عقد مزارعه عقدی است که بین کشاورزان و مالک زمین منعقد میشود و افراد برخی از شرایط قانونی و حقوقی آن را نمی دانند و به برخی مشکلات میخورند پس لازمه که عقد مزارعه و شرایط قانونی آن را بشناسیم .
تعریف عقد مزارعه
عقدی است بین مالک زمین (مزارع) و یک کشاورز (عامل،زارع) برای یک مدت معین تا عامل در زمین اقدام به زراعت کند و محصول زمین به نسبت معینی بین مزارع و عامل تقسیم شود.
اوصاف عقد مزارعه
- عقدی است مدت‌دار (مقید به زمان) به عبارت دیگر این عقد مانند اجاره برای یک مدت معین منعقد میشود و یک عقد مستمر است
- بنابر بند فوق در عقد مزارعه باید زمان درج شود اما اگر درج نشود ولی عرف مدتی را مقرر کند همین کفایت می‌کند و مزارعه صحیح است.
- عقد لازم است بدین معنا که در صورت انعقاد اصولاً قابل بر هم زدن نمی‌باشد و در طول مدت مزارعه هیچ یک از طرفین نمی‌توانند بدون اینکه یکی از خیارات برایش موجود باشد مزارعه را فسخ کند
- مانند سایر عقود لازم با توافق طرفین قابل اقاله است اقاله به معنی این است که طرفین عقدی را با رضایت و توافق یکدیگر بر هم زنند
- در شمار عقود مشارکتی است زیرا سهم هر یک از طرفین باید حصه مشاعی از محصول زمین باشد نه میزانی مقطوع و مشخص سهم مزارع و عامل به صورت کسری یا درصدی تعیین میشود مانند (عبارتی از قبیل یک دوم ۳۰ درصد ثلث محصول برداشتی) و نمی‌تواند سهم مزارع و عامل به صورت میزانی ثابت باشد مانند (عباراتی از قبیل یک تن گندم ۱۰ میلیون تومان پول)
- عقدی معوض است مزارع زمینش را در اختیار عامل می‌گذارد تا عامل بر روی آن کار کند و در ازای آن مزارع سهمی از محصول زمین را دریافت می‌کند
- ممکن است بذر و کارگران و وسایل کشاورزی توسط هر یک از مزارع یا عامل تامین شود در این خصوص باید توجه داشت که این موضوع تابع تراضی طرفین است
- در صورت سکوت طرفین در خصوص بذر و کارگران و ادوات کشاورزی است برای آن است که این موارد باید توسط عامل تامین شود
- زمین مورد مزارعه باید حداقل از طریق اصلاح یا تحصیل آب یا غیره برای نوع زرعی که بین طرفین مقرر شده است مناسب باشد
- مالیات زمین بر عهده مالک است نه عامل مگر اینکه خلاف آن شرط شده باشد
طرفین عقد مزارعه
طرفین این عقد از یک طرف مزارع است یعنی کسی که زمین را برای کشت و کار در اختیار می‌گذارد و از طرف دیگر عامل است .عقد مزارعه یک عقد مالی و مستلزم تصرف مالی طرفین در مال یا عملشان می‌باشد بنابراین اهلیت هر دو طرف برای انعقاد آن لازم است. مزارع می‌تواند مالک زمین نباشد اما لازم است که مالک منافع زمین باشد یا نسبت به آن دارای حق انتفاع باشد.
سهم طرفین در مزارعه
در عقد مزارعه سهم هر یک از مزارع و عامل از محصول زمین باید به نحو اشاعه یعنی به صورت کسری یا درصدی از محصول تعیین شود مانند نصف گندم درو شده نه به صورت مقطوع و مشخص کننده مانند ۱۰ تن گندم در غیر این صورت رابطه طرفین تابع عقد مزارعه نیست بلکه ممکن است تابع عقد دیگری مانند اجاره باشد.
البته می‌توان علاوه بر حصه مشاعی مقرر در بند بالا مبلغ مقطوع یا مال دیگری نیز مقرر شود که به عنوان یک مال اضافی یکی از طرفین به دیگری بدهد در این حالت در صحت عقد مزارع خللی وارد نیست و هم شرط و هم عقد مزارع صحیح است مانند آنکه سهم مزارع نصف گندم به علاوه یک تن گندم اضافه تعیین شود در این مثال نصف گندم به عنوان سهم مزارع در نظر گرفته شده است و یک تن گندم مازاد نیز به عنوان یک مال اضافه بر آن افزوده شده است
اگر شرط شود که تمام ثمره متعلق به مزارع یا عامل باشد مزارعه باطل است به عبارت دیگر در این حالت رابطه طرفین تابع عقد مزارعه نیست اما اصل توافق طرفین لازم الاتباع و صحیح است و تابع عقد مزارعه نیست طرف دیگر مستحق اجرت المثل است
نوع زرع
قانونگذار تعیین نوع زرع در مزارعه را لازم دانسته است اما بلافاصله بیان کرده که اگر عقد مزارعه برای مطلق زراعت باشد نوع زرع در آن تعیین نشده باشد نیز صحیح است و در این صورت عامل در نوع زراعت مختار است
نوع زرع بر حسب عرف معلوم باشد مانند برنج کاری در برخی مناطق شمالی در این صورت عدم تصریح به نوع زرع در مزارعه به منزله توافق ضمنی بر زرع متعارف در آن منطقه است
انقضای مدت مزارعه
در صورت انقضای مدت و عدم حصول ثمره مزارع بین دو گزینه زیر حق انتخاب دارد
- کشاورزی را از بین ببرد و اجرت المثل زمین خود را برای ایامی که تاکنون عامل در آن تصرف کرده دریافت کند
- زمین را تا زمان حصول محصول در اختیارعامل بگذارد تا بعد از برداشت محصول به همان ترتیبی که در مزارعه مشخص شده بود بین طرفین تقسیم شود و مزارع اجرت المثل زمین را برای مدت مازاد تا زمان برداشت محصول از عامل دریافت کند.
موارد انفساخ عقد مزارعه
- اگر در اثنای مزارعه زمین به دلیلی مانند فقدان آب یا قرار گرفتن در طرح ساخت یک جاده از قابلیت انتفاع خارج شود و رفع آن ممکن نباشد
- فوت عامل علی الاصول موجب انصاف عقد مزارعه نیست بلکه تعهدات و حقوق ناشی از عقد مزارعه به وراث او می‌رسد اما اگر مباشرت عامل شرط شده باشد یعنی شرط شده باشد که عامل خود به تنهایی کشاورزی کند و عامل فوت کند مزارعه منفسخ میشود.
موارد بطلان عقد مزارعه
- اگر زمینی که برای مزارعه داده شده است حتی با انجام اصلاحات برای آن نوع کشاورزی قابل استفاده نباشد
- اگر شرط شده باشد که تمام ثمره متعلق به یکی از طرفین مزارع یا عامل باشد
- اگر زرع معینی در مزارعه قید شده باشد اما عامل غیر از آن را کشاورزی کند
سوالات متداول
اگر عقد مزارعه باطل شود تکلیف ثمره و محصول چه میشود؟
به دلیل بطلان عقد تمام محصول از آن مالک بذر است چه مالک بذر عامل باشد و چه مزارع باشد
آیا عامل می تواند بدون اجازه مزارع برای کار روی زمین کارگر بگیرد؟
بله عامل می‌تواند برای انجام فعالیت‌های کشاورزی موضوع عقد کارگر بگیرد و نیاز به اخذ رضایت مزارع نیست
 | ReplyForward |