب وارده به فرد کمتر از آسیب به جان و نفس یا کشته شدن او می‌باشد یعنی جنایتی که بر اعضای بدن منافع اعضا یا حواس فرد وارد می‌شود که در صورتی که اگر این جنایت عمدی باشد مجازات آن قصاص می‌باشد و اگر عمدی نباشد مجازات آن پرداخت دیه یا ارش می‌باشد
مجازات قسامه
- اگر خود شاکی اقامه قسامه کند
در قتل عمدی قصاص و در جنایات عمدی مادون نفس و تمامی جنایات غیر عمدی دیه ثابت می‌شود
- اگر شاکی از متهم درخواست اقامه قسامه کند
اگر متهم اقامه قسامه کند متهم قصاص نمی‌شود و دیه نمی‌پردازد چه جنایت عمدی باشد چه غیر عمدی فقط در قتل دیه از بیت المال پرداخت می‌شود اگر متهم اقامه قسامه نکند باید دیه بدهد چه جنایت عمدی باشد و چه غیر عمدی
- شاکی نه اقامه قسامه کند نه از متهم تقاضای اجرای قصامه کند
در این حالت در جنایت عمدی متهم با اخذ تامین مناسب آزاد می‌شود و به شاکی حداکثر سه ماه مهلت داده می‌شود اقامه قسامه کرده یا از متهم درخواست اقامه قسامه کند و بعد از گذشت این مدت از تامینی که از او اخذ شده است رفع اثر می‌شود و حق مطالبه یا اقامه قسامه برای شاکی باقی است در جنایت غیر عمدی متهم بدون تامین آزاد می‌شود و حق مطالبه یا اقامه قسامه برای شاکی باقی است
شرایط سوگند
قسم شرعی تنها با نام خداوند متعال و به یکی از سه لفظ والله یالله و تالله و یا نام خداوند به سایر زبان‌ها ادا می‌شود که باید از روی قطع و یقین ادا شود و بدون هرگونه ابهام باشد در ماده ۳۴۰ قانون مجازات اسلامی علی رغم اینکه شاهد جنایت بودن ادا کننده سوگند را لازم ندانسته بر اینکه وی باید به آنچه بر آن سوگند یاد می‌کند علم داشته باشد و اینکه تحقیق و بررسی مقام قضایی از ادا کننده سوگند بلامانع می‌باشد تاکید کرده است پس یکی از شرایط سوگند خوردن این است که کسی که سوگند یاد می‌کند باید بر آن جنایت علم داشته باشد و اطلاع او کامل باشد یکی دیگر از شرایط این است که هر یک از قسم خورندگان باید قاتل و مقتول را بدون ابهام معین و انفراد یا اشتراک و یا معاونت قاتل یا قاتلان را صریحا ذکر و نوع قتل را بیان کنند بنابراین اگر آنها ادعا کنند که یکی از دو نفر مقتول را کشته است قسامه پذیرفته نخواهد شد.
سوالات متداول
آیا در قسامه می‌توان بین دو نفر یکی از آنها را از روی شک قاتل معرفی کرد؟
خیر در قسامه ادای سوگند باید از روی قطع و یقین باشد وگرنه پذیرفته نمی‌شود
آیا قسامه در تمامی جرم‌ها قابل پذیرش می‌باشد؟
خیر قسامه فقط در جنایات قابل اثبات می‌باشد و در مابقی جرم‌ها قابل پذیرش نمی‌باشد